Wosk widziany okiem pszczelarza

Wosk pszczeli należy do grupy tłuszczowców, wydzielany jest w postaci płynnej przez gruczoły woskowe pszczół woszczarek. Po zastygnięciu na powierzchni odwłoka tworzą się białe łuseczki woskowe o wadze około 0,001 g, czyli na 1 g wosku potrzeba zużyć około 1 000 łuseczek woskowych. Maksymalny rozwój gruczołów woskowych przypada na trzeci tydzień życia pszczoły.

fot.©Mieczysław Janik Skład chemiczny wosku i jego właściwości zostały dość precyzyjnie określone. Jest zbudowany z węgla, wodoru i tlenu. Pierwiastki te występują w wosku w postaci około 15 związków chemicznych, między innymi:

• kwasów tłuszczowych,
• alkoholi,
• estrów i węglowodorów,
• barwników i substancji aromatycznych,
• kitu pszczelego i innych.

Wosk w ulu ma zastosowanie do budowy plastra pszczelego, na którym żyje rodzina pszczela. Plaster w ulu służy zarówno do reprodukcji pszczół, jak i gromadzenia pokarmu w postaci miodu i pyłku.

Barwa plastra pszczelego

Wylęganie się kolejnych pokoleń pszczół związane jest z zanieczyszczeniem plastra, co można zaobserwować zmianą jego barwy od jasnej, poprzez brązową, aż do czarnej. Barwa plastra związana jest również z wielkością komórki, im ciemniejszy plaster tym mniejsza komórka, z których wygryzają się następnie mniejsze pszczoły. Ponadto im ciemniejszy plaster, tym bardziej zanieczyszczony odchodami larw i drobnoustrojami, co istotnie wpływa na zdrowotność całej rodziny pszczelej. Te czynniki decydują o systematycznej wymianie plastrów, co najmniej 30% rocznie. Z barwą plastra związana jest również przewodność cieplna – im jaśniejszy plaster tym mniejsza izolacyjność a lepsza przewodność. Stąd plastry jasne uważane są za zimne. Z tego powodu nie zaleca się zimowania rodzin na plastrach świeżo odbudowanych nieczerwionych. Dość często spotyka się pszczelarzy zimujących pszczoły na plastrach jednorocznych. Były czynione próby zastąpienia wosku pszczelego tworzywami sztucznymi, jednak na większą skalę nie zostało to wprowadzone do praktyki pszczelarskiej.

Wymiana plastrów

Systematyczna wymiana plastrów jest jednym z istotnych czynników wpływających na kondycję rodziny pszczelej. W sytuacji, kiedy nie zaleca się stosowania leków dla pszczół ma ona duże znaczenie w zapobieganiu chorobom pszczół. Zagadnienie to wydaje się być nie zawsze doceniane przez pszczelarzy, a często nawet lekceważone. Wynika to z braku bezpośrednich bodźców ekonomicznych (duża pracochłonność, tani wosk), ale oszczędność jest tylko pozorna.

Komórka pszczela

Komórka pszczela świeżo zbudowana przez pszczoły ma kształt sześciokątny, odległość między równoległymi ścianami komórki wynosi 5,3-5,7 mm. Grubość ścianek nowej komórki pszczelej wynosi około 0,12 mm, naroża komórki są grubsze niż jej ścianki. Pojemność komórki pszczelej w plastrze świeżo zbudowanym wynosi 0,282 cm3. Komórka, w której wychowało się 10-12 pokoleń pszczół ma pojemność zmniejszoną do około 0,250 cm3, ponieważ zwiększa się grubość ścianek komórki do około 0,18-0,20 mm. W miarę zwiększania się liczby wychowanych pszczół dno komórki staje się grubsze, przez co plastry ciemne są zdecydowanie mocniejsze niż jasne.

Wydajność woskowa

Potencjalne możliwości wydzielania wosku przez rodzinę pszczelą określa się na 7 kg. W sprzyjających warunkach jedna pszczoła może wydzielić wosk o wadze równej połowie ciężaru jej ciała, a więc około 50 mg. Mnożąc tą ilość wosku przez średnią liczbę osobników przebywających w sezonie w rodzinie otrzymujemy teoretyczną maksymalną ilość wosku, jaka może zostać wytworzona przez rodzinę.

W rzeczywistości produkcja ta jest znacznie niższa, gdyż nie wszystkie młode pszczoły wydzielają wosk, gdyż nie mają ku temu warunków. Dobra rodzina pszczela jest w stanie wyprodukować w sezonie do 3 kg wosku. A ile produkuje? Zdecydowanie mniej – średnia produkcja wosku z rodziny wynosi około 0,5 kg, co i tak wydaje się zawyżone. Produkcja wosku w Polsce to 200 t, przy 1 mln rodzin daje to zaledwie 0,2 kg na rodzinę. Jak widzimy, daje to spore możliwości do wykorzystania wosku przez pszczelarzy.

Warunki produkcji wosku

Jakie muszą być spełnione warunki, aby rodzina mogła produkować wosk?
Otóż jest ich kilka, do najważniejszych należą:

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Mieczysław Janik
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"