Zimowanie pszczół
Zmiany zachodzące w tym okresie w pszczołach i rodzinach pszczelich
W każdym roku kalendarzowym w życiu rodziny pszczelej wyróżnia się dwa okresy: okres aktywny oraz okres zimowania.
Okres aktywny lub inaczej sezon produkcyjny to czas, w którym pszczoły odbywają loty, rodzina pszczela wychowuje czerw oraz gromadzi zapasy, a pszczelarz pozyskuje od niej produkty pszczele, to jest miód, wosk, obnóża pyłkowe, a także mleczko pszczele oraz nowe pokolenia matek pszczelich.
Podczas zimowania pszczoły nie odbywają lotów. Pozostają w ulu, skupione tworząc kłąb. W tym czasie korzystają z nagromadzonych wcześniej zapasów. W rodzinach zimujących obecne są pszczoły robotnice i matka, brak natomiast w nich trutni. Na początku zimowania nie ma też czerwia lub jest go bardzo niewiele, ale pod koniec tego okresu pewne jego ilości są już w gnieździe.
W okresie zimowania wyróżnić można dwa przedziały czasu: zimowlę, czyli czas od zawiązania kłębu do pierwszego wiosennego oblotu oraz okres przejściowy, czyli czas od pierwszego wiosennego oblotu do całkowitego wyjścia rodzin z kłębu zimowego. Niejednokrotnie po pierwszym wiosennym przeglądzie, ze względu na następujące później ochłodzenie, pszczoły nie wylatują z ula i pozostają w kłębie zimowym lub półkłębie jeszcze przez kilka tygodni. Bywa również i tak, że warunki klimatyczne pozwalają na wczesne loty, a pierwszy wiosenny oblot kończy okres zimowania.
Zdjęcia: Jerzy Jóźwik
Każda z wymienionych cech charakteryzujących zimujące rodziny pszczele odnosić się może także do rodzin z okresu aktywnego pozostających w jakiejś szczególnej sytuacji. Na przykład w rodzinie bez matki jest mało lub wcale nie ma czerwia. Jednak dla zimujących rodzin pszczelich typowe jest równoczesne występowanie tych cech.
Pszczoły tworzące kłąb zimowy pobierają pokarm przez cały okres zimowania. Obecnie wiadomo już, że potrzebny jest im nie tylko pokarm węglowodanowy, ale także i białkowy. Pyłek, choć w znacznej mierze wykorzystywany dopiero pod koniec okresu zimowania do karmienia pojawiającego się wtedy w rodzinie czerwia, jest też spożywany przez cały okres zimowania przez zimujące robotnice i matkę pszczelą.
W organizmie zimujących robotnic produkty przemiany materii oraz niestrawione części pokarmu gromadzą się aż do pierwszego wiosennego oblotu w ostatnim odcinku ich jelita. W miarę upływu czasu staje się ono coraz bardziej wypełnione.
Nie wszystkie pszczoły robotnice wchodzące na początku okresu zimowania w skład kłębu są w stanie utrzymać się przy życiu aż do jego zakończenia. Niektóre padają i osypują się na dno ula. Wykazano, że padłe pszczoły to osobniki albo chore (np. silnie porażone sporami Nosema Apis) albo też takie, w których naturalne zmiany, jakim podlega organizm pszczół podczas zimowania, osiągają poziom krytyczny jeszcze przed jego zakończeniem. Pszczoły odnajdywane w osypie zawsze mają gorszą kondycję od tych, które w tym samym okresie wchodzą jeszcze w skład kłębu.
W rodzinie zimującej stłoczone obok siebie pszczoły przesuwają się wspólnie w górę a także w bok zajmowanych przez siebie plastrów. Niejednokrotnie, po wyczerpaniu zapasów, przenoszą się na nowe plastry, nie rozluźniając jednak kłębu. Czasami natomiast kłąb ulega zacieśnieniu lub rozluźnieniu, a wtedy zmienia się jego objętość. Objętość kłębu może także w sposób nieodwracalny maleć na skutek ubytku pszczół. Jak to już było powiedziane wcześniej pewna liczba pszczół robotnic, niekiedy dość znaczna, pada jeszcze przed zakończeniem zimowli.
Obserwację zmian zachodzących w zimującej rodzinie pszczelej umożliwia tzw. wkładka podgniazdowa, którą umieszcza się na dnie ula. Można ją wkładać i wyjmować z dowolną częstotliwością, bez niepokojenia rodziny.
Na wkładki, zamiast na dno , spadają z kłębu wszystkie elementy tworzące osyp zimowy. Dzięki ich zastosowaniu wiadomo obecnie, że przez cały okres zimowania w osypie pojawiają się łuseczki woskowe. Zatem przez cały ten okres w rodzinie pszczelej obecne są robotnice zdolne do wypacania wosku. Wiadomo też, że w drugiej części okresu zimowania na dno ula spadają jajeczka. Ich obecność świadczy o tym, że matka także w okresie zimowania jest zdolna do produkcji jaj, a wychów czerwia podejmują robotnice w czasie odpowiednim dla rodziny.
Okresem zimowania pszczelarze interesują się przede wszystkim dlatego, że od jego przebiegu w znacznym stopniu zależy wiosenny rozwój rodzin, a w dalszej konsekwencji wyniki produkcyjne pasieki w nowym sezonie. Wiele czynników decyduje o tym, jak rodziny pszczele znoszą okres zimowania i w jakim są stanie po jego zakończeniu. Niektóre z tych czynników nie zależą od pszczelarza. Zaliczamy do nich warunki klimatyczne panujące podczas zimowli i okresu przejściowego lub długość ich trwania. Jednak za dobre przygotowanie rodzin do tego trudnego okresu odpowiada pszczelarz.
Zasady dobrego przygotowania rodzin do okresu zimowania przedstawiono w wielu artykułach zamieszczonych w różnych podręcznikach i czasopismach pszczelarskich. Serdecznie zachęcam do zapoznania się z nimi.
{/f90filter}Janina Muszyńska
