Wielkopolskie zagłębie czasopism pszczelarskich, cz. 3.

Dzieje polskich czasopism pszczelarskich na ziemi Wielkopolskiej po upadku „Pszczelarza” i „Pasiecznika” związane są z niezwykłą postacią skromnego nauczyciela Augustyna Chełmińskiego. Ukryty pod pseudonimem, z wielką wytrwałością redagował przez ponad 20 lat czasopismo „Pasieka”, podnosząc za pośrednictwem artykułów prasowych poziom wiedzy zawodowej środowiska pszczelarzy. Dorobek i niepowtarzalne (jak dotąd) osiągnięcie Chełmińskiego, stanowią oprócz „Pasieki” jeszcze dwa periodyki pszczelarskie, którym przez pewien czas przewodniczył: „Organ Prowincjonalnego Towarzystwa Pszczelarzy na Wielkie Księstwo Poznańskie” oraz „Bartnik Wielkopolski”.

Następca czasopisma „Der Bienenwirt”

Augustyn Chełmiński urodził się 28 VIII 1853 roku w Kamionnie (pow. międzychodzki). Gdy jego ojciec zmarł przedwcześnie, A. Chełmiński przerwał naukę, aby podjąć pracę, najpierw jako aspirant przy kolei żelaznej w Poznaniu, a następnie jako elew gospodarczy i gorzelnik w Siemionce.

W wieku 30 lat wstąpił jako hospitant do seminarium nauczycielskiego w Paradyżu. Kiedy zdał pomyślnie egzamin nauczycielski podjął pracę nauczyciela rządowego w Terespotocku. Kolejno nauczycielem był w Przylepkach (gdzie poczynił pierwsze kroki jako pszczelarz), a następnie w Brodnicy i ostatecznie w Otorowie (k. Szamotuł).

Pierwsze doświadczenia związane z redagowaniem czasopisma pszczelarskiego Chełmiński zdobył w Prowincjonalnym Związku Pszczelarzy w Poznaniu (Bienenwirtschaftlicher Provinzialverein für Posen) organizacji powstałej z połączenia w 1887 roku: Towarzystwa Prowincjonalnego w Pile, Centralnego Towarzystwa Pszczelniczego na Prowincję Poznańską (dawne Towarzystwo Bydgoskie) oraz Głównego Towarzystwa Pszczelniczego na Wielkie Księstwo Poznańskie.

Chełmiński wchodził w skład zarządu Związku pełniąc funkcję skarbnika. Należał do grona młodych Polaków, którym nie odpowiadał wydawany od sierpnia 1887 roku w języku niemieckim organ „Der Bienenwirt: Zeitschrift für rationelle Bienenzucht”, redagowany przez Aleksandra Kwiatkowskiego (patrz „Pasieka” nr 5/2016).

Wyczekiwany przez członków narodowości polskiej periodyk w języku ojczystym pojawił się w momencie, gdy zakończył swój byt miesięcznik „Der Bienenwirt”. Wtedy też ze stanowiska prezesa Prowincjonalnego Związku Pszczelarzy zrezygnował A. Kwiatkowski.

Chełmiński jako gorący propagator zachowania języka polskiego w Wielkopolsce został współzałożycielem czasopisma pszczelarskiego w języku polskim pt. „Organ Prowincjonalnego Związku Pszczelarzy na Wielkie Księstwo Poznańskie”.

Czasopismo to było ważnym świadectwem kompromisu, jaki osiągnięto wewnątrz Związku pomiędzy jego członkami narodowości polskiej i niemieckiej. Dla tej drugiej grupy „Organ” ukazywał się w języku niemieckim. Siedzibą redakcji był Poznań, zaś redaktorem pisma Wentzel z Międzychodu – przewodniczący Prowincjonalnego Związku Pszczelarzy na Wielkie Księstwo Poznańskie.

Wychodzący od czerwca 1892 roku „Organ” ukazywał się nieregularnie, prowadzony był na niskim poziomie, a jego treść mieściła się na zaledwie czterech stronach.

W kwietniu 1893 roku Zebranie Delegatów powierzyło redakcję pisma A. Chełmińskiemu, a on sam w takich słowach zwrócił się do czytelników:

Podjąłem się tej pracy, aby się dobrej sprawie przysłużyć, licząc na pobłażliwość, o którą nawet proszę, gdyż dobrej woli mi nie brak, ale nie wiem, czy i zdolność moja i siły potrzebne do tego odpowiedniemi będą.

Zarazem też upraszam o łaskawą pomoc przez nadsełanie mi odczytów, któreby w pisemku naszem pomieszczenie znaleźć mogły. Mając tym sposobem poparcie, będę mógł regularnie pisemko wydawać i wysełać.

Incognito w „Pasiece”

Atmosfera panująca w Prowincjonalnym Związku Pszczelarzy z biegiem czasu coraz mniej sprzyjała konkretnej pracy. Zniechęcony tą sytuacją Chełmiński zrezygnował z funkcji skarbnika zarządu, a jego przeprowadzka do Otorowa pociągnęła za sobą także inne zmiany.

Strona tytułowa „Organu Prowincjonalnego Związku Pszczelarzy na Wielkie Księstwo Poznańskie”, nr 10 z lipca 1893 roku.
fot.© Leszek Kośny

Z miejscowością tą wiązały się najbardziej owocne lata życia Chełmińskiego. Tutaj był kierownikiem i nauczycielem w szkole powszechnej przez 30 lat, od 1894 do 1924 roku, a stabilizacja w życiu zawodowym pozwalała mu na zajęcie się działalnością publicystyczną oraz pracą społeczną w lokalnym towarzystwie pszczelniczym.

Po upadku „Organu” członkowie Prowincjonalnego Związku zaczęli prenumerować czasopisma innych zrzeszeń niemieckich, w tym pismo wydawane przez Freykoffa z Oranienburga – „Praktischer Wegereiser fur Bienenzuchter” (tłum. pol. „Praktyczny przewodnik dla pszczelarzy”).

Już od dawna żalą się Panowie Pszczelarze na brak odpowiedniego pisemka pszczelniczego w naszem Księztwie Poznańskiem. W czasie ostatnim zaś, zwłaszcza po wystawie pszczelniczej w Inowrocławiu, nawoływania bezustanne przybrały tak szerokie rozmiary, że w końcu niepodobnem nam było, oprzeć się już dawniej powstałej w nas chęci do podjęcia się wydawnictwa tego tak ogólnie pożądanego pisemka.

Obracając tę dobrą chęć naszę w czyn, wydajemy dzisiaj numer na okaz pisemka, które począwszy od Nowego Roku w miesięcznych odstępach pod tytułem „Pasieka” wychodzić będzie.

Rozpoczynając pracę naszę w tym kierunku w Imię Boże, odzywamy się do Szanownych Panów Pszczelarzy, prosząc usilnie, aby zapisując „Pasiekę” jak najliczniej, podać nam tem zechcieli bratnią dłoń do zapewnienia jej bytu stałego.

Jeden z zeszytów „Pasieki” - strona tytułowa numeru 7 z lipca 1897 roku.
fot.© Leszek Kośny

W zamian tego dajemy im najuroczyściej to zapewnienie, że przy zdecydowaniu się do wydawania „Pasieki” kierującą nami przewodnią myślą, było jedynie: „Służenie dobrej sprawie”. Tą myślą też i nadal jedynie ożywieni będziemy, nie licząc wcale na zysk materyalny, ani też go się nie spodziewając.

Pierwszym dowodem tego niech już i teraz będzie ustanowienie tak nizkiej ceny za „Pasiekę”, która nawet na pokrycie kosztów druku ani w przybliżeniu nie wystarczy. Nie nakładając wyższej ceny dążymy do tego, aby każdemu, nawet i najbiedniejszemu pszczelarzowi, podać sposobność do zapisywania sobie i do czytania pisemka pszczelniczego polskiego.

Bo też „Pasieka” ma przedewszystkiem służyć naszemu ludowi aż do warstw najniższych. Ztąd pragnieniem naszem jest aby odtąd nie było w Księztwie naszem ani jednego pszczelarza, zwłaszcza z pomiędzy ludu wiejskiego, któryby „Pasieki” nie zapisywał i nie czytywał.

Przez to przecież tylko on sam zysk mieć będzie.

Przez wszystkie lata, kiedy ukazywała się „Pasieka” nie znajdziemy w niej informacji o redaktorze Chełmińskim. Jako nauczyciel rządowy nie mógł on wedle wprowadzonych przez władze pruskie zakazów pełnić tego rodzaju funkcji w czasopiśmie polskim.

Uniknął w ten sposób zarzutów o czyn wywrotowy (z niem. staatafeindlich), usunięcia z posady nauczycielskiej i utraty środków do życia. Oficjalnie jako pierwszy na stanowisku redaktora umieszczony został Władysław Adamczewski, faktycznie pełniący funkcję stałego korektora i kolportera pisma.

W historii „Pasieki” jako jej prowadzących podawano jeszcze: Franciszka Chociszewskiego, Władysława Skrzydlewskiego, Stanisława Wagnera, Józefa Szmyta, Jana Kasprowskiego i Franciszka Laurentowskiego. Część z tych nazwisk figurowała również przy stanowisku redaktorskim „Wielkopolanina”.

Chętnych do zamieszczania tekstów w „Pasiece” przez szereg lat istnienia periodyku nigdy nie było wielu. Prawdziwym gwarantem trwałości pisma stał się Chełmiński, który prawie w całości zapełniał „Pasiekę” swoimi tekstami.

Te, które podpisywał prawdziwym nazwiskiem należą do rzadkości. Główną postacią stworzoną przez Chełmińskiego wypowiadającą się na łamach czasopisma w imieniu redakcji był Stach Żądło. Chełmińskiemu przypisuje się jeszcze pseudonimy Aski oraz Ostoja, chociaż „Pasieka” pełna jest artykułów podpisanych jedynie przy pomocy inicjałów i podejrzanie brzmiących przydomków, nazwisk np.: Szperacz pszczelarski, Stary praktyk, Doświadczyński, Pszczelarz – chemik, Bartnik, Praktykant, Apikultor, Miodowicz, Bogen, Jakub Bartnicki.

Całości dopełniały również przedruki artykułów autorów polskich i tłumaczenia z literatury obcej.

Podobnie sprawa miała się z poradami odnośnie prac prowadzonych w kolejnych miesiącach roku. Chełmiński udzielając ich przez dłuższy czas, w końcu zaczął odsyłać czytelników do informacji zawartych we wcześniejszych rocznikach pisma, aby zwolnione w ten sposób miejsce w periodyku przeznaczyć na inne ważne zagadnienia.

Ukazanie się na rynku wydawniczym czasopisma „Pasieka” pszczelarze przyjęli z prawdziwą euforią. Znalazło ono ogólne uznanie nie tylko w Wielkim Księstwie Poznańskim, ale i poza jego granicami. Już pod koniec pierwszego roku istnienia periodyku, redakcja zamieściła pozwalające spojrzeć w przyszłość z optymizmem podsumowanie:

Zabierając się przed rokiem do wydawania „Pasieki”, przejęci byliśmy obawą, czy zamiar nasz nam się uda przeprowadzić i czy doznamy od Was do utrzymania wydawnictwa potrzebnego poparcia. Oprócz ufności w Boga i szczerej chęci przysłużenia się Wam, nie mieliśmy żadnej pomocy.

Tymczasem „Pasieka” utorowała sobie drogę i w dalsze strony, bo nie tylko na Śląsku i w Prusach Zachodnich, ale nawet w Galicyi, w Królestwie i Litwie spory zastęp czytelników dla siebie pozyskała. Wśród takich warunków upłynął rok pierwszy istnienia pisma naszego.

W roku 1899 redakcja odnotowała również wyraźny spadek zainteresowania czasopismem: (…) nadzieje nasze grubo nas zawiodły. Nie tylko bowiem, że w roku trzecim wydawania „Pasieki” czytelników nam nie przybyło, ale nawet przeciwnie, wielu zaniechało zapisywania, a tem samem czytania jej.

Czem to sobie tłomaczyć, nie wiemy, boć przecie przekonanie mamy to, że jak w poprzednich latach, tak i w roku ubiegłym, ostatnim, pracowaliśmy z równem zamiłowaniem, z równą starannością i gotowością nad przysłużeniem się naszym pszczelarzom. Zachwyt towarzyszący nowemu periodykowi minął a odezwy redakcji co roku przepełniał żal z powodu braku należytej współpracy z czasopismem pszczelarzy, a szczególnie towarzystw pszczelarskich, dla których nawet specjalnie obniżono cenę „Pasieki”.

Brak poparcia centralnych i lokalnych organizacji był dla Chełmińskiego wielkim rozczarowaniem: Towarzystwa których u nas jest tak wiele, żadnej o sobie nie podają wiadomości? A przecież podług mego rozumu pismo pszczelnicze jest na to także, aby przez nie pszczelarze się dowiadywali nie tylko jak pszczoły hodować, ale też co pszczelarze a mianowicie ich towarzystwa robią. (…) „Pasieka” miała się stać centrum, łączącem w sobie wszystkich pszczelarzy naszych, mianowicie we Wielkiem Księztwie Poznańskiem. Z biegiem czasu nastały u nas niestety takie stosunki, że na razie musieliśmy się niestety pożegnać z myślą dopięcia tego celu.

W nadziei lepszych czasów i lepszych stosunków zadowolić musimy się pouczaniem żądnych wiedzy pszczelarzy, starając choć tym sposobem o utrzymanie jakiejśkolwiek łączności pomiędzy nimi.

W kolejnych rocznikach „Pasieki” widzimy wielką determinację Chełmińskiego w utrzymaniu tego czasopisma. Pomimo wielu przeciwności, pracowitość i przekonanie o istotnej roli periodyku ciągle zwyciężały: Już tyle pism pszczelniczych z naszej winy u nas upadło, miałżeby i „Pasiekę” ten sam los spotkać? – Byłoby to jak największą hańbą dla naszego Księztwa! Powinniśmy być dumni, że takie pismo, pomimo naszej biedy, posiadamy i że między nami znalazł się mąż, który ją redagować umie! i to z pożytkiem dla każdego stanu, co wyraźnie zaznaczam!

„Pasieka” przyczyniała się do podniesienia poziomu pszczelnictwa, a tym samym dobrobytu społeczeństwa, jednak nie stała się oficjalnym organem Prowincjonalnego Związku, przeznaczonym dla jej polskich członków. Przetrwała najdłużej z wydawanych w zaborze pruskim czasopism pszczelarskich.

Ostatnie ślady periodyku w bibliotekach są udokumentowane przez zeszyty z roku 1917, jednak wiele wskazuje na to, że był on wydawany aż do powrotu Wielkopolski do ziem polskich.

Leszek Kośny
Starszy kustosz
Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.