Miododajne żywopłoty ochronne

Spokojne współistnienie z pszczołami było od wieków zakorzenione w naszym społeczeństwie ze względu na szacunek, jakim były darzone te owady oraz wszelką działalność związaną z wytwarzaniem pożywienia.
W obecnych czasach spotkania z pszczołami zdarzają się nie tylko w rejonach wiejskich i w miejscach, w których szlaki turystyczne prowadzą w pobliżu pasiek, lecz również w centrach miast i na przedmieściach. Troska o bezpieczeństwo pszczół i osób, które przebywają w sąsiedztwie uli, jest więc zupełnie naturalna.

Jeżyna. Fot. Maria Janicka

Obopólną korzyść niosą żywopłoty – poza ograniczaniem kontaktu między pszczołami i ludźmi, ochraniają one i osłaniają przed wiatrem, śniegiem (tworzeniem się zasp), nasionami chwastów, zwierzętami i niepożądanym wzrokiem czy działaniem człowieka.

Mają też znaczenie biocenotyczne, dostarczając różnym zwierzętom pokarmu, miejsc i materiału do budowy gniazd oraz kształtując mikroklimat. Są ponadto ostojami bioróżnorodności, co potwierdziły badania przeprowadzone na Wyspach Brytyjskich, gdzie takie formy roślinne są powszechnie stosowane od stuleci.

Różowate – rośliny wielofunkcyjne

Różowate (Rosaceae) są jedną z rodzin botanicznych silnie związanych z człowiekiem. Rodzą one urokliwe, często pięknie pachnące kwiaty oraz owoce będące pokarmem ludzi i zwierząt. W tej grupie znajdują się drzewa i krzewy owocowe – jabłonie, grusze, czereśnie i wiele innych.

Należą tu również krzewy doskonale nadające się na żywopłoty ochronne wokół pasieczysk, a wiele z ich rośnie dziko we florze Polski, tworząc zarośla.

Mają one atrakcyjne cechy: są miododajne (wytwarzają nektar i/lub pyłek), ozdobne – wykształcają piękne kwiaty, kolorowe owoce i zimozielone lub przebarwiające się jesienią liście, odpowiednio się zagęszczają, a wiele z nich ma bardzo twarde drewno i ostre ciernie lub kolce stanowiące mocną zaporę.

Co więcej, dzięki temu, że wiele z nich to gatunki i odmiany rodzime, są one w pełni mrozoodporne. Te zaś, które przemarzają podczas wyjątkowo surowych zim, bardzo dobrze odrastają po przycięciu.

Przedstawiciele różowatych kwitnący na pędach dwuletnich nadają się na żywopłoty formowane. Więcej korzyści dadzą jednak formy swobodne lub śródpolne zadrzewienia i smugi. Jak pisze Mieczysław Lipiński „dla pszczół najcenniejsze są żywopłoty niecięte i nieformowane, gdyż tylko takie obficie kwitną”. Zapoznajmy się teraz z przedstawicielami tej rodziny.

Róża (Rosa)

Róże rosną na glebach przeciętnych, w słonecznych miejscach. Są na ogół odporne na mrozy. Nadają się na szerokie żywopłoty nieformowane, ponieważ cięcie wskazane jest w zasadzie tylko dla przerzedzenia starych krzewów.

Róże krzaczaste, sadzone w grupach lub szeregach tworzą dzięki licznym kolcom trudne do przebycia zarośla. Na terenie naszego kraju możemy spotkać różę dziką (R. canina), siną (R. dumalis), rdzawą (R. rubiginosa), kutnerowatą (R. tomentosa), zapoznaną (R. sherardii), eliptyczną (R. elliptica), jabłkowatą (R. villosa) i wiele innych, często rzadkich gatunków. Kwitną one zazwyczaj od maja do czerwca lub lipca.

Pięknie pachną i cieszą oczy odcieniami różu. Z płatków niektórych gatunków, na przykład róży pomarszczonej (R. rugosa), przygotujemy aromatyczne konfitury. Z kolei róże długopędowe, które – jak pisze Włodzimierz Seneta – są prymitywnymi pnączami, czepiają się za pomocą kolców i wymagają przywiązywania do podpór.

Do tej grupy należy róża wielokwiatowa R. mu lora będąca antropofitem zadomowionym we florze polskiej i jednym z gatunków rodzicielskich wielu odmian róż pnących i wielokwiatowych. Może ona przemarzać podczas silnych mrozów. Jeśli chcemy utworzyć żywopłot formowany, wybierzmy różę rdzawą i różę jabłkowatą.

Śliwy (Prunus)

Cennymi krzewami na żywopłoty są śliwy. Oto kilka gatunków i odmian odpowiednich na żywopłoty.

Śliwa tarnina (P. spinosa) występuje w postaci bardzo ciernistego krzewu lub małego drzewka dorastającego do około 4 m wysokości. Tworzy niedostępne zarośla, które są chętnie wykorzystywane przez ptaki i inne zwierzęta jako schronienie i miejsce do zakładania gniazd oraz legowisk.

Jej drobne, białe kwiaty pojawiają się w kwietniu i maju, jeszcze przed rozwojem liści, produkując duże ilości nektaru i pyłku. Niewielkie, ciemne, kwaśne i cierpkie owoce znacznie zyskują na smaku po pierwszych przymrozkach – są więc wykorzystywane do wyrobu powideł.

Dodatkową zaletą tarniny jest to, że dobrze znosi suszę i ma niewielkie wymagania glebowe (może rosnąć nawet na płytkiej glebie wśród skał). Co więcej, szybko regeneruje się po pożarach.

Mirabelka (P. insititia var. syriaca) dorasta do kilku metrów wysokości, kwitnie od kwietnia do maja, a jej smaczne owoce dojrzewają późnym latem, przybierając żółty kolor.

Śliwa wiśniowa (P. cerasifolia), znana też pod nazwą ałycza, zakwita wczesną wiosną, w kwietniu (niektórzy autorzy podają, że w cieplejszych rejonach nawet na przełomie marca i kwietnia), zanim rozwiną się liście.

Jej białe, pachnące kwiaty produkują pyłek i nektar. Nadaje się zarówno na cierniste żywopłoty formowane, jak i luźne, jest bowiem wysokim krzewem lub małym drzewem, zazwyczaj o szerokiej koronie, osiągającym 8–10 m wysokości.

Jej jadalne owoce przybierają w czasie dojrzewania ciekawy kolor – są czerwone i nieco „oszronione”. Ałycza rośnie na glebach przeciętnych; może przemarzać w czasie mroźnych zim.

Pigwowiec (Chaenomeles)

Rośnie najlepiej w miejscach słonecznych, ciepłych i zacisznych. Tam też należy go sadzić, by zminimalizować ryzyko strat, jako że krzewy pigwowca mogą przemarzać w czasie surowych zim. I choć potem dobrze odrastają, warto się zatroszczyć i ulokować je poza strefami zastoisk mrozowych.

Pigwowiec. Fot. Pixabay, Henryk Niestrój

Wystarczą mu przeciętne gleby, ponieważ dobrze rośnie nawet na dość suchym i jałowym podłożu. Ponieważ krzewy kwitną na starszych gałęziach, od kwietnia do maja dostarczając zarówno pyłku, jak i nektaru, jest dobrym tworzywem na żywopłoty zarówno o luźnym pokroju, jak i formowanym.

Włodzimierz Seneta radzi, by w tym przypadku dobrać odmiany, które będą gęste, o wyprostowanym wzroście. Żywopłot z pigwowca jest kuszącą propozycją również ze względu na mile widziane w kuchni aromatyczne owoce będące wyjątkowo smacznym składnikiem różnych konfitur, dżemów i nalewek.

Do gatunków wykształcających ciernie należy pigwowiec japoński o pięknych czerwono-pomarańczowych kwiatach.

Głogownik (Photinia)

Interesującą rośliną na żywopłoty obronne i miododajne jest głogownik. Ma on pokrój krzaczasty i wyprostowany, a dorasta do wysokości 1–2 m. Posiada zimozielone liście, u niektórych odmian, np. ‘Little Red Robin’ zabarwione na czerwono, purpurowo i ciemnozielono.

Głogownik. Fot. Pixabay, jacqueline macou

Wykształca kwiatostany złożone z rozkwitających w czerwcu białych kwiatów. Jego ozdobne, kuliste owoce o czerwonym zabarwieniu pojawiają się w sierpniu. Ponieważ nie odznacza się pełną mrozoodpornością, przeznaczony jest do sadzenia w cieplejszych rejonach (strefa 7a obejmująca zachodnie krańce naszego kraju).

Maliny (Rubus idaeus) i jeżyny (Rubus)

Na niższe żywopłoty lub nasadzenia na murkach nadają się maliny oraz odpowiednie gatunki i odmiany jeżyn o nieco wzniesionych lub pnących, kolczastych pędach. Kwitną one obficie naprzemiennie co drugi rok. Maliny dostarczają dużych ilości nektaru, a kwitnące jeżyny spotkamy nawet we wrześniu.

Zakładanie i pielęgnacja – kilka wskazówek

4. Nawet żywopłoty nieformowane potrzebują pielęgnacji w postaci niewielkiego cięcia w celu prześwietlenia i skrócenia zbyt bujnie rosnących pędów oraz wycinania pędów starych i suchych (na przykład w przypadku malin).

5. Ponieważ niektóre starsze krzewy obnażają się u dołu lub nie tworzą zwartej ściany, warto posadzić przy nich inne, niższe krzewy lub rozmieścić rośliny w kilku rzędach o różnej wysokości. Silnym zagęszczeniem cechują się tak zwane żywopłoty kładzione.

O tej metodzie pisze więcej Łukasz Łuczaj (opis bibliograficzny znajduje się w spisie literatury – dostępny w redakcji i w internecie na stronie www.pasieka24.pl).

6. Warto inspirować się obserwacjami z natury tworząc najkorzystniejsze dla pszczół żywopłoty mieszane.

7. Możemy wykorzystać rosnące już na naszej działce krzewy: głogi, róże, tarninę i inne. Nie powinniśmy jednak przesadzać dojrzałych, zdrewniałych okazów.

8. By uniknąć ataku szkodników i chorób, sprawdźmy, jakie rośliny są uprawiane w pobliżu. Klasycznymi przykładami są pary berberys – zboża oraz grusza – jałowiec będące żywicielami różnych gatunków rdzy.

9. Zwracajmy uwagę na rośliny potencjalnie inwazyjne, które mogą wpływać negatywnie na lokalną bioróżnorodność i tym samym obniżać jakość bazy pokarmowej. Jest to szczególnie istotne, jeśli chcemy stworzyć żywopłot o „dzikim” charakterze i nie będziemy silnie ograniczać rozprzestrzeniania się roślin.

Niewiele czasu, mało miejsca

Jakie rośliny możemy wykorzystać, gdy bardzo szybko potrzebujemy uzyskać dużą, wysoką masę zieleni, a jednocześnie mamy niewiele miejsca? O przegrodach z szybko rosnących pnączy i krzewów ciekawie pisali Krzysztof Furso („Pasieka” 6/2007) i Piotr Okniański („Pasieka” 3/2008).

Wymieniali oni powojniki, rdestówkę Abureta, przewiertnie, winorośle, bluszcz pospolity, groszek pachnący, chmiel, wierzby i inne. Warto wrócić do tych tekstów, ponieważ zawierają wiele ciekawych pomysłów.

Inspiracje naturą

W miejscach ciepłych, na nasłonecznionych zboczach występują czyżnie – wielogatunkowe zarośla tworzone przez tarninę, głogi oraz różne gatunki róż i jeżyn. Tworząc nieformalny żywopłot wzorowany na tym typie roślinności, możemy wykorzystać tarninę (kwitnącą w kwietniu i maju) oraz głóg dwu- i jednoszyjkowy (kwitnące w maju) w rzędzie wyższym, różę rdzawą o ciemnoróżowych kwiatach (kwitnącą w czerwcu), a także różę dziką o bladoróżowych kwiatach (kwitnącą od maja do lipca) w rzędzie średnim i jeżyny (kwitnące od wiosny do jesieni) w warstwie najniższej.

Jeśli nasza pasieka zlokalizowana jest w pobliżu lasu, dobrym pomysłem będzie wykorzystanie malin i jeżyn rosnących naturalnie na takich stanowiskach. W miejscach bardziej wilgotnych dobrze sobie radzi czarna porzeczka.

Takie wielogatunkowe nieformowane żywopłoty złożone z roślin odpowiednich dla lokalnych warunków będą nie tylko chroniły i dostarczały pokarmu, ale i zachwycały wyjątkową urodą.

dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"