ROZDZIAŁ II. PSZCZOŁY JAKO DOBRO PRAWNIE CHRONIONE
1. Status prawny zwierząt
Określenie statusu prawnego zwierząt jest punktem wyjścia dla dalszych rozważań. Zagadnienie to od wielu lat jest przedmiotem rozlicznych dyskusji. Dotyczą one nie tylko kwestii prawnych, ale także moralnych1.
Mają one zatem charakter filozoficzny2, wykraczający poza zakres niniejszej publikacji. Warto jednak podkreślić, że to właśnie podstawa moralno-filozoficzna pozwala na uznanie szczególnego statusu prawnego zwierząt3.
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (u.o.z.) zwierzęta, będące we władztwie człowieka (określane mianem hodowlanych, domowych) traktowano jako rzeczy ruchome stanowiące przedmiot własności i innych praw rzeczowych4.
Przy czym nadmieniano niekiedy, że powinny być one zaliczane do specjalnej kategorii rzeczy5. Zwierzęta żyjące w stanie wolnym ze względu na brak samoistności (konstytutywna cecha rzeczy6), nie były przyjmowane za rzeczy7.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ustawodawca stosując normę odsyłającą wskazuje tym samym, że trudno jest określić sytuację prawną zwierzęcia bez odniesienia do rzeczy24.
2. Kwalifikacja prawna pszczół
2.1. Kwalifikacja prawna pszczoły miodnej
Pszczoły (Apis), rodzaj z rodziny pszczołowatych właściwych (Apidae), obejmuje cztery gatunki: pszczołę olbrzymią (A. dorsata), pszczołę karłowatą (A. florea), pszczołę wschodnią (A. cerana) i pszczołę miodną (A. mellifera). Największe znaczenie gospodarcze zyskała pszczoła miodna, wśród której można wyróżnić wiele podgatunków, odmian i ras (np. pszczoła kaukaska, kraińska, środkowoeuropejska itd.)25.
Pszczoła miodna (jak i pozostałe gatunki z rodzaju Apis) należy do owadów żyjących społecznie. Osobniki pszczoły miodnej tworzą zorganizowane zbiorowisko, społeczność zwaną „rodziną pszczelą”, żyjącą na plastrach w gnieździe, stanowiącą spójną całość reagującą zbiorowo na zmiany zachodzące w otoczeniu i jej samej.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Wykraczając poza prawo cywilne, trzeba nadmienić, że w myśl art. 2 pkt 1 lit. h ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich41 (u.h.r.) pszczoła miodna (Apis mellifera) zaliczana jest do zwierząt gospodarskich.
Zakwalifikowanie pszczoły miodnej do zwierząt gospodarskich stanowi podstawę do rozważań z zakresu ochrony prawnej zdrowia pszczół oraz ochrony ich zasobów genetycznych.
2.2. Kwalifikacja prawna pszczół dziko żyjących
Według J. Banaszaka w Polsce występuje około 450 gatunków pszczół i wszystkie, poza pszczołą miodną, określane są mianem „pszczół dziko żyjących” lub „dzikich pszczół”42. Są one na różnym poziomie uspołecznienia życia, od pszczół samotnie żyjących, poprzez wszystkie stopnie przedspołeczne, do właściwie społecznych43.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
3. Własność roju
Ze względu na mechanizm dereifikacji, rój macierzysty jako przedmiot prawa analogicznego do prawa własności nie różni się od innych ruchomości. Wyjaśnienia wymaga jednak szczególny przypadek nabycia i utraty własności roju naturalnego (rójki). Ma to istotne znaczenie dla rozważań nad prawnorzeczowymi środkami ochrony pszczół, a dokładniej ochrony petytoryjnej (ochrony własności).
Rój naturalny staje się odrębnym przedmiotem prawa własności w momencie odłączenia się od roju macierzystego (wyrojenia), jako pożytek naturalny rzeczy (art. 53 § 1 k.c.). Jego właścicielem jest podmiot uprawniony do pobierania pożytków naturalnych roju macierzystego (art. 190 k.c.).
Właścicielem nowego roju jest zatem z reguły właściciel roju macierzystego (art. 140 k.c.). Ponadto może nim być też, między innymi, posiadacz roju macierzystego w dobrej wierze (art. 224 § 1 k.c.), użytkownik roju macierzystego (art. 252 k.c.) lub jego dzierżawca (art. 693 § 1 k.c.)48.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Rój niczyj (res nullius) lub rój porzucony (res derelictae) można nabyć na własność przez objęcie w posiadanie samoistne (zawłaszczenie art. 181 k.c.). Może to zrobić każdy. Na przykład wcześniejszy właściciel, posiadacz nieruchomości, na której się rój uwiązał, lub właściciel tego, w czym rój osiadł (drzewa, domu), bez wskazania pierwszeństwa jakiejkolwiek z tych osób50.
Ważne przy tym, żeby rój objęto w faktyczne władanie z zamiarem wykonywania uprawnień właścicielskich51.
Przypisy
1 - Szerzej m. in.: J. Woleński, Podmiotowość zwierząt w aspekcie filozoficznym [w:] Status zwierzęcia : Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. nauk. T. Gardocka, A. Gruszczyńska, Toruń 2012, s. 11 i n.; J. Białocerkiewicz, Status prawny zwierząt : prawa zwierząt czy prawna ochrona zwierząt, Toruń 2005, s. 17 i n.; R. Węgrzynowicz, M. Romańska, Ochrona zwierząt w świetle prawa i norm etycznych [w:] Prawna ochrona zwierząt, pod red. M. Mozgawy, Lublin 2002, s. 83 i n.; D. Probucka, Filozoficzne podstawy idei praw zwierząt, passim, Kraków 2013.
2 - P. Skuczyński, A. Zientara, Prawnokarna ochrona zwierząt a filozoficzny i teoretycznoprawny problem wartości i praw podmiotowych [w:] Status zwierzęcia…, ed. cit., s. 201.
3 - H. Izdebski, Prawa zwierząt czy prawo zwierząt? [w:] Status zwierzęcia…, ed. cit., s. 40.
4 - M. Goettel, op. cit., s. 37.
5 - M. Bednarek, Mienie. Komentarz do art. 44-553 Kodeksu cywilnego, Kraków 1997, s. 84.
6 - Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne : część ogólna, Warszawa 2013, s. 112-113.
7 - M. Nazar, Normatywna dereifikacja zwierząt - aspekty cywilnoprawne [w:] Prawna ochrona zwierząt, ed. cit., s. 142.
8 - Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz.U. 2017 poz. 1295 z późn. zm.), zwierzyna łowna w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowi własność Skarbu Państwa. Judykatura przyjęła stanowisko, że zwierzyna łowna nie jest rzeczą w znaczeniu art. 45 k.c., toteż państwu nie przysługuje prawo własności w ujęciu cywilistycznym (art. 140 k.c.), a „szczególe prawo podmiotowe bezwzględne”. Zob. Wyrok SN z dnia 9 marca 1973 r., I CR 58/73, „Nowe Prawo” 1974, nr 9, s. 1211; E. Skowrońska-Bocian, [w:] Kodeks cywilny. T. I, Komentarz do art. 1–44911, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, s. 249.
9 - W. Radecki, op. cit., s. 41.
10 - S. Grzybowski, System prawa cywilnego, t. I, Wrocław 1985, s. 437.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
47 - Zob. art. 127, tekst jedn.: Dz.U. 2017 poz. 519 z późn. zm.
48 - B. Hofmański, Polskie prawo pszczelarskie, z. 1, Warszawa 1998, s. 2.
49 - Dni liczy się od północy, do północy z wyłączeniem doby, w której doszło do wyrojenia (art. 111 § 2 k.c.). Jeżeli termin końcowy przypada w dzień ustawowo wolny od pracy lub na sobotę, to termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą (art. 115 k.c.).
50 - B. Hofmański, op. cit., s. 8.
51 - K. Żółty, op. cit., s. 23.
