„Pasieka” nr 1/2015 - pobierz bezpłatny ebook w formacie epub - na czytniki ebooków, smartfony i komputery. Sprawdź więcej ebooków z „Pasieki”.

Mniej znane miododajne i pyłkodajne byliny, cz. 4.

W poprzedniej części artykułu autorka opisała języczkę Przewalskiego i pomarańczową, bodziszek wielkopłatkowy, czyściec wełnisty, rozchodniki, dalię zmienną oraz zawilce: japoński i gajowy. Poniżej zamieszczony artykuł również dotyczy bylin korzystnych dla pszczół, natomiast w kolejnych numerach „Pasieki” zaprezentujemy Państwu rośliny cebulowe, które warto nasadzać w pobliżu pasieki.

Ciemierniki (Helleborus L.)

Do rodzaju ciemiernik należy 20 gatunków bylin pochodzących z górskich oraz stepowych obszarów Europy i Azji, osiągających 20-70 cm wysokości. Łacińska nazwa helleborus wywodzi się od słów helein = zabijać i bora = płaski, co wskazuje na zabójcze właściwości roślin.

Ciemierniki (Helleborus L.) fot.© Aneta Sulborska

Podobno Gallowie zanurzali płaskie ostrza strzał w wyciągu z trującego kłącza ciemiernika.

Wiele gatunków z tego rodzaju to rośliny ozdobne i lecznicze, np. ciemiernik zielony zawiera glikozydy nasercowe a ciemiernik biały był stosowany w średniowieczu do leczenia obłędu i melancholii.

Ciemierniki odznaczają się ciemnozielonymi, skórzastymi i zimozielonymi liśćmi.

Ich kwiaty – w zależności od gatunku – osiągają średnicę 3-10 cm i przybierają barwę białą, różową, żółtawą, brązową, purpurową, a nawet zieloną. Rośliny cechuje niezwykły okres kwitnienia przypadający na późną jesień, zimę (XII) lub wczesną wiosnę (II) do V. Niektóre gatunki znajdują się pod ochroną.

Kłosowiec fenkułowy (Agastache foeniculum (Pursh) Kuntze)

Jest silnie pachnącą byliną o zapachu przypominającym anyż wykorzystywaną w perfumerii oraz do aromatyzowania ciast i kisieli. Znalazła także zastosowanie w medycynie (uszczelnia naczynia krwionośne, wzmacniania odporność, poprawia kondycję skóry) oraz jako roślina ozdobna i pszczelarska.

Kłosowiec fenkułowy (Agastache foeniculum (Pursh) Kuntze)
fot.© Aneta Sulborska

Kłosowiec posiada rozgałęzione, czterokanciaste łodygi (do 1,2 m wysokości), z których wyrastają sercowate liście o długich ogonkach po 2 naprzeciw siebie.

Fioletowe kwiaty długości 5-6 mm zebrane są w zwarte, kłosokształtne kwiatostany wyrastające na szczytach rozgałęzień.

Rośliny charakteryzują się długim, około 60-dniowym okresem kwitnienia (koniec V - początek IX). Po przekwitnięciu zaleca się przycinanie roślin, dzięki czemu rozkrzewiają się i powtórnie zakwitną.

Kwiaty kłosowca są bardzo atrakcyjne dla pszczół miodnych. Na 1 m2 zwartego łanu może pracować, w zależności od miesiąca, 15 (VI) – 50 (VIII) zbieraczek.

Jeden kwiat produkuje średnio 0,4 mg nektaru o zawartość cukrów 35-60%. Wydajność miodową gatunku podaje się jako 400-900 kg/ha, ale w warunkach Polski wynosi ona średnio 600 kg/ha. Pszczoły zbierają z kwiatów także pyłek formując z niego kremowo-białe obnóża. Wydajność pyłkowa gatunku to około 160 kg/ha.

Mak wschodni (Papaver orientale L.)

Kępiasta bylina o wzniesionej, słabo rozgałęzionej łodydze dorastającej do 1 m wysokości, z której wyrastają pierzastodzielne, ostro ząbkowane liście długości 20-25 cm. Cała roślina zawiera biały sok mleczny oraz pokryta jest przez srebrne włoski.

Mak wschodni (Papaver orientale L.) fot.© Aneta Sulborska

Duże (do 15 cm średnicy), ceglastoczerwone kwiaty z czarną plamą u nasady płatków, wyrastają pojedynczo na końcach łodyg. Istnieją również odmiany w kolorze białym, łososiowym, różowym lub pomarańczowoczerwonym.

Wewnątrz kwiatu znajdują się liczne (380-1180) ciemnofioletowe pręciki otaczające centralny słupek. Rośliny kwitną od końca V do VII, a po przycięciu powtarzają kwitnienie. Po kwitnieniu część nadziemna zanika na pewien czas, po czym wyrastają liście odziomkowe.

Kwiaty dostarczają pszczołom jedynie pokarmu białkowego i zaliczane są do tzw. kwiatów pyłkowych. Rozkwitają one w godzinach rannych (6.00-9.00) i zaraz pylą. Wtedy też rozpoczyna się oblot owadów, który trwa do 12.00-13.00, ale często pojedyncze zbieraczki obserwuje się także wieczorem.

Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.)

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od Adonisa – greckiego boga piękności zabitego przez odyńca. Jedni uważają, że kwiaty miłka wyrosły z padających na ziemię kropli krwi Adonisa, inni że to Afrodyta przemieniła ciało ukochanego w roślinę o pięknych kwiatach. Oprócz walorów ozdobnych, roślina wykazuje również właściwości lecznicze – jej ziele jest stosowane jako lek nasercowy.

Oman wielki (Inula helenium L.)

Należy do roślin ozdobnych i często występuje jako relikt uprawny w pobliżu dawnych zamków, pałaców i klasztorów. Jest byliną o silnie rozgałęzionych korzeniach i kłączach. Posiada także grubą, owłosioną łodygę do 1,5-2 m wysokości, do czego prawdopodobnie nawiązuje polska nazwa gatunkowa „wielki”.

Oman wielki (Inula helenium L.) fot.© Aneta Sulborska

Rośliny wytwarzają dwa typy liści: dolne podłużnie eliptyczne, zwężone w ogonek i łodygowe sercowato-jajowate, nasadą obejmujące łodygę.

Wszystkie liście od spodu są filcowato owłosione. Żółte koszyczki kwiatowe o średnicy 6-8 cm umieszczone są pojedynczo na szczycie rozgałęzień.

Zakwitają w VI (VII)-IX. Do barwy i kształtu kwiatostanów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny, która wywodzi się od słowa helios = słońce lub heléne = mały kosz, koszyk.

Już starożytni Rzymianie stosowali oman w celach leczniczych (m.in. do produkcji leczniczego wina), a obecnie korzenie i kłącza rośliny wykorzystywane są w schorzeniach górnych dróg oddechowych oraz przy zaburzeniach trawiennych.

Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris Mill.)

Nazwa Pulsatilla wywodzi się od słowa pulso, co oznacza uderzam, stukam, dzwonię, a odnosi się do dzwonkowatego kształtu kwiatów. Rośliny powstały z łez Afrodyty lub – jak podaje inna legenda – w miejscu, gdzie spadła ustrzelona przez myśliwego czarownica – stąd rośliny nazywane są miotłą Baby Jagi, brodą czarownicy lub wilczą łapą.

Sasanka zwyczajna (Pulsatilla vulgaris Mill.) fot.© Aneta Sulborska

Z urodą byliny związane się również inne ludowe określenia: wstydliwa panienka, futrzany zawilec, marficniok (z racji podobieństwa z liśćmi marchwi) lub kwiat Wielkanocy (z płatków sasanki otrzymywano zielony barwnik do farbowania pisanek).

Sasanka zwyczajna posiada silnie rozgałęzione kłącze, kilka skróconych łodyg oraz długoogonkowe liście zebrane w przyziemną różyczkę.

Cała roślina jest silnie pokryta przez srebrzyste włoski. Duże (5-6 cm średnicy), dzwonkowate kwiaty w kolorze fioletowym (często określanym jako błękit pszczeli), rzadziej białym lub różowym, wyrastają pojedynczo na końcach szypułek.

Rojniki (Sempervivum L.)

Rojniki (Sempervivum L.) fot.© Aneta Sulborska

Dekoracyjne byliny stosowane do obsadzania murków i ogrodów skalnych. Do rodzaju rojnik należy około 30 gatunków roślin o zwartym pokroju. Tworzą one rozetki mięsistych, zimozielonych liści w kolorze zielonym, żółtym, czerwonym, brunatnym, fioletowym lub srebrzystym.

Często też rozetki pokryte są włoskami przypominającymi pajęczynę. Rośliny – nawet przez dłuższy czas – mogą się obywać bez wody, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa wywodząca się od słowa semper = stale i vivus = żywy.

Rojniki kwitną w VI-VIII, kiedy to ze środka rozety liściowej wyrastają grube, ulistnione pędy zakończone kwiatostanem utworzonym z gęsto skupionych kwiatów o gwiazdkowatym kształcie.

Ich barwa (w zależności od gatunku i odmiany) może być biała, żółta, różowa lub purpurowa. Po kwitnieniu rozetka liści zamiera.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

„Pasieka” nr 1/2015 - pobierz bezpłatny ebook (cały numer) na czytniki, smartfony i komputery. Dowiedz się więcej.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"