„Pasieka” nr 5/2015 - pobierz bezpłatny ebook w formacie epub - na czytniki ebooków, smartfony i komputery. Sprawdź więcej ebooków z „Pasieki”.
Rośliny dwuletnie i jednoroczne atrakcyjne dla pszczół, cz. 2.
W poprzedniej części artykułu opisano: arcydzięgiel litwor, urzet barwierski, dziewanna, naparstnica purpurowa, bazylia pospolita, pszczelnik mołdawski, aksamitka rozpierzchła oraz portulaka wielkokwiatowa. W nieniejszej części artykułu przedstawiono kolejne gatunki jednoroczne oraz dwuletnie atrakcyjne z pszczelarskiego punktu widzenia.
Cynia wytworna = jakobinka, cynka (Zinnia elegans L.)
Jest jednoroczną rośliną uprawianą w celach ozdobnych już przez Azteków, a w Europie od XVIII w. Jej widlasto rozgałęziona łodyga jest sztywna i szorstka, dorasta do 30-100 cm wysokości. Jajowate lub sercowate liście nie posiadają ogonka liściowego i wyrastają po 2 naprzeciw siebie.
Kwitnienie cynii trwa od końca VI, nawet do pierwszych dni X. Kwiaty zebrane są w koszyczkowate kwiatostany średnicy 5-12 cm wyrastające pojedynczo na długich szypułkach. Zewnętrzne kwiaty języczkowate są sztywne, aksamitnie owłosione, o purpurowej barwie (u odmian uprawnych także białe, żółte, różowe, pomarańczowe, czerwone), natomiast środkowe kwiaty rurkowate cechują się żółtą barwą.
Roślina nadaje się świetnie na kwiat cięty, gdyż zachowuje świeżość w wazonie nawet przez 2 tygodnie.
Pożytku w postaci nektaru i pyłku dostarczają tylko kwiaty rurkowate cynii. Najintensywniejszy oblot owadów obserwuje się w godzinach południowych. Dziesięć kwiatów dostarcza 7-10 mg nektaru o koncentracji cukrów 20-37%. Wydajność miodowa rośliny wynosi 70 kg/ha.
Z pyłku robotnice formują żółte obnóża. Wydajność pyłkową oszacowano na 40 kg/ha. Z pszczelarskiego punktu widzenia najcenniejsze są odmiany o kwiatostanach pojedynczych, gdyż u odmian pełnokwiatowych koszyczki złożone są głównie z kwiatów języczkowatych.
Pod uprawę cynii należy przeznaczyć stanowisko słoneczne i ciepłe, o żyznej i dostatecznie wilgotnej glebie. Rozmnażanie polega na wysiewie nasion pod osłonami w k. III – p. IV lub wprost do gruntu w V (przy tym sposobie rośliny później zakwitną).
Wschody pojawiają się po 7-10 dniach. Gdy rośliny wytworzą 2 liście należy je przepikować (przy siewie pod osłonami) lub przerwać (przy siewie bezpośrednim). Na miejsce stałe rozsadę wysadza się po 15 V – gdy minie niebezpieczeństwo przymrozków, na które cynia jest bardzo wrażliwa.
W zależności od odmiany, rośliny sadzi się w rozstawie 25-40 × 15-25 cm. Kwitnące egzemplarze uzyskuje się po około 12 tygodniach od siewu.
Dzwonek ogrodowy (Campanula medium L.)
Jest szorstko owłosioną rośliną dwuletnią uprawianą w celach dekoracyjnych już od XVI w. W pierwszym roku wegetacji wytwarza rozetę liści, w drugim zaś wydaje sztywny, ulistniony pęd kwiatostanowy dorastający do 60-100 cm wysokości.
W VI-VIII rośliny wytwarzają duże (6-7 cm długości), dzwonkowate kwiaty o barwie białej, różowej, niebieskiej lub fioletowej zebrane w szczytowe, okazałe grona. Do wyglądu kwiatów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa campána = dzwon. Kwitnienie trwa około 3 tygodni.
Pszczoły miodne chętnie odwiedzają kwiaty dzwonka zbierając nektar i pyłek w postaci żółtych obnóży. Oblot trwa przez cały dzień. Kwiaty nektarują bardzo obficie wydzielając 15-25 mg cukrów w nektarze/kwiat. Szacowana wydajność miodowa rośliny wynosi 250-400 kg/ha.
Dzwonek ogrodowy preferuje stanowiska słoneczne i osłonięte oraz średnio wilgotne, piaszczysto-gliniaste gleby o odczynie obojętnym. Roślinę rozmnaża się z nasion wysiewanych w V-VI pod osłonami lub na rozsadniku. Wschody pojawiają się po 14-20 dniach.
Siewki z 3-5 liśćmi należy pikować w rozstawie 4 × 5 cm, a w VIII-IX wysadzać na miejsce stałe w rozstawie 30 × 40 cm. Rośliny zimują w postaci rozety liściowej, zakwitają po 12 miesiącach od siewu.
Kleome ciernista (Cleome spinosa Jacq.)
Jest jednoroczną rośliną o wzniesionej, owłosionej łodydze osiągającej 1,5 m wysokości. Wytwarza duże, dłoniastosieczne liście gęsto pokrywające łodygę oraz oryginalne białe, różowe, czerwone lub purpurowe kwiaty. Cechują się one przyjemnych zapachem, a wyglądem przypominają pająka, do czego nawiązuje nazwa rośliny w innych językach: ang. spider flower, spider plant; hiszp. flor araña.
Swój fantazyjny kształt kwiaty zawdzięczają długim pręcikom wystającym na zewnątrz korony. Kleome kwitnie od VII do X. Aby wydłużyć okres kwitnienia należy regularnie usuwać przekwitłe kwiaty.
Pszczoły chętnie oblatują roślinę, która podczas korzystnej pogody nektaruje bardzo obficie. W Ameryce Północnej można uzyskać miód odmianowy, który charakteryzuje się ciemnym, zielonkawym kolorem porównywalnym z barwą oleju silnikowego oraz wybornym smakiem.
Miód sprzedawany jest jako „nowinka” pszczelarska. W uprawie znajduje się także inny gatunek kleome (Cleome serrulata), który cechuje się jeszcze większą atrakcyjnością dla pszczół. Kleome ciernista preferuje stanowiska ciepłe i słoneczne oraz przepuszczalne, lekko wilgotne gleby.
Rozmnaża się z nasion wysiewanych w III-IV pod osłonami. Przy temperaturze 18°C kiełkowanie trwa około 14-20 dni. W IV-V siewki pikuje się do doniczek, a na miejsce stałe wysadza od końca V. Rośliny cechują się dużą wrażliwość na niską temperaturę (wszak ich ojczyzną są tropikalne rejony świata), dlatego też rozsadę należy ostrożnie hartować.
Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.)
Jest jedną z najstarszych roślin uprawianych przez człowieka już od czasów starożytnych. W Egipcie dodawano ją do wina dla zwiększenia jego właściwości oszałamiających, a także stosowano jako afrodyzjak. W Polsce roślina była znana w średniowieczu i używana jako przyprawa i lek, jak również dodawano ją do kadzideł i napojów miłosnych.
Kolendra jest jednoroczną rośliną o charakterystycznym zapachu pluskiew. Wytwarza wrzecionowaty, cienki korzeń oraz rozgałęzioną łodygę osiągającą do 70 cm wysokości. U podstawy łodygi wyrastają liście pojedyncze, zaś na łodydze tworzą się 2-3-krotnie pierzaste o wąskich odcinkach.
Drobne, białe lub różowawe kwiaty zebrane są w kwiatostany typu baldacha złożonego. Kwitnienie ma miejsce w VI-VIII. Po zapyleniu powstają kuliste owoce stanowiące przyprawę. Zapach owoców był przyczynkiem do nadania łacińskiej nazwy Coriandrum, która wywodzi się od słów kórios = pluskwa i ánnes (ánison) = anyż (owoce początkowo pachnące pluskwami, po dojrzeniu nabierają przyjemnego, korzennego aromatu).
Owoce służą m.in. jako dodatek do ciast, pieczywa, wędlin, kandyzowanych owoców, jak również aromatyzowania whisky, likierów, piwa, ginu oraz tytoniu. Sproszkowane owoce wchodzą w skład mieszanki curry. W medycynie stosuje się je w niestrawnościach oraz przeciw pasożytom, zaś pozyskiwane z nich olejki eteryczne wykorzystuje się do perfumowania mydła i wyrobu wody kwiatowej.
Liście rośliny stanowią nieodzowny element kuchni meksykańskiej.
Kolendra jest chętnie oblatywana przez pszczoły, które zbierają zarówno nektar, jak i pyłek. Wydajność miodowa wynosi 100-150 kg/ha. Miód kolendrowy cechuje się jasnym kolorem (szarożółtozielonkawym) i intensywnym zapachem.
Z pyłku zbieraczki formują czerwonofioletowe obnóża.
Pod uprawę kolendry najlepiej przeznaczyć żyzną, niezbyt ciężką glebę zasobną w wapń. Gleby piaszczyste nie nadają się, gdyż w okresie lata rośliny często odczuwają niedostatek wody i wówczas słabo nektarują. Rozmnażanie polega na wiosennym wysiewie nasion w ilości 15-20 kg/ha. Gwarancją pomyślnych wschodów jest duża wilgotność podłoża.
Kosmos podwójnie pierzasty = onętek, ponętka, warszawianki
(Cosmos bipinnatus Cav.)
Jest jednoroczną rośliną wytwarzającą wzniesione, rozgałęzione pędy wysokości 30-150 cm pokryte pierzastymi liśćmi o wąskich odcinkach. Na szczytach pędów powstają koszyczkowate kwiatostany o średnicy 6-9 cm. Do ich wyglądu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa kósmos oznaczającego piękno.
Koszyczki kosmosu zbudowane są z białych, różowych, fioletowych lub purpurowych zewnętrznych kwiatów języczkowatych oraz środkowych, żółtych kwiatów rurkowatych i to one jedynie stanowią źródło pokarmu dla pszczół (kwiaty języczkowate są powabnią).
Kwitnie rośliny trwa od VII do X. Gwarantem długiego okresu kwitnienia, oprócz warunków pogodowych, jest sukcesywne usuwanie przekwitłych kwiatostanów.
Kosmos jest chętnie oblatywany przez pszczoły, które najintensywniej pracują we wczesnych godzinach popołudniowych zbierając nektar i pyłek. Wydajność pyłkowa rośliny z 1 ha wynosi 120 kg, wydajności miodowej jeszcze nie opracowano.
Optimum wzrostu i rozwoju roślina osiąga na glebach średnio wilgotnych, przepuszczalnych, piaszczysto-gliniastych oraz na stanowiskach słonecznych. Najprostszym sposobem rozmnażania jest wysiew nasion wprost do gruntu pod koniec IV.
Siewki pojawiają się po 5 dniach. Zbyt gęste wschody należy przerwać pozostawiając rośliny w rozstawie 20 × 40 cm. Kwitnienie rozpoczyna się w 9 tygodniu po wysiewie. Kosmos równie łatwo rozmnaża się z samosiewu.
Malwa różowa = malwa ogrodowa, prawoślaz różowy, prawoślaz wysoki (Alcea rosea L.)
W celach ozdobnych roślina była uprawiana w Europie już w średniowieczu, a w Polsce od XVI w. Malwa kojarzona jest z tradycyjnym ogrodem przydomowym polskiej wsi i stała się jej symbolem. Był to także ulubiony kwiat Juliusza Słowackiego.
Prawoślaz wysoki jest okazałą (do 2,5-3 m wysokości), szorstko owłosioną byliną uprawianą u nas jako roślina dwuletnia. Posiada głęboki, palowy korzeń oraz duże, długoogonkowe liście odziomkowe w kształcie serca i drobne liście łodygowe.
W VII-IX pojawiają się kwiaty o średnicy 5-10 cm, które wyrastają po 1-2 w kątach liści tworząc kłosokształtny kwiatostan o długości 1 m. Regularne usuwanie przekwitłych kwiatów wydłuża okres kwitnienia. Kwiaty mogą mieć różną barwę (białą, żółtą, różową, czerwoną, fioletową, purpurową do prawie czarnej) a ich cechą charakterystyczną są pręciki zrośnięte nitkami w rurkę.
Odmiany malwy o purpurowych płatkach używane są do barwienia m.in. likierów, win, syropów oraz tkanin, jak również znajdują zastosowanie w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, chrypki i uporczywego kaszlu.
Pszczoły miodne korzystają jedynie z nektaru rośliny produkowanego przez nektarniki usytuowane na wewnętrznej powierzchni zielonych działek kielicha, do których owady mają dostęp przez szczeliny u podstawy płatków korony.
Jeden kwiat dostarcza prawie 10 mg nektaru. Wydajność miodowa gatunku wynosi 100-200 kg/ha. Robotnice nie zbierają pyłku (mimo, iż w czasie odwiedzin są nim obsypane), gdyż ziarna pyłku są bardzo duże (średnio 130 µm średnicy) i zbieraczkom trudno z nich uformować obnóża.
Prawoślaz preferuje słoneczne, osłonięte stanowiska oraz żyzne, przepuszczalne podłoża, najlepiej piaszczysto-gliniaste. Na glebach zbyt zwięzłych, bardzo wilgotnych i zimnych rośliny źle rosną i kwitną. Natomiast na glebach zbyt suchych i ubogich w składniki pokarmowe szybko porażane są przez rdzę.
Malwę rozmnaża się przez wysiew nasion w V-VI na rozsadnik lub do zimnego inspektu. Po 1-2 tygodniach ukazują się wschody. Siewki z 3-5 liśćmi pikuje się, a w VIII wysadza na zagony zapasowe w rozstawie 30 × 30 cm. We IX - X lub w IV następnego roku rośliny wysadza się na miejsce stałe co 60-80 cm.
Rezeda wonna (Reseda odorata L.)
Rezeda żółtawa (Reseda luteola L.)
Rezeda wonna jest jednoroczną rośliną dorastającą do 30-60 cm wysokości o rozgałęzionych, lekko ścielących się w dolnej części łodygach. Szarozielone, dolne – łopatkowate, górne – trójdzielne liście wyrastają na całej długości łodygi.
W VI pojawiają się niepozorne, żółtawozielone kwiaty o silnym, przyjemnym zapachu zebrane w piramidalne grona. Kwitnienie, w zależności od warunków pogodowych trwa 5-9 tygodni. Rezedę wonną można wykorzystywać na kwiat cięty, gdyż jej pędy wyjątkowo długo utrzymują świeżość w wodzie.
Kwiaty cechują się zredukowaną koroną, a ich najbardziej dekoracyjnym elementem są pręciki o intensywnie pomarańczowych główkach. Korzenie i kwiaty rośliny dostarczają cenionego w perfumerii olejku, który jest odczuwalny dopiero po silnym rozcieńczeniu.
Rezeda żółtawa to roślina dwuletnia wytwarzająca w pierwszym roku wegetacji rozetę liści, w drugim – sztywne, wzniesione pędy o długości do 1,5 m. Są one pokryte równowąskimi, siedzącymi liśćmi oraz zakończone wąskim, rózgowatym groniastym kwiatostanem.
Drobne, jasnożółtawe kwiaty wyrastają na bardzo krótkich szypułkach, kwitną w V-IX. W epoce brązu roślina wykorzystywana była w celach barwierskich (dostarcza żółtego barwnika odpornego na światło). Młode liście i pędy rezedy żółtawej są jadalne.
Rośliny są bardzo chętnie odwiedzane przez pszczoły korzystające z nektaru i pyłku. Wydajność miodowa obu gatunków wynosi 100-200 kg/ha. Najintensywniejszy oblot owadów odbywa się między godziną 12 a 17, kiedy pylenie i nektarowanie kwiatów jest największe.
Wówczas na 1 m2 można zaobserwować ponad 30 pracujących robotnic. Z pyłku zbieraczki tworzą ceglastopomarańczowe (rezeda wonna) lub żółtawe (rezeda żółtawa) obnóża. 1 ha zwartego łanu rezedy wonnej może dostarczyć pszczołom 4 kg pyłku w ciągu dnia, a rezedy żółtawej 1-1,5 kg.
Wydajność pyłkową rezedy wonnej szacuje się na 150-200 kg/ha, zaś żółtawej na 40-85 kg/ha.
Rośliny dobrze rosną na glebach niezbyt wilgotnych, zasobnych w próchnicę i wapń. Wymagają stanowiska słonecznego. W przypadku rezedy wonnej rozmnażanie polega na wysiewie nasion wprost do gruntu (1 kg/ha) w III-V. Kiełkowanie trwa 15-20 dni.
Roślina źle znosi przesadzanie oraz zagęszczenie, dlatego po wschodach należy przerwać siewki pozostawiając je w rozstawie 20-30 × 10-15 cm. Kwitnące egzemplarze uzyskuje się po 12 tygodniach od siewu. Dla lepszego rozkrzewienia pędów zaleca się uszczykiwanie ich wierzchołków.
Przy rozmnażaniu rezedy żółtawej nasiona najlepiej wysiewać wczesną wiosną wprost do gruntu lub jesienią w pomieszczeniach a wiosną wysadzać na miejsce stałe.
Ślaz maurytański
(Malva sylvestris L.)
Jest wysoką (do 1,5 m) jednoroczną rośliną uprawianą dla celów zielarskich. Kwiaty osiągają średnicę do 7 cm, są fioletowe lub ciemnopurpurowe z ciemniejszym użyłkowaniem. Wyrastają w kątach liści po 1-15. Kwitnie rozpoczyna się w VI i trwa do połowy IX.
Ślaz znalazł zastosowanie jako roślina ozdobna i lecznicza, dawniej uprawiany był jako warzywo sałatowe.
Pszczoły chętnie odwiedzają kwiaty rośliny. Największe zagęszczenie pracujących robotnic (8-10 zbieraczek/m2) obserwuje się między 12 a 16. Kwiaty nektarują od chwili rozwinięcia się korony do czasu jej zwiędnięcia (dobę).
Jeden kwiat produkuje 1,2-1,3 mg nektaru o koncentracji cukrów 30-65%. Wydajność miodowa rośliny wynosi 100-160 kg/ha. Pracujące w kwiatach pszczoły są całe obsypane pyłkiem, ale nie formują z nich obnóży.
Roślina preferuje stanowiska słoneczne oraz przepuszczalne podłoża o odczynie obojętnym. Dobrze rośnie także na glebach suchych. Rozmnaża się z siewu wprost do gruntu jesienią lub wiosną na rozsadnik. Przy wiosennym siewie, na równomierność wschodów korzystnie wpływa uprzednia stratyfikacja (przechłodzenie).
Na miejsce stałe rośliny wysadza się w VIII lub IX w rozstawie co 50-60 cm. Latem ślaz może być także rozmnażany przez niezdrewniałe sadzonki pędowe.
dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
„Pasieka” nr 5/2015 - pobierz bezpłatny ebook (cały numer) na czytniki, smartfony i komputery. Dowiedz się więcej.
