Znaczenie bartnictwa dla ochrony pszczół na terenie Polski, cz. 1.

Chów pszczół w lasach to dawny rodzaj gospodarowania pszczołami miodnymi wykonywany przez bartników. Do tego celu wykorzystywano stare drzewa, posiadające ponad sto dwadzieścia lat.

Współczesny bartnik przy pracy.
fot.© Milan Motyka

Powrót do bartnictwa

Zainteresowanie bartnictwem powraca do polskich lasów za sprawą stowarzyszeń, towarzystw przyrodniczych oraz nadleśnictw, które angażują się w przywracanie pamięci o bartnictwie po trzypokoleniowej przerwie w jego wykonywaniu na terenie Polski.

Barcie zakładane są w miejscach najdogodniejszych dla pszczół, gdzie występują bogate w stare drzewostany lasy i gdzie nie brakuje pożytków. Taką przestrzenią jest wschodnia część Polski, gdzie najprężniej rozwija się bartnictwo.

Początki bartnictwa w Polsce

Dokładnej daty narodzin bartnictwa na ziemiach polskich nie określono (Kielak 2004), jednakże pierwsze wzmianki o nim pochodzą z czasów Mieszka I. Można o nim przeczytać w kronikach Ibrahima Ibn Jakuba, czy Galla Anonima, którzy to pisali o obfitości pszczół i miodu w Polsce za czasów panowania Piastów (Blank-Weissberg 1937).

W ujęciu historycznym chów pszczół w lasach stanowił jedną z najstarszych form użytkowania lasu i zarazem ważną gałąź dla gospodarki. Z czasem w Europie zaczęto tworzyć bardziej dopasowane dla pszczół specjalne wnęki w drzewach (Kielak 2004).

Dzięki tworzeniu barci osoba obsługująca pszczoły miała stały dostęp do pożądanej ilości gniazd pszczelich i miodu (Banaszak 2008).

Pszczoły w dziupli stworzonej przez człowieka.
fot.© Milan Motyka

Dziewiętnasty wiek

Późniejszy okres, dziewiętnastego wieku, to czas podupadania owego bartnictwa wskutek silnej eksploatacji lasów oraz przemian gospodarczych i społecznych. W 1832 roku w Królestwie Polskim nakazano likwidację dotychczasowych barci w lasach oraz zakazano wykonywania tego zawodu.

Ówczesne prawo przyzwalało prowadzenie barci jedynie wybranym duchownym, przez co chociaż we fragmentarycznej formie dotrwało ono do dwudziestego wieku. Bartnictwo jako forma tradycyjnego użytkowania lasu zanikło na terenie współczesnej Polski pod koniec dziewiętnastego wieku (Bornus 1989).

Do dziś nazwy miejscowości takie jak: Bartodzieje, Bartniki, Barcice, Barcinek, Barcia Strona świadczą o tym, że bartnictwo dawniej na tych obszarach było bardzo ważnym elementem życia człowieka i stanowiło główne źródło utrzymania rodzin.

Tradycja bartnicza zaniknęła w dwudziestym wieku i na terenie Polski już się nie odrodziła na taką skalę. Jedyne miejsca, gdzie wykonuje się owe rzemiosło do chwili obecnej, znajdują się na wschodzie Europy, a dokładniej we wschodniej Rosji, w Baszkirii.

Bartnictwem zajmują się tam Baszkirzy.

Bartnictwo w Toruniu

Ciekawym przykładem w historii naszego kraju jest bartnictwo na terenie miasta Torunia. W tym miejscu bowiem zatrudniano na etaty bartników, pracowników Miejskiego Urzędu Leśnego, którzy prowadzili chów pszczół w lasach należących do miasta.

Jednym z lepiej opisanych przykładów organizacji bartnictwa są bractwa bartne z terenu Kurpi. Stało się tak za sprawą unikatowego kodeksu prawa bartnego. Cdn.

Mateusz Kęsy
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"