Chwasty i zioła jako surowce miododajne

Dobre pożytki to podstawa sukcesu w pszczelarstwie, a na to, z jakich pożytków korzystają pszczoły wpływ ma również sam pszczelarz. Najczęściej pszczoły korzystają z takich pożytków, jakie są dostępne, a wydajność miodowa roślin jest różna.

Na wydajność tą wpływają również warunki meteorologiczne: nasłonecznienie, temperatura w ciągu dnia, ilość opadów i wilgotność względna powietrza. Agrotechnika i nawożenie mają także wpływ na obfitość nektaru lub spadzi dostarczonych przez określoną powierzchnię roślin w trakcie kwitnienia lub spadziowania w sprzyjających warunkach pogodowych.

Glistnik jaskółcze ziele.
fot.© Milan Motyka

Chwasty jako rośliny pożytkowe

Degradacja środowiska, przemiany cywilizacyjne i związane z nią niekorzystne zjawiska, do których można zaliczyć m.in. niekontrolowane używanie środków chemicznych, zniszczyły zadrzewienia oraz zakrzewienia śródpolne, miedze i zarośla.

W miastach ze względu na poprawę estetyki osiedli – wykaszanie trawników, nasypów kolejowych i przydroży giną gatunki lecznicze, ozdobne oraz nektarodajne i pyłkodajne. W ostatnich latach zmieniły się jednak poglądy na temat chwastów.

Szeroko stosowane nowoczesne technologie rolnicze w ubiegłym stuleciu spowodowały niemal całkowite wyeliminowanie chwastów z upraw. W wyniku tych działań chwasty polne uznano za grupę roślin najsilniej narażonych na wyginięcie.

Ogorecznik lekarski.
fot.© Renata Łacek

Umiejętne gospodarowanie na terenach antropologicznych poprzez zaprzestanie wypalania traw czy koszenie po okresie intensywnego kwitnienia, może znacząco wpłynąć na poprawę bazy pokarmowej dzikich zapylaczy. Rośliny te powinny podlegać przemyślanej ochronie w trosce o bioróżnorodność.

Wiele gatunków miodo- i nektarodajnych chwastów ze względu na duże zainteresowanie nimi pszczoły miodnej można wykorzystać do wysiewania wokół pasiek.

Zielarskie rośliny miododajne

Zioła i miód to produkty naturalne używane przez ludzi od tysięcy lat. Spożywane są w celu poprawy zdrowia oraz ze względu na walory smakowe. Zarówno uprawa ziół, jak i pszczelarstwo w Polsce rozwijają się bardzo dynamicznie, a otwarcie rynku europejskiego sprawiło, że zapotrzebowanie na polski miód i polskie zioła stale rośnie.

Dlatego, należy mieć na uwadze lepsze wykorzystanie pszczół przez rolników uprawiających zioła, tak samo jak wykorzystanie ziół do produkcji lepszej jakości miodu. Poprzez właściwy dobór gatunków ziół można uzyskać niepowtarzalny smak, zapach i barwę miodu, a do tego wzbogaca się go o dodatkowe składniki bioaktywne mające właściwości lecznicze, które są cenne zarówno dla pszczół, jak i dla ludzi.

Nostrzyk żółty.
fot.© Pixabay

Wiele gatunków roślin miododajnych, niegdyś powszechnie spotykanych na nieużytkach rolnych, zostało wyniszczonych przez działanie herbicydów oraz intensywne rolnictwo. Można jednak zwiększyć ilość plantacji miododajnych, wykorzystując nieużytki i wolne przestrzenie wokół pasiek.

Warto przybliżyć kilka gatunków ziół miododajnych uprawianych z powodzeniem w naszym klimacie.

Nostrzyk (Melilotus officinalis)

Jest jedną z lepiej poznanych roślin zielarskich i miododajnych zarazem. Jest bardzo wartościową rośliną pożytkową, nektarodajną oraz pyłkodajną dla pszczół miodnych i dziko żyjących pszczołowatych zapylaczy roślin. Zaletą tej rośliny jest fakt, iż można ją użytkować dwa lata.

Forma roczna kwitnie od około 20 lipca do końca sierpnia, natomiast forma dwuletnia od około 20 czerwca do końca lipca, a czasem nieco dłużej. Wyróżnia go gigantyczna masa żółtych kwiatów osadzona na wysokiej łodydze. Nostrzyk należy do rodziny motylkowatych, więc znacząco poprawia właściwości gleby, pozostawiając bardzo dobre stanowisko pod uprawę innych roślin.

Malwa ogrodowa.
fot.© Milan Motyka

Może on dorastać do 1,5 a nawet ponad 2 m wysokości. Kwiaty nostrzyku rozkwitają w ciągu dnia, z największym nasileniem we wczesnych godzinach popołudniowych. Wydajność cukrów w nektarze z 1 ha może wynosić 200-300, a nawet do 600 kg, pyłku natomiast 30-50, chociaż może dochodzić do 150 kg.

Ciepła, słoneczna i sucha pogoda sprzyja dobremu nektarowaniu. Miód nostrzykowy świeżo odwirowany jest jasny, skrystalizowany prawie biały z żółtym odcieniem i ma przyjemny, lekko waniliowy aromat. Uprawa nostrzyka nie jest trudna, dlatego na terenie całego kraju można spotkać coraz więcej dużych plantacji, przy czym wiele z nich zakłada się tylko dla pszczół i surowiec zielarski nie jest tam pozyskiwany.

Dobrze rośnie na każdej niemal glebie, żwirowatej, suchej, lecz z gliniastym, niezakwaszonym podłożem. Pod uprawę nie nadają się piaski całkowite oraz gleby podmokłe i kwaśne.

Letnie pożytki ze ślazowatych

Rodzina ślazowate (Malvaceae L.) obejmuje około 70 rodzajów roślin zielonych oraz krzewów i drzew. W rodzinie tej występują liczne gatunki ozdobne, lecznicze, włókniste, a także pastewne. Zaliczane są one do dobrych roślin miododajnych, licznie odwiedzanych przez różne owady, nie tylko przez pszczołę miodną.

Ślazowate kwitną od czerwca aż do końca września, nektarowanie rozpoczyna się tuż przed rozchyleniem się płatków korony, kiedy kwiaty znajdują się jeszcze w stadium luźnego pąka. Pylenie rozpoczyna się równocześnie z nektarowaniem.

Kwiaty ślazowatych odwiedzane są przez różne owady od wczesnych godzin rannych aż do wieczora, najintensywniej w godzinach południowych.

Ślaz dziki (Malva silvestris L.)

Jest bardzo popularną rośliną ozdobną, w celach leczniczych wykorzystuje się rozwinięte kwiaty i liście. Uprawa tej atrakcyjnej rośliny może odbywać się na glebie przepuszczalnej, a nawet ubogiej, na stanowisku słonecznym lub częściowo zacienionym.

Ślaz dziki.
fot.© Pixabay

Zakończenie

Do roślin miododajnych należą rośliny dziko rosnące, niektóre rośliny uprawne i gatunki specjalnie, o bardzo wysokiej wydajności pożytkowej, uprawiane przez pszczelarzy w tzw. ogródkach pszczelarskich. Wydajność miodowa i pyłkowa waha się od kilku do kilkuset kilogramów na hektar, w zależności od gatunku rośliny.

Nie jest ona jednak jedynym czynnikiem określającym wartość pszczelarską roślin. Zależy ona od wielu czynników i jest wypadkową takich parametrów jak okres kwitnienia, długość kwitnienia, masowość występowania danego gatunku oraz zwartość łanu – co określa średni czas stracony na przeloty pomiędzy kwiatami i do ula, dostępność nektaru, oraz obecności konkurencji w postaci innych owadów.

Niemal wyłącznie w przypadku upraw polowych mamy do czynienia z łanowym występowaniem danego gatunku miododajnego na dużym obszarze. W przypadku roślin pastewnych i łąk mogą one być wydajniejsze w drugiej pełni lata, ponieważ aby uzyskać lepszą paszę dla zwierząt gospodarskich, pierwszy pokos rolnicy starają się wykonać przed kwitnięciem traw i roślin zielnych.

Dziko rosnące rośliny pożytkowe zwykle nie występują łanowo. Ich realną wydajność na jednostkę powierzchni jest więc niższa niż maksymalna możliwa do uzyskania tylko w uprawie w ogródkach pszczelich. Wreszcie realna „miododajność” zależy od przebiegu pogody w danym roku.

Celina Habryka
Katedra Analizy i Oceny Żywności
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"