Projekt międzynarodowej normy PYŁKU PSZCZELEGO
Ogólne wiadomości o pyłku pszczelim
Jednym z produktów pszczelich, coraz bardziej poszukiwanym na rynku ze względu na swoje cenne właściwości, jest pyłek kwiatowy. Tworzą go męskie komórki rozrodcze roślin nasiennych produkowane przez kwiaty w dużych ilościach. Może być pozyskiwany ręcznie poprzez wytrząsanie dojrzałych kwiatostanów (głównie roślin wiatropylnych), a także zbierany przez pszczoły w postaci obnóży (głównie z roślin owadopylnych).
Pyłek kwiatowy przynoszony przez zbieraczki do ula pszczoły składają w komórkach plastrów, dodają miodu i ubijają, a następnie w wyniku fermentacji mlekowej zostaje on przekształcony w pierzgę. Metoda bezpośredniego, ręcznego pozyskiwania pyłku jest bardzo pracochłonna i dlatego obecnie praktycznie pozyskuje się pyłek zbierany przez pszczoły w postaci obnóży, czyli tzw. pyłek pszczeli oraz pierzgę.
Świeży pyłek pszczeli zawiera w swoim składzie około 20-30% wody. Tak wysoka wilgotność sprawia, że stanowi on idealne środowisko dla rozwoju mikroorganizmów, głównie bakterii i pleśni, które szybko prowadzą do jego zepsucia. Aby temu zapobiec, należy odbierać pyłek z poławiaczy codziennie i natychmiast zamrozić lub poddać procesowi utrwalenia przez wysuszenie. Zamrożony pyłek może być również poddany suszeniu, ale zabieg ten należy wykonać w ciągu kilku godzin od odmrożenia.
Do suszenia pyłku wykorzystuje się różnego rodzaju suszarki elektryczne. Podczas tego zabiegu należy kontrolować temperaturę oraz czas suszenia. Temperatura nie może być wyższa od 40°C, a czas suszenia możliwie najkrótszy, aby maksymalnie ograniczyć utratę składników lotnych. Innym sposobem suszenia jest tzw. suszenie próżniowe, pod zmniejszonym ciśnieniem w niskich temperaturach lub liofilizacja, czyli suszenie zamrożonych obnóży pod zmniejszonym ciśnieniem i w niskich temperaturach.
W świetle wyników badań, które uzyskaliśmy w naszym laboratorium, zalecamy, aby pyłek pszczeli przeznaczony do krótkotrwałego przechowywania (do 6 miesięcy) zamrozić, a następnie przechowywać w atmosferze gazu obojętnego, np. azotu.
Natomiast przeznaczony do długotrwałego przechowywania należy wysuszyć, najlepiej poprzez liofilizację, a następnie przechowywać w temperaturze -200C, również w atmosferze gazu obojętnego. W tak utrwalonym i przechowywanym pyłku tempo niekorzystnych zmian jest najwolniejsze. Właściwie wysuszony pyłek, o zawartości wody nie wyższej niż 6% zachowuje swoje właściwości na niezmienionym poziomie przez co najmniej 15 miesięcy. Natomiast jeżeli zawiera powyżej 6% wody, podczas przechowywania bardzo szybko psuje się.
Właściwości biologiczne pyłku pszczelego, a co za tym idzie jego działanie terapeutyczne, wynikają z jego bogatego składu chemicznego. Zidentyfikowano w nim ponad 250 różnych związków chemicznych. Najważniejszą grupę połączeń biologicznie aktywnych stanowią białka. Ich zawartość mieści się w granicach 10-40%. Białko pyłku w porównaniu z białkiem innych produktów spożywczych wyróżnia się dużą zawartością aminokwasów egzogennych, do których należą metionina, lizyna, treonina, histydyna, leucyna, izoleucyna, walina, fenyloalanina i tryptofan. Zawartość węglowodanów stanowi 13-55%. Spośród cukrów prostych w największej ilości występują fruktoza i glukoza. Frakcja tłuszczowa stanowi 1-13%. Szczegółowa jej analiza pozwoliła na zidentyfikowanie w pyłku od 9 do 31 kwasów tłuszczowych, w tym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), takich jak linolowy, a-linolenowy i arachidowy oraz fosfolipidów i fitosteroli.
Cenną grupą aktywnych biologiczne związków w pyłku są witaminy i biopierwiastki. Jest on szczególnie bogaty w prowitaminę A, której zawartość może osiągać nawet 200 mg/100g. Wysoka jest też zawartość witaminy E, w mniejszych ilościach natomiast występują pozostałe witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Z rozpuszczalnych w wodzie wymienia się witaminę C, której zawartość może niekiedy dochodzić do 300 mg/100 g.
Pyłek jest również cennym źródłem witamin z grupy B, takich jak witamina B1, B2, kwas nikotynowy, kwas pantotenowy, kwas foliowy, witamina B6 oraz biotyna. Wśród składników mineralnych najwięcej jest potasu, magnezu, wapnia i sodu. Z mikroelementów należy wymienić miedź, cynk, chrom, mangan, molibden i kobalt.
Kolejną grupą związków aktywnych biologicznie są polifenole, na które składają się flawonoidy, leukotrieny, katechiny i kwasy fenolowe. Oprócz tych składników odżywczych i aktywnych biologiczne pyłek zawiera inne, słabiej poznane substancje, takie jak np. enzymy, hormony czy olejki eteryczne.
Dzięki tak bogatemu zestawowi różnorodnych składników pyłek pszczeli wykazuje działanie hipolipemiczne, przeciwzapalne, antybiotyczne, odtruwające, odżywcze, adaptogenne, przeciwalergiczne, ochraniające przed promieniowaniem jonizującym. Może on być stosowany jako uzupełnienie dziennych racji pokarmowych w takie chociażby składniki jak białko, biopierwiastki czy witaminy.
U ludzi, zwłaszcza u niemowląt i dzieci, najczęściej występuje niedobór witamin A, D, B1, B2 i PP. Z tego powodu niektóre artykuły spożywcze i odżywki dla dzieci są o nie wzbogacane. Pyłek kwiatowy w postaci obnóży zawiera je w stosunkowo dużych ilościach, może więc stanowić cenne ich źródło. Zaleca się podawanie pyłku jako uzupełnienie dziennego pożywienia oraz przy leczeniu chorób wywoływanych brakiem witamin.
Publikacje dotyczące aktywności biologicznej i wartości odżywczej pyłku pszczelego omawiają najczęściej wpływ na organizm człowieka nie poszczególnych jego związków, ale różnych preparatów pyłkowych, np. rozdrobnionych obnóży, mieszaniny miodowo-pyłkowej, drażetek lub wyciągów, a więc działanie kompleksowe związków aktywnych. W badaniach i profilaktyce medycznej wykazano, że pyłek pszczeli stosowany w postaci różnych preparatów daje dobre wyniki w leczeniu hiperlipidemii i miażdżycy, niedokrwiennej choroby serca, choroby nadciśnieniowej, zapalenia mięśnia sercowego, anemii, chronicznych obstrukcji, wzdęć, infekcji jelita grubego, impotencji mężczyzn, chorób nowotworowych, schorzeń wątroby, stanów zapalnych i przerostu gruczołu krokowego, niedokrwistości wynikającej z niedoboru żelaza, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, choroby układu oddechowego, chorób nerwowych, psychicznych, alergicznych, tężyczce, rogowaceniu białym i opryszczkowym zapaleniu skóry. Najczęściej jednak stosuje się go w celach terapeutycznych oraz jako odżywkę regeneracyjną dla rekonwalescentów, ludzi starszych i dzieci.
Włączenie pyłku do diety ludzi zdrowych powoduje na ogół wyrównanie u nich niedoboru witamin, enzymów, hormonów, soli mineralnych, aminokwasów, poprawę ich sprawności fizycznej i psychicznej oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń przemiany materii oraz innych chorób. Pyłek pszczeli znalazł również szerokie zastosowanie jako surowiec kosmetyczny.
Projekt normy międzynarodowej dla pyłku pszczelego
Jednym z celów, jaki postawiła przed sobą International Honey Commision (IHC) podczas posiedzenia w Ljublianie w 2003 roku, jest opracowanie międzynarodowych norm dla takich produktów pszczelich jak propolis, mleczko, wosk oraz pyłek. Obecnie nie ma międzynarodowych standardów dla tych produktów, a tylko nieliczne państwa na świecie mają własne, krajowe normy.
Polska pod tym względem przoduje, bowiem już od wielu lat posiadamy obok normy dla obnóży pyłkowych, standardy dla propolisu – surowca i ekstraktu propolisowego, mleczka i wosku pszczelego. Opracowanie międzynarodowych norm dla pyłku i innych produktów pszczelich ma na celu zharmonizowanie metod badań oraz kryteriów jakościowych stosowanych przez różne kraje w kontroli jakości tych produktów.
Na ostatnim posiedzeniu IHC w Udine (2004) grupa ekspertów z takich krajów jak Szwajcaria, Brazylia, Portugalia, Bułgaria, Urugwaj i Polska, pod przewodnictwem Marii Campos z Portugalii, przedstawiła Projekt normy dla pyłku pszczelego.
Ogólne wymagania dla pyłku pszczelego
W myśl Projektu pyłek pszczeli to produkt pozyskiwany od rodziny pszczelej za pomocą różnego rodzaju poławiaczy, występujący w postaci obnóży.
Fot. Janusz Pudełko
1. Klasyfikacja pyłku pszczelego
1.1. W zależności od zawartości wody w produkcie:
• pyłek pszczeli świeży, będący produktem nieutrwalonym,
• pyłek pszczeli suszony, czyli produkt poddany procesowi suszenia w temperaturze około 400C, o zawartości wody nie wyższej niż 4%.
1.2. W zależności od botanicznego pochodzenia:
• pyłek pszczeli odmianowy, w którym pyłek z tego samego gatunku roślin stanowi co najmniej 80%,
• pyłek pszczeli mieszany.
2. Pakowanie
Pyłek powinien być pakowany w opakowania przeznaczone do żywności, które muszą być hermetyczne.
3. Dodatki
Do pyłku nie można dodawać jakichkolwiek substancji.
4. Zanieczyszczenia
Pyłek nie może zawierać jakichkolwiek substancji organicznych i nieorganicznych za wyjątkiem tych, dla których specjalne regulacje prawne określają limity pozostałości.
5. Warunki higieniczne
Warunki higieniczne przy pozyskiwaniu i przygotowaniu produktu do sprzedaży powinny być zgodne z ogólnymi wymaganiami sanitarnymi oraz z zasadami Dobrej Praktyki Higienicznej zalecanymi przy produkcji żywności.
6. Przechowywanie
Pyłek powinien być przechowywany w szczelnie zamkniętych opakowaniach, w temperaturze około 50C, bez dostępu światła, w suchym miejscu. Pomieszczenia do przechowywania powinny być czyste, wolne od szkodników i obcych zapachów. Maksymalny czas przechowywania nie może być dłuższy niż 2 lata.
Fot. Maria i Eugeniusz Sapiołko
7. Jakość mikrobiologiczna
Powinna być zgodna z wymaganiami określonymi w odpowiednich dokumentach unijnych. Powinny one określać wymagania oraz metody badań ogólnie przyjęte dla żywności.
8. Znakowanie
Na etykiecie powinny znajdować się następujące informacje:
• nazwa produktu, tj. rodzaj pyłku określony na podstawie zawartości wody oraz udziału pyłków z poszczególnych gatunków,
• podstawowy skład chemiczny,
• miejsce pozyskania,
• okres przydatności do spożycia,
• nazwa producenta i numer serii produkcyjnej.
Na etykiecie można zamieszczać dodatkowe informacje, np. zawartość witamin, polifenoli, składników mineralnych, nienasyconych kwasów tłuszczowych, wolnych aminokwasów. Powinna znajdować się również informacja, że produkt nie może być spożywany przez dzieci poniżej 1 roku życia.
W przypadku, gdy pyłek pochodzi z roślin modyfikowanych genetycznie i jego udział wynosi co najmniej 1%, zgodnie z przepisami unijnymi informacja taka musi znajdować się na opakowaniu.
Wymagania jakościowe dla pyłku pszczelego
1.
[...] - treść ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych
e-Prenumeratorów
dr Teresa Szczęsna
ISiK w Puławach,
Oddział Pszczelnictwa
Zakład Produktów Pszczelich
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Literatura wykorzystana przy opracowywaniu artykułu jest dostępna u autora.
