Zdrowotność i jakość robotnic

Robotnice stanowią najliczniejszą grupę osobników w rodzinie pszczelej (fot. 1.). Ich zadaniem jest wykonywanie wszystkich prac związanych z funkcjonowaniem rodziny. Rodzaj wykonywanej przez robotnicę pracy zależy od jej wieku. Z wiekiem robotnicy zmienia się jej stan fizjologiczny i rodzaj wykonywanej przez nią pracy.

Fotografia 1. Robotnice pszczoły miodnej (fot. Adam Tofilski)Młode robotnice początkowo czyszczą komórki, karmią starsze larwy papką miodowo-pyłkową, a kiedy rozwiną się ich gruczoły gardzielowe karmią młodsze larwy mleczkiem pszczelim.
W średnim wieku, kiedy mają rozwinięte gruczoły woskowe, robotnice budują plastry pszczele. Gdy mają dobrze rozwinięte gruczoły ślinowe oraz zmieni się skład wydzieliny ich gruczołów gardzielowych przetwarzają i przygotowują zapasy pokarmu. Od pierwszych dni życia powoli rozwija się u nich gruczoł jadowy, żądło ulega pełnej chitynizacji i robotnica jest już gotowa do pełnienia funkcji strażniczki. Jako starsze osobniki, robotnice przechodzą do pracy poza ulem i rozpoczynają zbierać pokarm, wodę oraz substancje balsamiczne, które transportują do gniazda. Wówczas bardzo często wykorzystują wydzielinę gruczołu Nasonova. Wydzielina tego gruczołu ułatwia pszczole między innymi komunikację i orientację w terenie. Robotnice pracują poza ulem aż do śmierci.

Długość życia pszczół

Robotnice, w zależności od genotypu, położenia geograficznego, pory roku, żyją od 12 do 320 dni. Latem żyją przeciętnie od 15 do 42 dni, ale w zimie znacznie dłużej, ponad 140 dni. Zimą robotnice nie karmią tak intensywnie larw, nie zbierają i nie przetwarzają pokarmu, mają natomiast więcej składników odżywczych zmagazynowanych w ciele tłuszczowym, co bezpośrednio ma wpływ na długość ich życia. W sezonie letnim większość robotnic dożywa do czasu rozpoczęcia zbierania pokarmu, to znaczy do wieku 2-3 tygodni. W gnieździe ginie niewiele pszczół, większość nie wraca do niego z lotu po pokarm. Robotnice giną najczęściej z powodu wyczerpania fizycznego lub w wyniku zagrożeń, na które napotykają podczas lotu.

Termoregulacja gniazda

Długość życia pszczół zależy od warunków, w jakich przebiegał ich rozwój, środowiska, w którym żyją, jakości pokarmu, chorób i wielu innych czynników. W dużym stopniu warunki życia pszczół zależą od pszczelarza. Nie wszystkie przeglądy i zabiegi wykonywane w rodzinie pszczelej pozytywnie wpływają na jej rozwój. Często, podczas przeglądów, zamiast pomagać pszczołom utrudniamy im termoregulację gniazda. Tymczasem temperatura jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na przebieg procesów fizjologicznych u pszczół i ich zachowanie. Aby procesy fizjologiczne mogły przebiegać prawidłowo, pszczoła musi utrzymywać temperaturę ciała na określonym, względnie stałym poziomie.

U pszczół mechanizm utrzymywania określonej temperatury ciała realizowany jest na drodze endotermii i ektotermii. Endotermia polega na wykorzystaniu własnych procesów fizjologicznych. Ciepło fizjologiczne jest produktem ubocznym zachodzących w organizmie procesów metabolizmu oraz jest wytwarzane w wyniku skurczów mięśni tułowiowych. Ektotermia u pszczół polega na termoregulacji zespołowej, na którą składa się kilka rodzajów zachowań. Jednym z takich zachowań jest zwiększenie zagęszczenia pszczół na jednostce powierzchni plastra, zwłaszcza w rejonie wychowu czerwia (fot. 2.).

Produkcja ciepła endotermicznego jest zadaniem starszych pszczół. U młodych robotnic zaraz po wygryzieniu mięśnie tułowiowe nie są jeszcze zdolne do lotu ani do endotermii. Zdolność do endotermii rozwija się u pszczół w ciągu pierwszych dni po wygryzieniu. Z tego też powodu na ochłodzenie szybciej reagują starsze pszczoły, a bardzo młode pozostają bierne.

W rejonie wychowu czerwia robotnice utrzymują temperaturę w granicach 33-36°C. Czerw otwarty jest bardziej tolerancyjny na krótkotrwałe ochłodzenie w porównaniu do czerwia zasklepionego. Szczególnie wrażliwe na niższe temperatury są poczwarki. Jeżeli pozostają one zbyt długo w temperaturze poniżej 32°C widoczne są u nich wady rozwojowe skrzydeł, odnóży i układu pokarmowego.

U postaci dorosłych obserwowane są zaburzenia neurologiczne i behawioralne. Zbyt niska temperatura bywa powodem przeziębienia czerwia a nawet jego zamierania. Także wysoka temperatura przekraczająca 36°C powoduje wyższą śmiertelność czerwia. Utrzymanie optymalnej temperatury w gnieździe jest wynikiem współpracy wszystkich członków rodziny pszczelej. Każdy z nich utrzymuje dynamiczną równowagę pomiędzy produkcją ciepła przez organizm (ciepło metaboliczne) a jego utratą do otoczenia. Podczas ochłodzenia, w