Produkty pszczele w leczeniu chorób gruczołu tarczowego
Choroby gruczołu tarczowego (tarczycy) nadal stanowią poważny problem z punktu widzenia lecznictwa. Zalicza się do nich nadczynność (nadmierne wytwarzanie hormonów), niedoczynność (niedobór hormonów tarczycowych), stan zapalny, a także nowotwory tego narządu.
Wiele publikacji wskazuje na to, że w leczeniu chorób gruczołu tarczowego z powodzeniem wykorzystuje się produkty pszczele.
Przede wszystkim bardzo pomocny w ich leczeniu jest jad pszczeli, ale także mleczko pszczele, propolis, pyłek kwiatowy, pierzga, miód oraz chitozan (produkt pozyskiwany z okrywy chitynowej pszczół) (Khismatullina 2005, Sinjakow 2008, Omarow 2009).
Poniżej przedstawiono możliwości wykorzystania tych produktów pszczelich w chorobach gruczołu tarczowego.
Nadczynność gruczołu tarczowego
Nadczynność gruczołku tarczowego (tyreotoksykoza) powstaje na skutek nadmiernego wytwarzania hormonów tarczycowych w organizmie, a mianowicie głównie tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Nadmiar tych hormonów powoduje wzrost przemiany materii, a tym samym wiele związanych z tym zaburzeń, które przede wszystkim działają toksycznie na układ sercowo-naczyniowy.
Wyróżnia się dwie podstawowe postacie nadczynności gruczołu tarczowego: nadczynność pierwotną – wole toksyczne rozlane (choroba Gravesa i Basedowa) oraz nadczynność wtórną – wole toksyczne guzkowe (choroba Plummera).
Wśród objawów towarzyszących nadczynności gruczołu tarczowego wymienia się zwykle: obniżenie masy ciała, częstoskurcz serca, wysokie ciśnienie tętnicze krwi, odczuwanie gorąca, nadmierną potliwość, drżenie mięśniowe, osłabienie, wytrzeszcz oczu, wzrost drażliwości i bezsenność.
Wysoki poziom hormonów tarczycowych powoduje rozszczepienie glikogenu w wątrobie i mięśniach. Efektem tego procesu jest wysoki poziom glukozy w surowicy krwi. Wzrasta obciążenie serca, wyczerpują się jego zasoby energetyczne.
Dochodzi do osłabienia siły mięśni, w tym mięśni oddechowych. Spada poziom cholesterolu we krwi. Zaburzeniu ulega równowaga czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego. Wzrasta wychwytywanie jodu z surowicy krwi i gromadzenie go w tkance gruczołu tarczowego.
W wyniku tych zaburzeń dochodzi do nadczynności omawianego gruczołu i powstania jednej z postaci wola toksycznego tego narządu, a mianowicie rozlanego lub guzkowego.
Obecnie stosuje się trzy sposoby leczenia nadczynności gruczołu tarczowego: podawanie leków hamujących w organizmie syntezę hormonów tarczycowych (m.in. tiamazolu i propylotiouracylu), podawanie jodu promieniotwórczego (J131), przy czym pomocne jest również podawanie ziół zawierających jod, m.in. morszczynu pęcherzykowatego, a także leczenie operacyjne, polegające na prawie całkowitym usunięciu obu płatów omawianego narządu (strumektomia).
Wspomaganie leczenia gruczołu tarczowego za pomocą produktów pszczelich jest możliwe tylko na etapie terapii farmakologicznej, tj. na podawaniu ich równolegle z lekami hamującymi syntezę hormonów tarczycowych.
Jak dotąd najbardziej przydatnym produktem pszczelim stosowanym w leczeniu nadczynności gruczołu tarczowego, okazał się jad pszczeli. Produkt ten usprawnia krążenie krwi w gruczole tarczowym, obniża ciśnienie tętnicze krwi, zmniejsza częstotliwość skurczów serca oraz zapobiega arytmii tego narządu (Ludjanskij 1994).
Jad pszczeli jest wprowadzany do organizmu za pomocą użądleń przez pszczoły w miejsca okalające gruczoł tarczowy oraz w punkty biologicznie aktywne. Kremy i mazidła zawierające jad pszczeli także stosowane są w miejsca otaczające gruczoł tarczowy, szyję i strefę lędźwiowo-krzyżową.
W ramach jednego cyklu terapeutycznego zaleca się od 9 do 15 zabiegów (Khismatullina 2005).
Drugim z kolei produktem pszczelim, istotnym w leczeniu nadczynności gruczołu tarczowego, jest mleczko pszczele. Stymuluje ono układ podwzgórze-przysadka mózgowa-kora nadnerczy, który usprawnia mikrokrążenie krwi w gruczole tarczowym, stabilizuje ciśnienie tętnicze krwi, reguluje częstotliwość skurczów serca oraz normalizuje poziom glukozy we krwi (Khismatullina 2005).
Mleczko pszczele stosuje się w postaci kapsułek, tabletek, ampułek do picia oraz w mieszaninie z miodem (zwykle w ilości 1 g świeżego mleczka pszczelego w 100 g miodu).
Propolis wykorzystywany jest w leczeniu nadczynności gruczołu tarczowego jako produkt odnawiający normalną strukturę tego narządu. Stymuluje także aktywność układu podwzgórze-przysadka mózgowa-kora nadnerczy. Zaleca się stosowanie kropli propolisowych (10 lub 20%), wodnego ekstraktu z propolisu (10%) i propolisu z miodem (mieszanina 1 g zagęszczonego ekstraktu etanolowego z propolisu w 100 g miodu) (Khismatullina 2005, Sinjakow 2008, Omarow 2009).
fot.© Pixabay
We wspomaganiu leczenia nadczynności gruczołu tarczowego stosuje się także pyłek kwiatowy (obnóże pszczele) oraz pierzgę. Odznaczają się one działaniem adaptogennym, regulują metabolizm glikogenu w wątrobie i mięśniach dzięki czemu odnawiają zasoby energii organizmu i obniżają stężenie glukozy we krwi, a także stabilizują błony komórkowe gruczołu tarczowego i działają przeciwutleniająco (Czugunowa i wsp. 2000).
Zaleca się stosowanie 1 łyżeczki do herbaty pyłku kwiatowego lub pierzgi przed posiłkami, 3 razy dziennie, przez 1-2 miesiące.
Khismatullina (2005) za pomocą kompleksowego leczenia (wymienionymi powyżej produktami pszczelimi) 18 pacjentów z nadczynnością gruczołu tarczowego, oczekujących na zabieg usunięcia tego narządu, uzyskała dobre efekty terapeutyczne.
Równocześnie z podawanym od kilku miesięcy preparatem zmniejszającym wydzielanie hormonów tarczycowych (merkasolylem), pacjenci poddawani byli użądleniom przez pszczoły w punkty biologicznie aktywne, a także otrzymywali do wewnątrz miód z mleczkiem pszczelim i propolisem oraz pyłek kwiatowy.
Pacjentom polecono także stosowanie kremu zawierającego propolis i jad pszczeli do smarowania okolic gruczołu tarczowego 2 razy dziennie.
Po 6 tygodniach terapii u 14 pacjentów (ok. 78%) nastąpiło polepszenie ogólnego stanu zdrowia, obniżenie częstoskurczu serca, zmniejszenie objawów pocenia się i drżenia mięśni, przy czym u 8 pacjentów zaobserwowano wyraźne zmniejszenie się gruczołu tarczowego, a u 2 dalszych choroba ustąpiła całkowicie.
Omarow (2009) także pozytywnie wyraża się o stosowaniu propolisu w połączeniu z lekami konwencjonalnymi w leczeniu nadczynności gruczołu tarczowego. Po zastosowaniu 1 tabletki z propolisem raz dziennie, rano na czczo, po 3 miesiącach terapii, we wszystkich przypadkach, wykazał on działanie zmniejszające objętość gruczołu tarczowego.
W przypadku wola toksycznego rozlanego całkowite wyzdrowienie odnotowano u wszystkich chorych (100% skuteczności), natomiast w wolu toksycznym guzkowym – u 50% pacjentów.
Z kolei Sinjakow (2008) zaleca przyjmowanie ekstraktu wodnego z propolisu w ilości 1 łyżki stołowej 3 razy dziennie na pół godziny przed posiłkami.
Powyższe badania wskazują na dużą skuteczność produktów pszczelich w leczeniu uzupełniającym pacjentów z nadczynnością gruczołu tarczowego.
Niedoczynność gruczołu tarczowego
Choroba ta powstaje w wyniku niedoboru lub całkowitego braku hormonów gruczołu tarczowego. Najczęściej u osób dorosłych jest ona wynikiem przewlekłego niedoboru jodu w organizmie na skutek jego braku lub znikomych ilości w glebie, powietrzu, wodzie i pożywieniu.
W tej sytuacji dochodzi do powstania tzw. wola nagminnego lub endemicznego. Niedoczynność gruczołu tarczowego może być także spowodowana zaburzeniami w syntetyzowaniu hormonów na tle genetycznym oraz w wyniku zniszczenia przysadki.
Ogólnie objawia się to w postaci obrzęku śluzowatego.
Obraz kliniczny choroby tworzy się stopniowo. Do jego cech charakterystycznych zalicza się ogólne osłabienie, wzrost masy ciała, ociężałość, senność, wysuszenie skóry i zaburzenia pamięci. Zmniejsza się przemiana materii, zużycie tlenu, wytwarzanie ciepła (chorzy źle znoszą zimno).
Występują zaburzenia przemiany węglowodanowej, białkowej i tłuszczowej. Zwiększa się poziom cholesterolu w surowicy krwi oraz skłonność do miażdżycy. Tolerancja organizmu na glukozę wyraźnie wzrasta. Leczenie polega na włączeniu terapii w postaci syntetycznych hormonów tarczycowych, takich jak sól sodowa lewotyroksyny lub lewotrijodotyronina.
Podawane są także preparaty jodowe.
W leczeniu niedoczynności gruczołu tarczowego stosuje się te same produkty pszczele jak w przypadku nadczynności tego narządu, a mianowicie jad pszczeli, mleczko pszczele, propolis, pyłek kwiatowy, pierzgę oraz miód pszczeli.
Produkty te powodują normalizację układu nerwowego, sercowo-naczyniowego i pokarmowego, to jest głównych układów uzależnionych od zmian hormonalnych. Mogą one także oddziaływać adaptogennie, przeciwobrzękowo i odnawiająco.
Szczególnie dobre efekty przynosi stosowanie jadu pszczelego w niedoczynności gruczołu tarczowego. Wywiera on działanie na ośrodkowy układ nerwowy, usprawnia mikrokrążenie krwi w gruczole tarczowym, działa przeciwmiażdżycowo, przeciwzapalnie, normalizuje poziom lipidów we krwi, a także przeciwutleniajaco i adaptogennie (Orłow i wsp. 1980).
Jad pszczeli w postaci użądleń podaje się pacjentom w miejsca otaczające gruczoł tarczowy oraz w punkty biologicznie aktywne. Zabiegi wykonuje się co drugi dzień (2-3 użądlenia w ramach jednego zabiegu). Cykl leczenia obejmuje 9-15 zabiegów.
Kremy i mazidła zawierające jad pszczeli stosuje się równolegle z użądleniami. Nanosi się je w miejsca okalające gruczoł tarczowy, na szyję oraz powierzchnie lędźwiowo-krzyżowe (Khismatullina 2005).
Mleczko pszczele usprawnia mikrokrążenie w gruczole tarczowym, normalizuje ciśnienie tętnicze krwi i częstość skurczów serca. Poprzez normalizowanie poziomu lipidów w surowicy krwi mleczko pszczele zmniejsza ryzyko miażdżycy.
Działa przeciwzapalnie oraz jest silnym środkiem przeciwutleniającym i adaptogennym; zwiększa zdolność do pracy, zmniejsza zmęczenie i usprawnia procesy mózgowe (Makarowa i wsp. 2000). Mleczko pszczele w miodzie (1%) przyjmuje się po 1 łyżeczce do herbaty (ok. 75 mg mleczka pszczelego na dawkę) pod język, 2 razy dziennie przez 1-2 miesiące.
Propolis odznacza się wyraźnym działaniem przeciwzapalnym oraz w znacznym stopniu zmniejsza ponadtlenkowe utlenianie lipidów. Jest to bardzo istotne z punktu widzenia miażdżycy, a mianowicie propolis w widoczny sposób uczestniczy w usuwaniu blaszek miażdżycowych z naczyń krwionośnych.
Ponadto bierze on udział w odnowie struktury tkankowej gruczołu tarczowego. Khismatullina (2005) zaleca przyjmowanie w niedoczynności gruczołu tarczowego ekstrakt etanolowy z propolisu (10 lub 20%), ekstrakt wodny z propolisu (10%) oraz propolis w miodzie (1%).
Sinjakow (2008) i Omarow (2009) stosują w leczeniu różnych stadiów wola endemicznego ekstrakt wodny z propolisu (po 1 łyżce stołowej, 3 razy dziennie na pół godziny przed jedzeniem), a także tabletki z propolisem (po 1 tabletce raz dziennie na czczo) przez okres 2-3 miesięcy.
Korzystne jest także podawanie chorym z niedoczynnością gruczołu tarczowego pyłku kwiatowego (obnóża pszczelego) wzbogaconego w witaminę C oraz pierzgi. Oba te produkty wykazują działanie przeciwmiażdżycowe (obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi), usprawniają działanie układu sercowo-naczyniowego i pokarmowego, a także normalizują procesy pamięciowe (Sawiłow i Czuganowa 2000).
Jako produkty bogate w witaminy, biopierwiastki i związki polifenolowe (flawonoidy i kwasy fenolowe), odznaczają się działaniem przeciwutleniającym, przeciwzapalnym, adaptogennym, normalizującym procesy energetyczne i stabilizującym błony komórkowe.
Khismatullina (2005) rekomenduje w niedoczynności gruczołu tarczowego przyjmowanie po 1 łyżeczce do herbaty tych produktów 2 razy dziennie przed posiłkami przez okres 1-2 miesięcy.
Miód podwyższa zasoby energetyczne organizmu, zapobiega niedotlenieniu, wzmaga mikrokrążenie krwi w narządach wewnętrznych, w tym w gruczole tarczowym, odnawia tkanki.
Khismatullina (2005) przeprowadziła badania kliniczne, w których wykorzystała kompleksowe leczenie produktami pszczelimi 28 pacjentów z niedoczynnością gruczołu tarczowego. Wszyscy pacjenci cierpieli na wole endemiczne, przy czym 12 z nich miało wole 2 stopnia, a 16 wole 3 stopnia.
Leczenie obejmowało użądlenia przez pszczoły w punkty biologicznie aktywne oraz przyjmowanie preparatów zawierających miód, mleczko pszczele, propolis i pyłek kwiatowy, w ilościach podanych powyżej, przez okres 6 tygodni.
W trakcie leczenia 22 pacjentów sygnalizowało zmniejszenie objawów związanych z niedoczynnością gruczołu tarczowego. Badania wykazały, że u 17 pacjentów nastąpiło zmniejszenie objętości gruczołu tarczowego (USG), a u 9 z nich poziom hormonów tarczycowych w surowicy krwi powrócił do stanu normalnego.
Po 3-4 cyklach apiterapii u 11 pacjentów nie zdiagnozowano jakichkolwiek objawów niedoczynności gruczołu tarczowego, z kolei u 9 dalszych pacjentów stan choroby uległ wyraźnemu ograniczeniu (wole 1 stopnia). A zatem, za pomocą tylko i wyłącznie leczenia produktami pszczelimi, osiągnięto bardzo dobre efekty terapeutyczne w przypadku dość zaawansowanych przypadków niedoczynności gruczołu tarczowego.
Zapalenie gruczołu tarczowego
Pod pojęciem zapalenia gruczołu tarczowego kryje się cały szereg chorób tego narządu. Wśród nich wyróżnia się ostre zapalenie zakaźne, ostre zapalenie niebakteryjne, podostre zapalenie oraz przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie gruczołu tarczowego, zwane chorobą Hashimoto.
Z punktu widzenia apiterapii zainteresowanie wzbudziła ta ostatnia choroba. Należy ona do chorób agresywnych. Autoantygenem jest w tym przypadku tyreoglobulina – białkowa postać głównych hormonów wytwarzanych przez gruczoł tarczowy, to jest tyroksyny i trijodotyroniny.
Antygen ten powoduje powstanie autoprzeciwciał, a te z kolei uszkadzają gruczoł tarczowy w wyniku procesów immunologicznych. A zatem choroba Hashimoto jest zapalną chorobą gruczołu tarczowego, powstałą na tle autoimmunologicznym.
W obrazie klinicznym dominuje obecność różnej wielkości wola, często określanego jako wole autoimmunologiczne o charakterze wieloguzkowym.
W wyniku tej choroby dochodzi do powstania stanu zapalnego tkanki gruczołu oraz do zmniejszenia wytwarzania hormonów tarczycowych. Leczenie opiera się głównie na podawaniu preparatów przeciwzapalnych oraz syntetycznego hormonu tarczycowego –lewotyroksyny.
Ze względu na to, że zarówno jad pszczeli, mleczko pszczele, pyłek kwiatowy (obnóże pszczele), pierzga i chitozan (produkt uzyskiwany z powłoki chitynowej pszczół) odznaczają się działaniem immunoregulującym, są one stosowane w stanach zapalnych gruczołu tarczowego (Khismatullina 2005), a zatem są także przydatne do leczenia choroby Hashimoto.
Produkty te, a szczególnie jad pszczeli, mleczko pszczele i propolis, pobudzają działanie układu: podwzgórze – przysadka mózgowa – kora nadnerczy, co powoduje wydzielanie glukokortykosteroidów, hormonów o silnym działaniu przeciwzapalnym, m.in. kortyzolu.
Jad pszczeli stosuje się w tym celu w postaci użądleń przez pszczoły. Natomiast mleczko pszczele, propolis, pyłek kwiatowy i pierzgę podaje się zwykle w miodzie, odpowiednio w stężeniach 0,1%, 1% i 5%. Produkty te przyjmuje się po 1 łyżce stołowej przed posiłkami przez 1-2 miesiące.
Chitozan stosowany jest jako gotowy produkt farmaceutyczny. Po zastosowaniu wymienionych produktów pszczelich u blisko 80% pacjentów obserwowano wyraźne zmniejszenie objawów braku hormonów tarczycowych w organizmie, a także zmniejszenie lub całkowity zanik wola autoimmunologicznego (Khismatullina 2005).
Zioła wspomagające leczenie gruczołu tarczowego
W swojej praktyce lekarskiej Sinjakow (2008) przy nadczynności gruczołu tarczowego stosuje wspomagająco, z dobrymi efektami, napar z korzeni kozłka lekarskiego. Dwie stołowe łyżki tego surowca zalewa się 3 szklankami przegotowanej wody i gotuje na słabym ogniu przez 15 min, zaparza przez 1 godz. i po przecedzeniu pije po pół szklanki 3 razy dziennie.
Rekomenduje także napar z suszonych jabłek i owsa. Po przebraniu i umyciu po 1 szklance obu surowców, zalewa się je przegotowaną wodą, doprowadza do wrzenia i odstawia na 4 godz. Po przecedzeniu napar pije się na ciepło po pół szklanki 3 razy dziennie.
Wraz z wymienionymi naparami autor zaleca stosowanie pyłku kwiatowego, po 1 łyżeczce do herbaty 3 razy dziennie przed posiłkami.
W przypadku wola toksycznego (nadczynność gruczołu tarczowego) oraz wola endemicznego (niedoczynność gruczołu tarczowego) Sinjakow (2008) stosuje u swoich pacjentów następującą mieszankę ziołową: ziele uczepu trójlistkowego (15 g), ziele głowienki pospolitej (15 g), kwiaty jarzębiny pospolitej (15 g), liście dzwonka skupionego (15 g), ziele pasternaka zwyczajnego (15 g), ziele miodunki plamistej (15 g), ziele rzepienia pospolitego (5 g) i ziele bobrka trójlistkowego (5 g).
Jedną łyżkę stołową wysuszonej i rozdrobnionej mieszanki zalewa się szklanką wrzącej wody, zaparza przez 30 min i pije całość przed śniadaniem. Jednocześnie autor zaleca przyjmowanie ekstraktu wodnego z propolisu (10%), po 1 łyżce stołowej 3 razy dziennie na 30 min przed posiłkami.
Według Tichonowa i wsp. (2008) w leczeniu wola toksycznego i endemicznego pomocna jest mieszanka ziołowa o składzie: korzenie mniszka lekarskiego (20 g), owoce aronii czarnoowocowej (20 g), korzenie łopianu większego (15 g), korzenie omanu wielkiego (15 g), korzenie pasternaku zwyczajnego (15 g) i ziele przytulii czepnej (15 g).
Dwie łyżki stołowe wysuszonej i rozdrobnionej mieszanki zalewa się 2 szklankami przegotowanej wody, ogrzewa we wrzeniu przez 10 min i zaparza przez 60 min. Po ochłodzeniu i przecedzeniu pije się po szklance odwaru 2 razy dziennie na 30 min przed posiłkami.
Równocześnie przyjmuje się po 1 łyżeczce do herbaty pyłku kwiatowego lub pierzgi.
Podsumowanie
Na podstawie powyższego przeglądu można wnioskować, że produkty pszczele są w dużym stopniu pomocne przy leczeniu chorób gruczołu tarczowego. Okazuje się, że do leczenia oraz wspomagania leczenia konwencjonalnego takich chorób jak nadczynność i niedoczynność gruczołu tarczowego oraz choroby Hashimoto nadaje się zarówno jad pszczeli, jak i mleczko pszczele, propolis, pyłek kwiatowy (obnóże pszczele), pierzga, miód oraz chitozan.
Dobre efekty przynosi także stosowanie wraz z produktami pszczelimi odpowiednich surowców i mieszanek ziołowych.
Prof. dr hab. Bogdan Kędzia,
mgr. Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
