Dlaczego czasami nie widzimy pszczół na rzepaku?
Rzepak ozimy jest pierwszym w roku pożytkiem towarowym dla pszczół na polach uprawnych. Nic też dziwnego, że pszczelarze bardzo chętnie korzystają z tego pożytku, wywożąc swoje pszczoły czasem nawet na duże odległości. Jednakże ostatnio pojawiły się opinie, moim zdaniem nie do końca sprawdzone, że pszczoły nie są zainteresowane tym pożytkiem, nawet gdy ule ustawione są wewnątrz plantacji.
Odmiany mieszańcowe złożone też potrzebują zapylaczy.
fot.© Zbigniew Kołtowski
Charakterystyka kwitnienia rzepaku
Pszczelarze skarżą się, że ich pszczoły omijają niektóre plantacje rzepaku i lecą dalej w poszukiwaniu innych źródeł nektaru i pyłku. Niektórzy natomiast twierdzą, że nie obserwuje się pszczół na kwitnącym łanie w takiej liczbie jak kiedyś.
W niniejszym artykule postaram się udzielić merytorycznej odpowiedzi na przedstawione powyżej wątpliwości, na temat atrakcyjności plantacji rzepaku ozimego dla pszczół.
W zasadzie wszyscy dobrze wiemy, jak wygląda rzepak. Jest to uprawa polowa bardzo charakterystyczna, rzucająca się w oczy w końcu kwietnia i pierwszej połowie maja. Na początek kwitnienia decydujący wpływ ma przebieg pogody.
Kiedy wiosna jest wczesna i ciepła, rzepak może zakwitać nawet o 5 dni wcześniej niż zazwyczaj. Podobnie może też być w drugą stronę, gdy warunki meteorologiczne nie będą sprzyjające, to kwitnienie może się opóźnić. Również długość kwitnienia zależy najbardziej od warunków pogodowych podczas tego okresu.
W przypadku aury słonecznej i ciepłej, plantacja skraca swe kwitnienie do nieco ponad 2 tygodni. Kwitnienie wydłuża się do prawie 4 tygodni podczas pogody chłodnej, pochmurnej, z częstymi opadami.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Konwencjonalne odmiany populacyjne rzepaku mają kwiaty obupłciowe.
fot.© Zbigniew Kołtowski
Większość autorów badających nektarowanie kwiatów rzepaku ozimego jest zgodna, że cechę tę można scharakteryzować za pomocą wartości mieszczących się w granicach 5-7 mg cukrów z 10 kwiatów. W naszych szczegółowych badaniach okazało się, że konwencjonalne odmiany rzepaku nektarowały na poziomie 9,5-10,7 mg cukrów z 10 kwiatów.
Oczywiste jest również i to, że kwiaty odmian tetraploidalnych nektarują jeszcze lepiej. Prowadzono nawet selekcję rzepaku w kierunku obfitości nektarowania kwiatów i wyniki były dosyć obiecujące.
Obfitość kwitnienia i intensywność nektarowania kwiatów rzepaku pozwala nam na wyliczenie jego wydajności cukrowej. W naszych badaniach siedmiu różnych odmian okazało się, że średnia wydajność cukrowa mieściła się w granicach 100-120 kg z 1 ha i była porównywalna z wydajnością dawnej odmiany wysokoerukowej, Skrzeszowicki.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Odmiany rzepaku
Z dużym prawdopodobieństwem mogę przypuszczać, że problem tkwi w odmianie rzepaku, na którym stoi nasza pasieka. Jeśli dokładnie przyjrzymy się kwiatom na plantacji, to czasem możemy zauważyć, że niektóre są jakby inne, nie do końca rozwinięte.
Jeśli tak, to najprawdopodobniej mamy do czynienia z odmianą mieszańcową złożoną. W przypadku odmian mieszańcowych złożonych, do siewu stosować należy tylko nasiona handlowe, przygotowane ściśle według określonej proporcji.
Materiał siewny składa się w 70% z nasion męskosterylnego mieszańca pokolenia F1, z zakodowanym efektem heterozji, którego kwiaty nie produkują pyłku, bo ich pylniki są mocno zdegenerowane. Ponadto kwiaty te o wiele słabiej nektarują, wydzielając jedynie połowę tej ilości nektaru co kwiaty normalne.
Pozostałą część materiału siewnego (30%) stanowią nasiona dwóch męskopłodnych odmian, których kwiaty produkują normalne ilości pyłku. Najczęściej występują dwie różne odmiany-zapylacze w proporcji 15% + 15%, różniące się między sobą terminem kwitnienia, co zapewnia dostępność pyłku dla kwiatów roślin heterozyjnych, w szerokim przedziale czasowym.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Nie możemy jednak mylić odmian mieszańcowych złożonych z odmianami mieszańcowymi zrestorowanymi, które bardzo różnią się pod względem wydajności pyłkowej i cukrowej. Odmiany mieszańcowe zrestorowane tworzy się poprzez zapylenie linii męskosterylnej, składającej się wyłącznie z roślin niewytwarzających pyłku, linią męskopłodną, która składa się z roślin wytwarzających pyłek.
Plon zebrany z roślin męskosterylnych stanowi nasiona pokolenia F1. W tym pokoleniu F1, po wysiewie, wszystkie rośliny mają kwiaty wytwarzające pyłek, którym zapylają się same oraz zapylają rośliny sąsiednie, a ich atrakcyjność dla owadów jest podobna do odmian populacyjnych.
Czynnikiem decydującym o postępie w hodowli tego typu odmian, jest skuteczna selekcja linii rodzicielskich mieszańców.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
fot.© Zbigniew Kołtowski
Ochrona roślin
Innym zagadnieniem jest stosowanie zabiegów ochrony roślin podczas kwitnienia rzepaku, nawet środkami bezpiecznymi dla pszczół, takimi jak fungicydy.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Mam nadzieję, że udało mi się przynajmniej zarysować potencjalne przyczyny braku oblotu plantacji rzepaku przez pszczoły. Trzeba mieć na uwadze, czy przypadkiem dana plantacja nie jest obsiana odmianą mieszańcową złożoną i czy nie prowadzono na niej zabiegów środkami ochrony roślin, nawet tymi bezpiecznymi dla pszczół.
Oba te powody mogą w sposób bardzo drastyczny zmniejszyć liczbę pszczół miodnych pracujących na kwiatach.
Dr hab. Zbigniew Kołtowski, prof. nadzw. IO
Instytut Ogrodnictwa, Zakład Pszczelnictwa w Puławach