Wodne ekstrakty z propolisu

O ile etanolowe ekstrakty z propolisu są dobrze znane, zarówno pod względem ich otrzymywania, składu chemicznego, właściwości biologicznych, jak i działania leczniczego, to informacje na ten temat w odniesieniu do wodnych ekstraktów z propolisu są fragmentaryczne. Stąd w niniejszym opracowaniu podano sposoby sporządzania wodnych ekstraktów z propolisu.

Fot. Pixabay, monicore

Ponadto porównano ekstrakty wodne z propolisu z ekstraktami etanolowymi z tego surowca pod względem składu chemicznego, a także ich właściwości biologicznych. Opisano również możliwości zastosowania leczniczego wodnych ekstraktów propolisowych wraz z ich dawkowaniem.

Metody sporządzania

Wodne ekstrakty z propolisu sporządzane są od dawna. Dane na ten temat podają już Scheller (1968) oraz Salomon (1976). Na przestrzeni blisko 50 lat w piśmiennictwie pojawiło się wiele sposobów ich otrzymywania. Różnią się one temperaturą i czasem ekstrakcji wodą surowego propolisu, a także stosunkiem tego surowca do wody.

Jeżeli chodzi o temperaturę przygotowywania ekstraktów, to waha się ona od 25°C poprzez 37, 50, 60, 70, 80, 93, 95 i 100 do 121°C. Czas trwania ekstrakcji mieści się w granicach od 10 minut do 96 godzin, a stosunek surowego propolisu do wody wynosi od 1:1 do 1:37,5 (tab. 1).

Najczęściej do ekstrakcji surowego propolisu stosuje się temperaturę ekstrakcji 100°C oraz stosunek surowca do wody 1:10 (tab. 1).

Z kolei do przechowywania gotowego ekstraktu używa się zwykle butelek z ciemnego szkła, a samo przechowywanie powinno mieć miejsce w pomieszczeniach o temperaturze pokojowej lub niższej. Poza tym niekiedy stosuje się zagęszczanie ekstraktów wodnych z propolisu w temperaturze niższej od 40°C w wyparkach próżniowych, a także poddaje się uzyskany produkt procesowi liofilizacji.

Ma to na celu zwiększenie jego trwałości, jak również ułatwienie dawkowania.

Skład chemiczny

Skład chemiczny etanolowych ekstraktów z propolisu jest dość wszechstronnie przebadany. Jest on bardzo zróżnicowany i zależy od roślin, z których pszczoły zbierają materiał do jego wytwarzania. W naszej strefie klimatycznej przeważa propolis typu topolowego.

Współcześnie uważa się, że w ekstraktach etanolowych z propolisu pochodzącego z naszej strefy klimatycznej znajduje się średnio 4,8% związków flawonoidowych, 52,6% kwasów alifatycznych i aromatycznych oraz średnio 14% estrów kwasów aromatycznych (Kędzia 2009). Natomiast w ekstraktach wodnych z propolisu oznaczane są głównie związki flawonoidowe. Według Langnera (1999) ich zawartość w tych ekstraktach wynosi od 0,19 do 1,44%. To wskazywałoby, że do ekstraktów wodnych z tego surowca przechodzi od 3 do 25 razy mniej związków flawonoidowych niż do ekstraktów etanolowych.

Prawdopodobnie inne związki biologicznie aktywne ekstrahowane są przez wodę w takim samym stopniu. Pewnym potwierdzeniem tych przypuszczeń są badania Isidorowa (2013). Stwierdził on w wodnym ekstrakcie z krajowego propolisu topolowo-osikowego 66,2% kwasów aromatycznych, 2,3% związków flawonoidowych oraz 8,2% innych związków biologicznie aktywnych.

Właściwości biologiczne

Ocena działania antybiotycznego, cytostatycznego oraz przeciwalergicznego wyraźnie wskazuje, że ekstrakty etanolowe odznaczają się znacznie wyższą aktywnością biologiczną w porównaniu do ekstraktów wodnych z propolisu.

Badania własne wykazały, że 10% ekstrakty etanolowe z propolisu hamowały wzrost standardowego szczepu gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus ATCC 6538P) w stężeniu 1,8 mg/ml, natomiast 10% wodne ekstrakty hamowały wzrost tego drobnoustroju dopiero w stężeniu 15,0 mg/ml. A zatem ich aktywność antybiotyczna była około 8 razy słabsza.

Wskazania lecznicze i dawkowanie

Ze względu na to, że wodne ekstrakty propolisowe mają identyczne właściwości biologiczne jak ekstrakty etanolowe z propolisu, można przyjąć, że odznaczają się one takimi samymi wskazaniami leczniczymi.

Należy jednak w tym miejscu wspomnieć o tak zwanych bezalkoholowych kroplach z propolisu, które nie mają nic wspólnego z ekstraktami wodnymi z tego surowca. Wytwarzane są one w zupełnie inny sposób. A mianowicie etanolowe, względnie wodne, płynne ekstrakty z propolisu (zwykle 10%), zagęszcza się w warunkach próżniowych (pozbywając się rozpuszczalnika) do około 70% suchej masy, a następnie rozpuszcza w glikolu propylenowym, glicerynie lub innym nośniku w stosunku 1:10.

W ten sposób uzyskuje się 10% bezalkoholowe krople propolisowe. Dobrym przykładem takiego produktu jest Propolis – 10% kompleks bezalkoholowy – wytwarzany przez Laboratorium Biofarmaceutyczne w Krakowie. Na zakończenie należy dodać, że bezalkoholowe krople z propolisu stosuje się podobnie jak etanolowe ekstrakty z tego produktu (Czarnecki 2015).

Natomiast inne preparaty bezalkoholowe z propolisu przyjmuje się zgodnie z zaleceniami producenta.

prof. dr hab. Bogdan Kędzia,
mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"