„Pszczoła” Kazimierza Lewickiego

W roku 1886 po raz pierwszy w każdym z zaborów wydawane było polskojęzyczne czasopismo pszczelarskie. Na terenie zaboru pruskiego funkcjonował „Pasiecznik” księdza Józefa Stagraczyńskiego, w Galicji już dwunasty rok utrzymywał się „Bartnik Postępowy”, natomiast Królestwo Polskie dzięki Kazimierzowi Lewickiemu doczekało się pierwszego periodyku z tej dziedziny, noszącego tytuł „Pszczoła”. Wielostronność i nowatorski charakter działań podjętych przez tego znamienitego pszczelarza na polu edukacji pszczelarskiej nie miały sobie równych w dotychczasowej historii krajowego pszczelarstwa.

Organizacje na cenzurowanym

Ostanie ćwierćwiecze XIX stulecia było okresem dynamicznego rozwoju stowarzyszeń rolniczych oraz pszczelarskich - stanowiących ważną gałąź przemysłu wiejskiego. Dzięki działalności miłośników pszczelarstwa stale podnoszono poziom gospodarki pszczelarskiej na różnych obszarach byłych ziem polskich.

Warto podkreślić, że tworzenie się organizacji pszczelarskich w zaborach pruskim i austriackim spotykało zdecydowanie mniejszy opór ze strony władz, niż to miało miejsce w zaborze rosyjskim. Pierwsze legalnie zarejestrowane na jego terytorium stowarzyszenie pszczelarskie pod nazwą Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze w Warszawie powstało dopiero w 1894 roku.

Na tle restrykcyjnej polityki, skierowanej nawet wobec placówek nie prowadzących działalności „podejrzanej ideologicznie”, ewenementem były wszystkie przedsięwzięcia zrealizowane przez Kazimierza Lewickiego. Ten znamienity pszczelarz dokładnie zbadał funkcjonowanie organizacji i techniki pszczelarskie stosowane w Europie.

Odbył szereg pszczelarskich podróży zagranicznych. Zwiedzał pasieki niemieckie, szwajcarskie, francuskie, włoskie i austriackie. Był również u księdza Dzierżona na Śląsku.

Działalność gospodarcza i dydaktyka

Pochodzący z Podlasia Kazimierz Lewicki (ur. 4 III 1847- zm. 27 V 1902) pszczelarstwem interesował się od najmłodszych lat. Jako 20-letni młodzieniec otrzymał od ojca folwark w Ławkach (Ziemia Łukowska), gdzie stworzył nowoczesną pasiekę i prowadził liczne doświadczenia zdobywając praktykę oraz konfrontując własne spostrzeżenia z przestudiowaną literaturą.

Portret Kazimierza Lewickiego, redaktora czasopisma „Pszczoła” i twórcy Muzeum Pszczelniczego.
fot.© Leszek Kośny

Swoje zamierzenia powołania do życia jednostki edukacyjnej z zakresu pszczelarstwa zrealizował dopiero, gdy mógł rozporządzać odpowiednią ku temu parcelą. Stała się nią działka (niestety należąca do Lewickiego tylko częściowo) położona na Koszykach w Warszawie.

Prace nad zorganizowaniem Muzeum Pszczelniczego rozpoczął w roku 1880. Uroczyste otwarcie dla użytku publicznego miało miejsce dnia 27 czerwca 1882 roku. Ograniczone fundusze zmusiły Lewickiego do współpracy z innymi, jak się później okazało nieuczciwymi kontrahentami.

6 kwietnia 1883 roku przed rejentem Stanisławem Zawadzkim zawarty został akt Spółki Muzeum Pszczelniczego. Muzeum przeszło na własność Spółki komandytowo-firmowej.

Udziały można było nabyć w zarządzie Muzeum mieszczącym się przy ul. Koszyki nr 1. Wyjątkowe znaczenie Warszawy jako centrum handlu i przedsiębiorczości pomogło Lewickiemu, pomimo czujności zaborcy, „przemycić” pod postacią działalności gospodarczej różne formy dydaktyki pszczelarskiej o rozległym wpływie na społeczeństwo.

Strona tytułowa czasopisma „Pszczoła”, nr 5 z sierpnia roku 1886.
fot.© Leszek Kośny

„Pszczoła” – dopełnienie projektu

Wydawanie periodyku „Pszczoła” Lewicki rozpoczął dopiero po czterech latach od uruchomienia Muzeum Pszczelniczego. Już w 1882 roku Lewicki na skutek wcześniejszego wypadku traci całkowicie wzrok. Nie poddał się jednak i nie przerwał działalności publicznej.

Strona tytułowa książki Kazimierza Lewickiego „Pszczelnictwo. Zbiór wiadomości o życiu i przyrodzie pszczół do potrzeb pszczelarzy zastosowany oraz przewodnik racyjonalnego prowadzenia pasieki w ulach ramowych systemu K. Lewickiego”. Wydanie pierwsze, Warszawa 1882 rok.
fot.© Leszek Kośny

Pierwszy nr „Pszczoły” ukazał się 1 kwietnia 1886 roku. Profil pisma przekazuje nam jego podtytuł: Pismo poświęcone pszczelnictwu jako pomoc przy gospodarowaniu w ulach ramowych i innych, z zastosowaniem do wszelkich warunków miejscowych”. Cel, jaki przyświecał założycielowi został też jasno określony na samym początku: ...aby więc silniej oddziaływać na dalszy rozwój pasiecznictwa i utrzymać nadal rezultaty pracy dotychczasowej, postanowiliśmy wydawać pismo specyjalne pod powyższym tytułem.

Miało ono również za zadanie …objaśniać każdego, szukającego rady, zaznajamiać ogół pszczelarzy z uczynionemi postępami, a zarazem zespolić wszystkie osoby, zajmujące się tą gałęzią (...). Za pośrednictwem pisma naszego zamierzamy:

1. Czuwać nad początkującemi pasiekami przypominając, doradzając i pouczając.
2. Rozprzestrzeniać umiejętne pasiecznictwo, które potrafi w każdej miejscowości, w każdych warunkach osiągnąć korzyści przez odpowiednie postępowanie.
3. Gromadzić spostrzeżenia i rady doświadczonych na polu pszczelnictwa pracowników.
4. Notować skwapliwie wszelki postęp dotyczący naszej specyjalności.
5. Dostarczać danych tyczących handlu i przerobu produktów pasiecznych.
6. I w ogóle unikając sporów a kwasów, dążyć do porozumienia pomiędzy wszystkimi naszymi pszczelarzami i pszczelarkami dla łącznej pracy z ich własnym i ogólnym pożytkiem.

Pismo w pierwszym roku swojego funkcjonowania wychodziło raz w miesiącu w objętości jednego arkusza, jednak zapowiedziano, że: … z czasem, gdy liczba prenumeratorów dojdzie odpowiedniej cyfry, wydawać będziemy „Pszczołę” co dwa tygodnie. W 1886 roku wyszło 10 nr i dwa dodatki specjalne (razem 12 nr) a drukowane były one przez Zawiszewskiego (Nowy Świat 42).

Dla udogodnienia zakupu pisma został otwarty kantor Redakcji przy ulicy Wierzbowej nr 8 (...wprost Niecałej w gmachu Teatralnym).

Artykuły z zeszytów roku 1886, zajmowały się praktycznie tylko tematyką pszczelarską, podzieloną na następujące rubryki:

1. Artykuły wstępne.
2. Rady dla początkujących.
3. Wiadomości z pasiek.
4. Korespondencyje.
5. Pytania i odpowiedzi z praktyki pszczelniczej.
6. Kronika pszczelarska krajowa i zagraniczna.
7. Uprawa roślin miododajnych.
8. Użytkowanie miodu i wosku.
9. Ceny produktów pasiecznych.
10. Ogłoszenia.

Według Lewickiego, artykuły zamieszczone w roku 1886 w „Pszczole”, należy uważać za dopełnienie książki jego autorstwa pod tytułem „Pszczelnictwo”. Ta wyjątkowa pozycja literatury pszczelarskiej, która wprowadziła w życie nową metodę prowadzenia pasiek w ulach ramowych, wydana w roku 1882, doczekała się w ciągu kolejnych 38 lat ośmiu wznowień.

Przetłumaczono ją również na język rosyjski (wydania z lat 1888 i 1910). Publicystyczne umiejętności Lewicki prezentował nie tylko na łamach swojego czasopisma, lecz także dużo wcześniej jako stały współpracownik „Gazety Świątecznej”.

W istniejącym od 1880 roku piśmie Konrada Pruszyńskiego (Promyka), zamieszczał artykuły pszczelarskie. Miał w nim również wsparcie, gdy zrodził się konflikt pomiędzy redaktorami „Bartnika Postępowego” i „Pszczoły”, propagującymi własne rodzaje uli.

Lewicki był konstruktorem bardzo udanego modelu ula pierwotnie nazwanego „stojako-leżakiem”, natomiast później „ulem warszawskim”.

Ul ramowy „stojako-leżak” skonstruowany przez Lewickiego, zastosowany do gospodarki z ograniczeniem matki w czerwieniu blachą odgrodową. W okresie późniejszym zyskał nazwę „ul warszawski”.
fot.© Leszek Kośny

1. Biblioteka dzieł i pism peryjodycznych w różnych językach, specyjalnie pszczelarskich, które nieustannie pomnażane świeżo wydawanemi, są zawsze do czytania na miejscu.
2. Obserwatorjum w środkowym pawilonie budowli, w którém każdy niekompetentny, a obawiający się ukłucia pszczół, może studyjować ich przyrodę i gospodarstwo w ulach postępowych. Do tego służy kilkanaście oszklonych ściennych obserwacyjnych uli z rozmaitemi rasami pszczół w różnych stanach znajdującemi się, jako to: roje bez matki, z matkami dobremi, wadliwemi, z pszczołą trutówką i t. p. Nadto w ulach kompletnych unaoczniony jest system kierownictwa pszczołami w ciągu całego lata.
3. Wszelkie wyroby z miodu i wosku, oraz tablice rysunków główniejszych roślin miododajnych i zbiór szkodników pszczół.
4. Stała wystawa różnych pustych uli i przyborów pszczelarskich zebranych od najdawniejszych czasów do obecnego, w kilkunastu oddziałach. Każdy więc ma możność przypatrzeć się wszelkim ulepszeniom i pomysłom, jakie po świecie były lub są w użyciu i porównać je między sobą.
5. Dokoła budowli Muzeum ustawiona jest pasieka demonstracyjna w ulach poprawnych, jako też i innych systemów, a potrzebnych dla praktycznej nauki kierownictwa pszczołami.
6. Przy Muzeum w parku Koszykowskim urządzone są na zagonkach plantacje krajowych roślin miododajnych. Nadto są szkółki drzew i krzewów owocowych, kwatery warzywne, kwiaciarnie, inspekta, cieplarnie, a wszystko dla praktycznéj nauki ogrodnictwa dla tych osób, które przybywają na naukę pszczelnictwa.
7. W oddzielnych budowlach są urządzone warsztaty stolarsko-blacharskie, w których praktykujący uczą sie budować uli i przyborów. Nadto urządzona jest fabryka prawdziwych pierników dla przerobu i ułatwiania zbytu produkowanego miodu.

Muzeum pszczelnicze otwarte jest codziennie dla przybyłych na naukę i dla zwiedzającej publiczności za opłatą 25 kop. za bilet wejścia; dla młodzieży z zakładów naukowych wejście bezpłatne. W Muzeum pszczelniczém udziela sie wszelkich wyjaśnień i informacyj w zakresie pszczelnictwa, jako też i piśmiennych za nadesłaniem marki pocztowej.

Muzeum Pszczelnicze istniejące w latach 1882-1889 na Koszykach w Warszawie.
fot.© Leszek Kośny

W drugim roku funkcjonowania pismo „Pszczoła” znacznie rozszerzyło swój profil poświęcając się: ... pszczelnictwu, ogrodnictwu, jedwabnictwu, rybactwu i innym gałęziom przemysłu wiejskiego jako pomoc przy gospodarstwie w ulach ramowych i innych, z zastosowaniem do wszelkich warunków miejscowych. Zgodnie z obietnicami redaktora, pragnąc zawsze w porę dawać odpowiedzi i rady, od stycznia 1887 czasopismo zaczęło wychodzić dwa razy w miesiącu (1 i 15 dnia każdego miesiąca).

Zwiększenie nakładu wiązało się z podniesieniem ceny pisma. W roku 1887 w strukturze pisma pojawiają się osobne działy z praktycznymi wskazówkami dla początkujących w ogrodnictwie, rybołówstwie i jedwabnictwie. Zamiarem Lewickiego było wprowadzenie zmian w naszym kraju, gdzie wspomnianych gałęzi przemysłu wiejskiego nie traktowano dość racjonalnie i praktycznie.

Redaktor dostrzegał fakt, że praca pszczelarza zajmuje go intensywnie tylko przez kilka miesięcy w roku. Uświadamia więc pasiecznikom wartość innych umiejętności, które mogą wykorzystać w pozostałych miesiącach roku, aby nie tracić czasu i zarobku.

Kazimierz Lewicki poświęcił „Skarbcowi Pszczelniczemu” (jak nazywał Muzeum) wiele lat życia i cały majątek. Kres jego szlachetnego i wyjątkowego przedsięwzięcia przynosi rok 1889. Resztki wyposażenia Muzeum po kilku latach przejęło tworzące się w Warszawie Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze.

Leszek Kośny
Starszy kustosz
Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"