Pasieka w lesie

Coraz częściej docenia się korzyści z obecności pszczół w rolnictwie, jednak mniej mówi się o ich znaczeniu w środowisku naturalnym. Już na samym wstępie warto podkreślić, że ekonomiczna wartość zapylania przez pszczołowate wykracza ponad produkcję rolną.

Fot. Pixabay, Zdeněk Chalupský

Istotnym zadaniem pszczół jest zapylanie rodzimych gatunków roślin, które dostarczają pokarmu dzikim zwierzętom, a także zapewniają bioróżnorodność, która wpływa na prawidłowe funkcjonowanie ekosystemu. Większość roślin (60%–90%), aby móc się rozmnażać, potrzebuje pośrednictwa zwierząt – oznacza to, że dzikie siedliska także są uzależnione, bezpośrednio lub pośrednio, od owadów zapylających.

Zapylacze, a w szczególności pszczoły, są uważane za gatunki zwornikowe (ang. keystone species) – czyli niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ekosystemu.

Bartnictwo, początki pszczelarstwa

Dawniej na ziemiach polskich najprostszą metodą chowu pszczół było bartnictwo. Chociaż polegało na wykorzystaniu pszczół na zasadzie zbieractwa, nigdy nie stanowiło podstawy egzystencji, ale dało ono początek współczesnemu pszczelarstwu.

Zanikło w Polsce, jak i niemal w całej Europie, pod koniec XIX wieku. Obecnie m.in. dzięki leśnikom ta zapomniana profesja odradza się w polskich lasach. Szacuje się, że obecnie na terenie naszego kraju znajduje się już około 100 barci i kłód bartnych (m.in. w Puszczy Pilickiej, Augustowskiej, Białowieskiej czy Barlineckiej).

Jednak nie tylko bartnicy są tam mile widziani. Pszczelarze chętnie stawiają pasieki w lesie, gdyż bogactwo roślin kwitnących sprawia, że przez cały niemal sezon pszczoły znoszą nektar i pyłek kwiatowy.

Natomiast leśnicy również podchodzą do tematu entuzjastycznie, gdyż dzięki pszczołom, krzewinki (borówka, wrzos), krzewy (bez, dzika róża, głóg, leszczyna), drzewa owocowe (grusze, jabłonie, wiśnia ptasia) oraz rośliny zielne zawiązują dużo więcej owoców i nasion tak potrzebnych zwierzętom i ludziom.

Jakie miejsce wybrać pod pasiekę w lesie

Szukając odpowiedniego miejsca na pasieczysko w lesie, warto wziąć pod uwagę kilka istotnych kwestii – na pewno musi być to przemyślana decyzja, gdyż od lokalizacji w dużym stopniu zależą późniejsze zbiory miodu. Po pierwsze, warto przejść się na spacer, rozejrzeć za pożytkami i wybrać kilka interesujących punktów, które następnie można skonsultować z leśniczym, mającym szeroką wiedzę na temat dojazdu, stanu terenu w skrajnych warunkach atmosferycznych, a także planowanych wycinkach.

Decydując się więc na daną lokalizację, należy pamiętać o ewentualnych problemach związanych z utrudnionym dojazdem, podmakającym terenem, czy też o zamierzonych przecinkach, uciążliwych nie tylko dla pszczół, ale i pszczelarza, który może zostać zmuszony do relokacji uli, co jest szczególnie niewskazane zimą.

Prawo regulujące umiejscowienie pasiek w lesie

Umiejscowienie pasiek w lasach należących do Skarbu Państwa, czyli w Lasach Państwowych, jest regulowane poprzez dwa powiązane ze sobą akty prawne. Pierwszym jest Ustawa o lasach, a drugim Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych.

Natomiast kwestie związane z lokalizacją pasiek na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

Zgodnie z §6 tego Rozporządzenia pasieki mogą być lokalizowane w lasach:

1) nieobjętych stałym lub okresowym zakazem wstępu,

2) w których nie są planowane w określonym roku prace i zabiegi gospodarcze i ochronne,

3) nieprzeznaczonych do masowego wypoczynku i rekreacji ludności,

4) niewymagających urządzania i utrzymywania specjalnych dróg dojazdowych do pasieki.

Zgodnie z art. 26 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tj. Dz.U. Z 2011 r. Nr 12, poz. 59.) nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, m.in. w razie gdy:

1) wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego,

2) występuje duże zagrożenie pożarowe,

3) wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna.

Formalności krok po kroku

W momencie, gdy podejmiemy już decyzję i wybierzemy najodpowiedniejsze miejsce, zgłaszamy się do leśniczego danego leśnictwa. Jak już wspomniałam, warto wybrać kilka miejsc, gdyż nie wiemy, czy będzie możliwe postawienie pszczół w konkretnym miejscu ze względu na rodzaj prowadzonych prac, wytyczonych szlaków turystycznych czy innych form rekreacyjnych.

Po rozmowie z leśniczym i rozpoznaniu terenu oraz ustaleniu przebiegu granic składamy we właściwym nadleśnictwie podanie o możliwość udostępnienia wybranego terytorium pod pasiekę. Leśniczy poda nam niezbędne dane, czyli nr oddziału i dokładną lokalizację.

Fot. Paulina Witkowska

Dlaczego warto wybrać las

Słysząc „pożytek pszczeli” większość osób przywołuje w wyobraźni kwiaty czy też drzewa, głównie lipowe, a las na pierwszy rzut oka nie wydaje się dla tych owadów zbyt przyjazny. Tymczasem można w nim znaleźć mnóstwo roślin miododajnych, a także mszyce i czerwce, stanowiące źródło spadzi.

Relacje pszczół i lasu są przedmiotem badań prowadzonych na szeroką skalę w całym kraju przez Lasy Państwowe. Dawniej te nad wyraz pożyteczne owady żyły tylko w lasach, a ten nie mógł bez nich istnieć. Ta symbioza trwała miliony lat, do momentu, gdy pojawił się człowiek.

Na swojej drodze napotykał barcie, z których rabował zarówno miód, jak i wosk. Minęły setki lat, zanim nauczył się korzystać z tego bogactwa, jednocześnie nie zaburzając funkcjonowania rodziny pszczelej. Natomiast, gdy pola uprawne zajęły miejsca lasów, człowiek zabrał pszczoły z barci i uwięził je w swoim obejściu w różnego rodzaju skrzyniach, nazywanych ulami.

Podsumowanie

Wydaje mi się, że nikogo, kto zna właściwości miodu leśnego, nie trzeba namawiać do umiejscowienia pasieki w lesie. Oprócz obopólnej korzyści zarówno dla ekosystemu, jak i pszczelarza, mamy możliwość ekonomicznego wsparcia rynku pszczelarskiego poprzez wprowadzenie nań zdrowego produktu.

Decydując się jednak na ten krok, należy pamiętać o poszanowaniu przyrody, dostosowaniu się do ogólnych zasad panujących na obszarze leśnym, a także o zastosowaniu się do przepisów prawnych i zasad etyki pszczelarskiej.

Paulina Witkowska
Pasieka „Pod Wiatrakiem”

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"