Zawartość pyłku kukurydzy w obnóżach pszczelich pochodzących z pasiek w sąsiedztwie uprawy gryki i bez tej uprawy w pobliżu

Pszczoła miodna jest nierozerwalnie związana z owadopylnymi roślinami kwiatowymi. Występuje tu ścisła symbioza, która jest warunkiem egzystencji tych obu grup organizmów. Z jednej strony rośliny dostarczają owadom nektaru i pyłku, a z drugiej owady świadczą usługę zapylania, która jest niezbędna do wydania owoców i nasion.

Fot. Pixabay, Jaesung An

Głównymi roślinami pożytkowymi pszczół miodnych są gatunki owadopylne. W większości dostarczają one owadom zarówno nektaru (źródło energii), jak i pyłku (pokarm białkowy), który jest niezbędny do wychowywania potomstwa.

Bardzo często jednak, w celu zbioru wyłącznie pyłku, robotnice pszczoły miodnej oblatują kwiaty roślin wiatropylnych. Do tych gatunków, szczególnie chętnie odwiedzanych przez pszczoły, należą: leszczyna, dąb, wiąz, topola, babka, szczaw, trawy, a wśród nich kukurydza i wiele innych.

W tym przypadku nie możemy mówić o dwustronnych korzyściach, ponieważ pszczoły nie biorą udziału w zapylaniu, tym bardziej że u gatunków wiatropylnych mamy często do czynienia z kwiatami rozdzielnopłciowymi (zabezpieczenie przed zapyleniem własnym pyłkiem). Nie zmienia to jednak faktu, że rośliny wiatropylne są bardzo dobrym źródłem pyłku dla pszczół. Atrakcyjność tych roślin spowodowana jest głównie wydajnością pyłkową, która jest zwykle wyższa niż taksonów owadopylnych.

Do takich gatunków należy kukurydza, której wydajność pyłkowa, np. w przypadku odmiany cukrowej (Zea mays L. subsp. mays Grupa Saccharata) wynosi 173 kg z 1 ha uprawy [Nowakowski i Morse, 1982].

Natomiast wydajność pyłkowa rzepaku ozimego, owadopylnej rośliny uchodzącej za wysoce pyłkodajną, wynosi 115-160 kg/1 ha [Kołtowski, 2002]. Ponadto okres kwitnienia kukurydzy przypada w czasie, w którym, w wielu rejonach kraju, występuje niedostatek pożytku pyłkowego dostarczanego przez inne gatunki roślin, co w okresie intensywnego wychowu czerwiu sprawia, że pyłek kukurydzy jest szczególnie atrakcyjny.

Poza wysoką wydajnością pyłek kukurydzy jest atrakcyjny dla pszczół również ze względu na właściwości odżywcze, co stwierdziła Maurizio [1951] klasyfikując go wśród najwartościowszych z powodu jego korzystnego oddziaływania na pszczoły, szczególnie w fazie rozwoju larwalnego.

Ma na to niewątpliwie wpływ dość wysoka zawartość białka (23,9%) [Roulston i in., 2000].

W badaniach utworzono trzy grupy doświadczalne z wykorzystaniem 45 rodzin pszczelich:

• I grupa – Policzna – 15 rodzin pszczelich wywiezionych 6 lipca, kilka dni przed początkiem kwitnienia kukurydzy, a w pełni kwitnienia gryki.
• II grupa – Policzna – 15 rodzin pszczelich wywiezionych 11 lipca, w czasie, gdy kukurydza wchodziła w pełnię kwitnienia.

W tej części badań określany był wpływ sąsiedztwa uprawy gryki, gatunku atrakcyjnego pod względem wydajności pyłkowej, na zbiory pyłku z kwiatostanów kukurydzy przez pszczoły.

Część doświadczenia, na której wysiano kukurydzę na powierzchni 15 ha, a obok grykę na areale 5 ha, była zlokalizowana w miejscowości Policzna k. Zwolenia. Nasiona gryki wysiano 5 maja. Termin siewu gryki wybrano tak, aby jej pełnia kwitnienia rozpoczęła się co najmniej 2 tygodnie przed pojawieniem się pierwszych wiech kwiatostanowych na kukurydzy.

Obnóża pszczele do badań palinologicznych pobierano w okresie kwitnienia kukurydzy w trzech terminach (15, 21 i 25 lipca), oddzielnie dla każdej rodziny pszczelej, lokalizacji i terminu wywiezienia pszczół. Obnóża przesypywano do oznaczonych worków foliowych.

Po przewiezieniu do laboratorium obnóża były ważone, a następnie mrożone.

Po zakończeniu doświadczeń polowych pobrane próbki obnóży pyłkowych poddano analizie pyłkowej w celu określenia w nich zawartości pyłku kukurydzy.

Wyniki analiz pyłkowych obnóży pszczelich pobranych w różnych terminach w poszczególnych grupach rodzin pszczelich obrazuje wykres na str. 18.

Wyniki analiz palinologicznych próbek obnóży pyłkowych pobranych od rodzin pszczelich.

Ze względu na krótki okres kwitnienia kukurydzy (pełnia kwitnienia poniżej 1 tygodnia), najbardziej widoczne różnice można zaobserwować w wynikach analizy próbek obnóży pobranych w pierwszym terminie – 15 lipca. W tym czasie, rodziny pszczele wywiezione na doświadczenie przed zakwitnięciem kukurydzy wykazywały, podczas zbioru pyłku, wierność kwiatową w stosunku do gryki i zbierały pyłek kukurydzy mniej chętnie niż rodziny wywiezione na początku pełni kwitnienia kukurydzy.

Procentowa zawartość pyłku kukurydzy w obnóżach pszczelich przynoszonych przez rodziny wywiezione na plantacje w czasie kwitnienia kukurydzy, zarówno w części doświadczenia z wysianą gryką w pobliżu, jak i bez tej uprawy, była ponad trzykrotnie wyższa niż w rodzinach wywiezionych we wcześniejszym terminie.

W obnóżach pyłkowych pobranych w późniejszych terminach różnice w procentowej zawartości pyłku pomiędzy poszczególnymi grupami rodzin pszczelich były bardzo małe. Było to zapewne związane ze zmniejszającą się dostępnością pyłku w przekwitających wiechach kukurydzy.

Obraz mikroskopowy obnóży z Gębarzowa. Fot. Dariusz Teper

Poza pyłkiem kukurydzy i gryki, w obnóżach pszczelich stwierdzono pyłek:

• Policzna (rodziny wywiezione 6 lipca) – słonecznik, babka, typ maliny, różowate, kapustowate, ostrożeń, komosowate, trawy, chaber bławatek, koniczyna biała, wiesiołkowate, typ trybuli, szczaw, cykoria, krwawnik, nawłoć, czosnek, chaber driakiewnik.
• Policzna (rodziny wywiezione 11 lipca) – słonecznik, babka, kapustowate, ostrożeń, koniczyna biała, liliowate, szczaw, różowate, koniczyna czerwona, nawłoć, komonica, krwawnik, typ maliny, cykoria, chaber bławatek, wiesiołkowate, chaber driakiewnik.
• Gębarzów (rodziny wywiezione 11 lipca) – gorczyca, babka, koniczyna czerwona, cykoria, pięciornik, szczaw, koniczyna biała, barszcz, krwawnik, różowate, chaber bławatek, komosowate, typ trybuli, słonecznik, ostrożeń, chaber driakiewnik, chaber łąkowy, bylica, gryka, fiołek trójbarwny.

Obraz mikroskopowy obnóży z Policznej. Fot. Dariusz Teper

Wnioski

dr Dariusz Teper
Współautorzy: dr Piotr Semkiw, dr Piotr Skubida, dr hab. Zbigniew Kołtowski, mgr Mikołaj Borański
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Zakład Pszczelnictwa w Puławach

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"