Spis literatury

Rozdział I.

Ogólne informacje o segmentach ciała pszczoły:

Snodgrass R.E. The anatomy of the honey bee, „Bureau of Entomology, Technical Series” 1910 nr 8, s. 1–162.

Stell I. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. 2012. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

Kark pszczoły: Berry R.P., Ibbotson M.R. A three-dimensional atlas of the honeybee neck. „PLoS One” 2010, nr 5(5), str. 107–71.

Rozdział II.

Substancje chemiczne egzokutikuli:

Brandmayr P., Giglio A., Naccarato A., Cavaliere F. In vivo solid-phase microextraction gas chromatography-mass spectrometry (SPME-GC-MS) assay to identify epicuticular profiles across task groups of Apis mellifera ligustica workers „Journal of Entomological and Acarological Research” 2019, nr 51(1), str. 16–26.

Châline N., Sandoz J., Martin S.J., Ratnieks F.L.W., Jones G.R. Learning and Discrimination of Individual Cuticular Hydrocarbons by Honeybees (Apis mellifera) „Chemical Senses” 2005, 30(4), str. 327–335.

Alkany i alkeny i ich wpływ na rozpoznawalnośc zbieraczek:

Dani F.R., Jones G.R., Silvia Corsi, Richard Beard, Duccio Pradella, Turillazzi S., Nestmate Recognition Cues in the Honey Bee: Differential Importance of Cuticular Alkanes and Alkenes „Chemical Senses” 2005, t. 30, nr 6, nr 477–489.

Kompozycja zapachowa pszczół i jej rozpoznawanie przez strażniczki: Breed M.D., Diaz P.H., Lucero K.D. Olfactory information processing in honeybee, Apis mellifera, nestmate recognition. „Animal Behaviour” 2004, nr 68(4), str. 921–928.

Sklerotyzacja kutikuli: Elias-Neto M., Soares M.P.M., Bitondi M.M.G. Changes in integument structure during the imaginal molt of the honey bee. „Apidologie” 2008 40(1), 29–39.

Chityna: Merzendorfer H. Chitin metabolism in insects: structure, function and regulation of chitin synthases and chitinases. „Journal of Experimental Biology” 2003, nr 206(24), str. 4393–4412.

Utrata ciepła przez łyse pszczoły: Southwick E.E. Bee Hair Structure and the Effect of Hair on Metabolism at Low Temperature. „Journal of Apicultural Research” 1985, nr 24(3), str. 144–149.

Pył i tracheole: Connell J.U., Jones G.D.G. Observations on the Entry of Dusts into the Respiratory System of the Adult Worker Honey Bee, Apis mellifera L. „Bulletin of Entomological Research” 1953, nr 44(02), str. 291.

Trzmiele wykrywają pole elektryczne:

1. Clarke D., Whitney H., Sutton G., Robert D. Detection and learning of floral electric fields by bumblebees. „Science” 2013, nr 340, nr 66–69.

2. Clarke D., Morley E. Robert D. The bee, the flower, and the electric field: electric ecology and aerial electroreception „Journal of Comparative Physiology” 2017, nr 203, str. 737–748.

Geny zaangażowane w rozwój szkieletu tułowia:

1. Soares M.P., Barchuk A., Simões A.C., dos Santos Cristino A., de Paula Freitas F.C., Canhos L., Bitondi, M.M. Genes involved in thoracic exoskeleton formation during the pupal-to-adult molt in a social insect model, Apis mellifera. „BMC Genomics” 2013, nr 14, str. 1–17.

2. Elias-Neto M., Soares M.P.M., Bitondi M.M.G. Changes in integument structure during the imaginal molt of the honey bee. „Apidologie” 2009, nr 40, str. 29–39.

3. Roquer-Beni L., Rodrigo A., Arnan X., Klein A.M., Fornoff F., Boreux V., Bosch J. A novel method to measure hairiness in bees and other insect pollinators. „Ecology and Evolution” 2020, t. 10, nr 6, str. 2979–2990.

4. Khan K.A., Liu T. Morphological Structure and Distribution of Hairiness on Different Body Parts of Apis mellifera with an Implication on Pollination Biology and a Novel Method to Measure the Hair Length. „Insects” 2022, nr 13, s. 189.

Rozdział III.

Narząd goleniowy: Kilpinen O., Storm J. Biophysics of the subgenual organ of the honeybee, Apis mellifera „Journal of Comparative Physiology” 1997, nr 181, s. 309–318.

Mięśnie: Morison G.D. Memoirs: The Muscles of the Adult Honey-bee (Apis mellifera L.) „Journal of Cell Science” 1927, t. 71, nr 283, s. 395–463.

Częstotliwość, jaką słyszą pszczoły: McNeil M.E.A. Sounds of the hive Part 1. „American Bee Journal” 2015, t. 155, nr 9, s. 985–989.

Przekazywanie drżeń przez plastry: Tautz J. Fenomen pszczół miodnych. 2008. Wydawnictwo Galaktyka. Tłumaczenie: Natalia Gajewska, Jerzy Woyke. ISBN: 978-83-7579-040-5

Budowa aparatu czyszczącego czułki: Schonitzer K., Renner M. The Function of the Antenna Cleaner of the honey bee (Apis mellifica) „Apidologie” 1984, t. 151, s. 23–32.

Włoski czuciowe na koszyczku:

1. Santos C., Hartfelder K. Insights into the dynamics of hind leg development in honey bee (Apis mellifera L.) queen and worker larvae – A morphology/differential gene expression analysis „Genetics and Molecular Biology” 2015, nr 38, s. 263–277.

2. Ford D.M., Hepburn H.R., Moseley F.B., Rigby R.J. Displacement sensors in the honeybee pollen basket „Journal of Insects Physiology” 1981, nr 27, s. 339–346.

3. Proctor M.C.F., Yeo P., Lack A. (1996) The Natural History of Pollination. Illustrated edition. Timber Press Portland, 1996, s. 479.

Adhezja koszyczka: Matherne M. E., Anyanwu G., Leavey J. K., Hu D. L., How honey bees carry pollen? APS Division of Fluid Dynamics. NASA 2017.

Pyłek przykleja się do owada za pomocą kitu pyłkowego: Donglee S., Choi W.T., Lin H., Qu Z., Breedveld V., Meredith J. Humidity-tolerant rate-dependent capillary viscous adhesion of bee-collected pollen fluids „Nature Communications” 2019, nr 10, s. 1–9

Kit pyłkowy: Pacini E., Hesse M. Pollen kitt – its composition, forms and functions „Flora – Morphology, Distribution, Functional Ecology of Plants” 2005, t. 5, nr 200, s. 399–415.

Adhezja koszyka tłuszcz + woda: Adhesive Formed From Bee Spit and Flower Oil Could Form Basis of New Glues [online] Georgia Tech [14.11.2022], dostępny online https://www.news.gatech.edu/2019/03/27/adhesive-formed-bee-spit-and-flower-oil-could-form-basis-new-glues

Inne owady i ich ostrogi: Bees use small spikes on their legs to dig and create nests [online] asknature [3.04.2019], dostępny online: https://asknature.org/strategy/tibial-spurs-dig-nests/

Rozdział IV.

Funkcja gruczołu Arnharta: Federle W., Brainerd E., McMahon T., Holldobler B. Biomechanics of the movable pretarsal adhesive organ in ant and bees „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2001, nr 98, s. 6215–6220.

Budowa nogi, płyn na przyldze i oddziaływania van der Waalsa: Federle W., Riehle M., Curtis A.S.G., Full R.J. An Integrative Study of Insect Adhesion: Mechanics and Wet Adhesion of Pretarsal Pads in Ants „Integrative and Comparative Biology” 2002, t. 42, nr 6, s. 1100–1106.

Najdokładniejsza anatomia pretarsusa: Asperges M., D’Haen J., Lambrichts I., Van Belleghem F. The pretarsus of the honeybee „Belgian Journal of Zoology” 2017, t.2, nr 147, s. 87–103.

Inne gatunki zostawiające feromony: Jarau S., Hrncir M., Zucchi R., Barth F. (2005). Morphology and structure of the tarsal glands of the stingless bee Melipona seminigra. „Die Naturwissenschaften” 2005, nr 92, s. 147–150.

Feromony stóp blokują budowanie mateczników: Lensky Y., Slabezki Y. The inhibiting effect of the queen bee (Apis mellifera L.) foot-print pheromone on the construction of swarming queen cups „Journal of Insect Physiol” 1981, t. 27, nr 5, s. 313–323.

O feromonach stóp niemal wszystko: Bortolotti L., Costa C. Chemical Communication in the Honey Bee Society. [w:] Neurobiology of Chemical Communication. 2014.

Gruczoł „ścięgnowy” w ciele trzmiela: Jarau S., Zacek P., Šobotník J., Vrkoslav V., Hadravová R., Coppée A., Vašíčková S., Jiroš P., Valterová I. Leg tendon glands in male bumblebees (Bombus terrestris): Structure, secretion chemistry, and possible functions „Die Naturwissenschaften” 2012, nr 99, s. 1–15.

Sensory na stopach pszczół: De Brito Sanchez M.G., Lorenzo E., Songkung S., Liu F., Giurfa M. The tarsal taste of honey bees: behavioral and electrophysiological analyses „Frontiers in Behavioral Neuroscience” 2014, t. 8, s. 1–16.

Sensilla chaetica u pszczoły miodnej: Whitehead, A. T., Larsen, J. R. Ultrastructure of the contact chemoreceptors of Apis mellifera L. (Hymenoptera : Apidae). „International Journal of Insect Morphology and Embryology” 1976, t. 5, nr 4–5, s. 301–315.

Feromony trzmieli: Wilms J., Eltz T. Foraging scent marks of bumblebees: footprint cues rather than pheromone signals. „Naturwissenschaften” 2008, nr 95, s. 149–153.

Trzmiele potrafią rozpoznać feromony kolegów tego samego gatunku: Pearce R.F., Giuggioli L., Rands S.A. Bumblebees can discriminate between scent-marks deposited by conspecifics „Scientific Reports” 2017, nr 7, s. 438–472.

Atrakcyjność feromonu pszczół: Butler C.G., Fletcher D.J.C., Watler D. Hive entrance finding by honeybee (Apis mellifera) foragers. „Animal Behaviour” 1970, nr 18, s. 78–91.

Gruczoł znakujący na stopie pszczół:

1. Goodman L. Form and Function in the Honey Bee. 2003. ISBN: ‎1913811115

2. Lensky Y., Finkel A., Cassier P., Teeshbee A., Schlesinger R. The tarsal glands of honeybee (Apis mellifera L.) queens, workers and drones—chemical characterization of footprint secretions. „Honeybee Science” 1987, nr 8, s. 97–102.

Feromony stopy pszczoły: Closer Look Tarsal Glands and Footprint Pheromone [online] Beeculture Magazine [11.02.2021], dostępny online: https://www.beeculture.com/a-closer-look-tarsal-glands-footprint-pheromone/

Rozdział V.

Podstawowe informacje o skrzydłach: Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

Ewolucja skrzydeł: Klowden M.J. Locomotor Systems. „Physiological Systems in Insects” 2013, str. 475–527.

Żyłkowanie skrzydeł: Porporato M., Laurino D. Balzla L., Manino A. Wing venation teratology in Apis mellifera L. „Journal of Zoology” 2014, nr 97, s. 157–163.

Rozdział VI.

Ogólna anatomia mózgu: Strausfeld N.J., Brain and Optic Lobes [w:] Vincent H. Resh, Ring T. Cardé, Encyclopedia of Insects. 2009, s. 121–130. ISBN 9780123741448.

Płat czułkowy: Arnold G., Budharugsa S., Masson C. Organization of the antennal lobe in the queen honey bee, Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) „International Journal of Insect Morphology and Embryology” 1988, t. 17, nr 3, s. 185–195.

Przedni guzek optyczny: Mota T., Yamagata N., Giurfa M., Gronenberg W., Sandoz J.Ch. Neural Organization and Visual Processing in the Anterior Optic Tubercle of the Honeybee Brain „Journal of Neuroscience” 2011, t. 31, nr 32, s. 11443–11456.

Tylny guzek optyczny: Beer K., Kolbe E., Kahana N.B., Yayon N., Weiss R., Menegazzi P., Bloch G., Helfrich-Förster Ch. Pigment-Dispersing Factor-expressing neurons convey circadian information in the honey bee brain „Open Biology” 2018, t. 8, nr 1, s. 170–224.

Kompleks centralny: Hensgen R., England L., Homberg U., Pfeiffer K. Neuroarchitecture of the central complex in the brain of the honeybee: Neuronal cell types „Journal of Comparative Neurology” 2020, t. 529, nr 1, s. 159–186.

Kompleks centralny połączony z przednim guzkiem optycznym: Held M., Berz A., Hensgen R., Muenz T.S., Scholl Ch., Rössler W., Homberg U., Pfeiffer K., Microglomerular Synaptic Complexes in the Sky-Compass Network of the Honeybee Connect Parallel Pathways from the Anterior Optic Tubercle to the Central Complex „Frontiers in Behavioral Neuroscience” 2016, t. 10.

Protocerebrum: Iwama A., Shibuya T. Physiology and morphology of olfactory neurons associating with the protocerebral lobe of the honeybee brain „Journal of Insect Physiology” 1998, t. 44, nr 12, s. 1191–1204.

Deutocerebrum i płat czułkowy: Flanagan D., Mercer A. R. Morphology and response characteristics of neurones in the deutocerebrum of the brain in the honeybee Apis mellifera. „Journal of Comparative Physiology A” 1989, t. 164, nr 4, s. 483–494.

Dokładne elementy kompleksu centralnego muszki owocówki: Wolff T., Rubin G.M. Neuroarchitecture of the Drosophila central complex: A catalog of nodulus and asymmetrical body neurons and a revision of the protocerebral bridge catalog „Journal of Comparative Neurology” 2018, nr 526, s. 2585–2611

Czym zajmują się ciałka grzybkowate?: Abel R., Rybak J., Menzel R. Structure and response patterns of olfactory interneurons in the honeybee, Apis mellifera. „The Journal of Comparative Neurology” 2001, nr 437(3), s. 363–383.

Ile neuronów ma mózg pszczoły: Stell I. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. 2012. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Kompleks retrocerebralny, jak działa i z czego się składa: Norman L. Carreck, Michael Andree, Colin S. Brent, Diana Cox-Foster, Harry A. Dade, James D. Ellis, Fani Hatjina, Dennis van Englesdorp Standard methods for Apis mellifera anatomy and dissection „Journal of Apicultural Research” 2013, t. 4 nr. 52, s. 1–40.

Kompleks retrocerebralny u owadów (i dlaczego tak się nazywa):

1. Walkowiak-Nowicka K., Spochacz M., Rosinski G. Peptydomimetyki – nowa klasa bioinsyktycydów „Postępy Biologii Komórki” 2015, nr 42, s. 2015–2017.

2. Nowicki P., Szymczak M., Rosiński G., Marciniak P. Neuropeptydomika systemu neuroendokrynowego owadów „Kosmos” 2018, t. 3, nr 67, s. 597–611.

Hormony peptydowe owadów: Marciniak P., Szymczak-Cendlak M., Rosinski G. Hormony peptydowe owadów. Przegląd najważniejszych rodzin: Insect peptide hormones. A review of major families „Postępy Biologii Komórki” 2011 nr 38, s. 43–63.

Rozdział VII.

Mięśnie: Morison G.D. Memoirs: The Muscles of the Adult Honey-bee (Apis mellifera L.) „Journal of Cell Science” 1927, nr. 283, s. 395–463.

Rozmieszczenie różnych sensillów m.in. na czułkach pszczoły miodnej: do Carmo Queiroz Fialho M., Guss-Matiello C.P. Zanuncio J.C., Campos L.A.O. A comparative study of the antennal sensilla in corbiculate bees „Journal of Apicultural Research” 2014, nr 53, s. 392–403.

Sensilla chaetica: Whitehead A.T., Larsen J.R. Ultrastructure of the contact chemoreceptors of Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) „International Journal of Insect Morphology and Embryology” 1976, t. 5, nr 4–5, s. 301–315.

Jakie smaki czują pszczoły?: de Brito Sanchez M.G. Taste Perception in Honey Bees „Chemical Senses” 2011, t. 36, nr 8, s. 675–692.

Smak umami: Lim S., Jung J., Yunusbaev U., Ilyasov R., Kwon H.W. Characterization and its implication of a novel taste receptor detecting nutrients in the honey bee, Apis mellifera „Scientific Reports” 2019, nr 9, s. 116–120.

Indywidualne różnice między pszczołami: Riveros A.J., Gronenberg W. Sensory allometry, foraging task specialization and resource exploitation in honeybees „Behavioral Ecology and Sociobiology” 2010, nr 64, s. 955–966.

Sansilla temepratury i wilgotności: Yokohari F. The coelocapitular sensillum, an antennal hygro- and thermoreceptive sensillum of the honey bee, Apis mellifera L. „Cell and Tissue Research” 1983, nr 233(2), s. 355–365.

Sensillum hydroreceptorowe jest jak psychometr: Artur Kania. Jak zmniejszyć zawartość wody w miodzie? „Pasieka” 2017, nr 3.

Różne rodzaje receptorów w zależności od rasy pszczoły: Ahmed K., El-Bermawy S., El-Gohary H., Bayomy A. Electron microscope study on workers antennae and sting lancets of three subspecies of honey bee Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) and its bearing on their phylogeny „Egyptian Academic Journal of Biological Sciences A Entomology” 2015, nr 8(1), s. 105–124.

Organ Johnstona budowa, nerwy, skolopidia: Ai H., Nishino H., Itoh T. Topographic organization of sensory afferents of Johnston’s organ in the honeybee brain „The Journal of Comparative Neurology” 2007, nr 502(6), s. 1030–1046.

Johnston ważny w koordynacji wizualno-dźwiękowej i zapachowo-kierunkowej:

1. Ai H. Vibration-Processing Interneurons in the Honeybee Brain „Frontiers in systems neuroscience” 2010, nr 3, s. 1–19.

2. Ai H. Sensors and Sensory Processing for Airborne Vibrations in Silk Moths and Honeybees „Sensors” 2013, nr 13, s. 9344–9363.

O sensorach Bohma u owadów: Krishnan A., Sane S.P. Antennal Mechanosensors and Their Evolutionary Antecedents „Advances in Insect Physiology” 2015, s. 59–99.

O sensillach w internecie: Sensilla [online] Scientific Beekeeping [7.07.2021] dostępny online:

https://www.scientificbeekeeping.co.uk/Sensillaanat.html

Rozdział VIII.

Anatomia pszczelego oka: Stell I. 2012. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Różne komórki, różne kolory, anatomia oczu pszczoły: Wakakuwa M., Kurasawa M., Giurfa M., Arikawa K. Spectral heterogeneity of honeybee ommatidia „Naturwissenschaften” 2005, nr 92(10), s. 464–467.

Nierównomierne ułożenie omatidiów w oczach: Wakakuwa M., Stavenga D. G., Arikawa K. Spectral Organization of Ommatidia in Flower-visiting Insects. „Photochemistry and Photobiology” 2007, nr 83(1), s. 27–34.

Jak ułożona jest 9 komórka w fasetce pszczoły: Wernet M.F., Perry M.W., Desplan C. The evolutionary diversity of insect retinal mosaics: common design principles and emerging molecular logic „Trends in Genetics” 2015, nr 31(6), s. 316–328.

Światło UV I jego postrzeganie: Papiorek S., Junker R.R., Alves-dos-Santos I., Melo G.A.R., Amaral-Neto L. P., Sazima M., Lunau K. Bees, birds and yellow flowers: pollinator-dependent convergent evolution of UV patterns „Plant Biology” 2015, nr 18(1), s. 46–55.

Więcej klatek na sekundę pozwala dostrzegać więcej szczegułów w ruchu: Werner A., Stürzl W., Zanker J. Object Recognition in Flight: How Do Bees Distinguish between 3D Shapes? „PLoS ONE” 2016, nr 11 (2), s. 1–13.

Polaryzacja światła: Kraft P., Evangelista C., Dacke M., Labhart T., Srinivasan MV. Honeybee navigation: following routes using polarized-light cues „Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences” 2011, nr 366(1565), s. 703–708.

Ommochromy: Tilson R.L, Judson C.L., Strong F.E., Electrophysiological responses in mutant-eyed drones of Apis mellifera to selected wavelengths of light,Journal of Insect Physiology 1972, t.18, nr 12, s. 2441-2447.

10 000 fasetek, 5 tysięcy fasetek: Menzel J.G., Wunderer H., Stavenga D. G. Functional morphology of the divided compound eye of the honeybee drone (Apis mellifera). „Tissue and Cell” 1991, nr 23(4), s. 525–535.

Na czym oparte są fasetki oczu złożonych i jak się łączą komórki receptorowe ze zwojem wzrokowym pszczół: De Souza J., Hertel H., Ventura D.F., Menzel R. Response properties of stained monopolar cells in the honeybee lamina „Journal of Comparative Physiology A” 1992, nr 170(3), s. 267–274.

Widzenie światła spolaryzowanego: Wehner R., Bernard G. D., Geiger E. Twisted and non-twisted rhabdoms and their significance for polarization detection in the bee. Journal of Comparative Physiology 1975, nr 104(3), s. 225–245.

Szczegółowa anatomia przyoczek: Hung Y.S., Ibbotson M.R. Ocellar structure and neural innervation in the honeybee „Frontiers in Neuroanatomy” 2014 t. 8, nr 6, s. 1–11.

Eksperyment z lecącymi pszczołami: Katsberger G. 1990 The ocellli control the flight in honeybees „Physiological Entomology” 1990, nr 15, s. 337–346.

Wehner, R., Bernard, G. D., & Geiger, E. (1975). Twisted and non-twisted rhabdoms and their significance for polarization detection in the bee. Journal of Comparative Physiology ? A, 104(3), 225–245. doi:10.1007/bf01379050

Lars Chittka „Pszczoły, krótki lot w głąb niezwykłych umysłów” Copernicus Center Press 2023.

Rozdział IX.

Mięśnie pszczoły: Morison G.D. Memoirs: The Muscles of the Adult Honey-bee (Apis mellifera L.) „Journal of Cell Science” 1927, t. 71, nr 283, s. 395–463.

Przepływ hemolimfy w czułkach: Matus S., Pass G. Antennal circulatory organ of Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) and other Hymenoptera: functional morphology and phylogenetic aspects „International Journal of Insect Morphology and Embryology” 1999, nr 28(1–2), s. 97–109.

Naczynia w odnóżach: Pass G. Accessory Pulsatile Organs: Evolutionary Innovations in Insects „Annual Review of Entomology” 2000, nr 45(1), s. 495–518.

Temperatura ciała pszczoły i przepływ hemolimfy: Crailsheim, K. Distribution of haemolymph in the honeybee (Apis mellifica) in relation to season, age and temperature „Journal of Insect Physiology” 1985, nr 31(9), s. 707–713.

Skład hemolimfy i nosemoza: Aliferis K.A., Copley T., Jabaji S. Gas chromatography–mass spectrometry metabolite profiling of worker honey bee (Apis mellifera L.) hemolymph for the study of Nosema ceranae infection „Journal of Insect Physiology” 2012, nr 58(10), s. 1349–1359.

Książka o anatomii pszczół: Stell I. 2012. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Hematocyty w hemolimfie pszczół: Negri P., Maggi M., Szawarski N., Eguaras L.L.M. Apis mellifera haemocytes in-vitro, What type of cells are they? Functional analysis before and after pupal metamorphosis „Journal of Apicultural Research” 2014, nr 53(5), s. 576–589

Zróżnicowanie hemolimfy: Erban T., Jedelsky P. L., Titera D. Two-dimensional proteomic analysis of honeybee, Apis mellifera, winter worker hemolymph „Apidologie” 2013, nr 44(4), s. 404–418.

Dziedziczenie odporności przez witelogeninę:

1. Salmela H., Amdam G.V., Freitak D. Transfer of Immunity from Mother to Offspring Is Mediated via Egg-Yolk Protein Vitellogenin „PLoS Pathogens” 2015, nr 11(7), s. 1–12.

2. Kaiser W., Weber T., Otto D., Miroschnikow A. Oxygen supply of the heart and electrocardiogram potentials with reversed polarity in sleeping and resting honey bees. „Apidologie” 2013, nr 45(1), s. 73–87.

Rozdział X.

Struktura ciała tłuszczowego u różnych kast: Strachecka A., Olszewski K., Kuszewska K., Chobotow J., Wójcik Ł., Paleolog J., Woyciechowski M. Segmentation of the subcuticular fat body in Apis mellifera females with different reproductive potentials „Scientific Reports” 2021 nr 11.

Bardzo kompleksowa praca polskich autorów: Chobotow J. Strachecka A. Morphology and function of insect fat bodies taking into account Apis mellifera L. Honey bees „Medycyna Weterynaryjna” 2013 nr 69, s. 712–715.

O odporności pszczół:

1. Page R.E. Jr, Rueppell O., Amdam G.V. Genetics of reproduction and regulation of honeybee (Apis mellifera L.) social behavior „Annual Review of Genetics” 2012, nr 46, s. 97–119.

2. Hsu C.Y., Ko F.Y., Li C.W., Fann K., Lue J.T. Magnetoreception system in honeybees (Apis mellifera) „PLoS One” 2007, nr 4, s. 1–11.

3. Strachecka A., Migdał P., Kuszewska K., Skowronek P., Grabowski M., Paleolog J. Woyciechowski M. Humoral and Cellular Defense Mechanisms in Rebel Workers of Apis mellifera „Biology” 2021, nr 10, 1–12.

Rozdział XI.

Ostatnie linienie na dzień przed wygryzieniem: Stell I. 2012. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Pigment czerwonych oczu:

1. Van Norstrand M.D., Carlsen J.B., Josefsson L., Herman W.S. Studies on a peptide with red pigment-concentrating and hyperglycemic activity from the cephalic endocrine system of the honeybee, Apis mellifera „General and Comparative Endocrinology” 1980, nr 42(4), s. 526–533.

2. Lorenz M.W., Kellner R., Woodring J., Hoffmann K.H., Gade G. Hypertrehalosaemic peptides in the honeybee (Apis mellifera): Purification, identification and function „Journal of Insect Physiology” 1999, nr 45, s. 647–653.

3. de Brito Sanchez G., Expósito Muñoz A., Chen L. Adipokinetic hormone (AKH), energy budget and their effect on feeding and gustatory processes of foraging honey bees „Scientific Reports” 2021, nr 11, s. 1–15.

4. Woodring J., Hoffmann K.H., Lorenz M.W. Identification and function of the hypotrehalosaemic hormone (Mas-AKH) in workers, drones and queens of Apis mellifera ligustica and A. m. carnica „Journal of Apicultural Research” 2003, t. 42, nr 1–2, s. 4–8.

5. Mayack C., Natsopoulou M.E., McMahon D.P., Nosema ceranae alters a highly conserved hormonal stress pathway in honeybees „Insect Molecular Biology” 2015, nr 24(6), s. 662–670.

6. Hartfelder K. Structure and function of the prothoracic gland in honey bee (Apis mellifera L.) development „Invertebrate Reproduction & Development” 1993 nr 23(1), s. 59–74.

7. Woodring J., Boulden M., Das S., Gäde G. Studies on blood sugar homeostasis in the honeybee (Apis mellifera, L.) „Journal of Insect Physiology” 1993, nr 39(1), s. 89–97.

Proktolina:

1. Jindal V., Li D., Rault L.C., Fatehi S., Singh R., Mating M., Zou Y., Ng H.L., Kaczmarek K., Zabrocki J., Gui S., Smagghe G., Anderson T.D., Nachman R.J., Park Y. Bee-safe peptidomimetic acaricides achieved by comparative genomics „Scientific Reports” 2022, nr 12(1), s. 1–12

2. Orchard I., Lee D.H., da Silva R., Lange A.B. The proctolin gene and biological effects of proctolin in the blood-feeding bug, Rhodnius prolixus „Frontiers in Endocrinology” 2011, nr 2(59), s. 1–10.

Tachykininy:

1. Han B., Wei Q., Wu F., Hu H., Ma C., Meng L., Zhang X., Feng M., Fang Y., Rueppell O., Li J. Tachykinin signaling inhibits task-specific behavioral responsiveness in honeybee workers „Elife” 2021, nr 10, s. 1–26.

2. Takeuchi H., Yasuda A., Yasuda-Kamatani Y., Sawata M., Matsuo Y., Kato A., Tsujimoto A., Nakajima T., Kubo T. Prepro-tachykinin gene expression in the brain of the honeybee Apis mellifera „Cell and Tissue Research” 2004, nr 13 s. 281–293.

3. Jiang H., Kim D., Dobesh S., Evans J.D., Nachman R.J., Kaczmarek K., Zabrocki J., Park Y. Ligand selectivity in tachykinin and natalisin neuropeptidergic systems of the honey bee parasitic mite Varroa destructor „Scientoific Report” 2016, nr 6.

O peptydach pszczół:

1. Galizia C.G., Kreissl S. Neuropeptides in Honey Bees „Honeybee Neurobiology and Behavior” 2011, s. 211–226.

2. Chowanski Sz., Walkowiak-Nowicka K., Winkiel M., Marciniak P., Urbanski A., Pacholska-Bogalska J. Insulin-Like Peptides and Cross-Talk With Other Factors in the Regulation of Insect Metabolism „Frontiers in Physiology” 2021, nr 12.

3. Farooqui T. A potential link among biogenic amines-based pesticides, learning and memory, and colony collapse disorder: a unique hypothesis. „Neurochemistry International” 2013, nr 62(1), s. 122–136.

Oktopamina w regulowaniu apetytu:

1. Akülkü İ., Ghanem S., Filiztekin E., Suwannapong G., Mayack C. Age-Dependent Honey Bee Appetite Regulation Is Mediated by Trehalose and Octopamine Baseline Levels „Insects” 2021.

2. Buckemüller Ch., Siehler O., Göbel J., Zeumer R., Ölschläger A., Eisenhardt D. Octopamine Underlies the Counter-Regulatory Response to a Glucose Deficit in Honeybees (Apis mellifera). Frontiers in Systems Neuroscience 2017 nr 11.

3. Grohmann L., Blenau W., Erber J., Ebert P.R., Strünker T., Baumann A. Molecular and functional characterization of an octopamine receptor from honeybee (Apis mellifera) brain „Journal of Neurochemistry” 2003 nr 86(3), s. 725–735.

Serotonina:

1. Thamm M., Balfanz S., Scheiner R., Baumann A., Blenau W. Characterization of the 5-HT1A receptor of the honeybee (Apis mellifera) and involvement of serotonin in phototactic behavior Cellular and Molecular „Life Sciences” 2010, nr 67(14), s. 2467–2479.

2. Bombardi C., Salamanca G., Tagliavia C., Grandis A., Mille F., De Iorio M.G. Minozzi G. Immunohistochemical Distribution of Serotonin Transporter (SERT) in the Optic Lobe of the Honeybee, Apis mellifera „Animals” 2022, nr 12.

Budowa gruczołu pierwszosegmentowego: Hartfelder K. Structure and function of the prothoracic gland in honey bee (Apis mellifera L.) development. „Invertebrate Reproduction Development” 1992, nr 23(1), s. 59–74.

Przebieg linienia u owadów: Mello T.R.P., Aleixo A.C., Pinheiro D.G., Nunes F.M.F., Bitondi M.M.G., Hartfelder K., Barchuk A.R., Simões Z.L.P. Developmental regulation of ecdysone receptor (EcR) and EcR-controlled gene expression during pharate-adult development of honeybees (Apis mellifera) „Frontiers in genetics” 2014, t. 5, nr 445, s. 1–20.

Szlak insulinowy:

1. Corona M., Velarde R.A., Remolina S., Moran-Lauter A., Wang Y., Hughes K. A., Robinson G.E. Vitellogenin, juvenile hormone, insulin signaling, and queen honey bee longevity „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2007, nr 104(17), s. 7128–7133.

2. Rembold H. Caste specific modulation of juvenile hormone titers in Apis mellifera „Insect Biochemistry” 1987, nr 17(7), s. 1003–1006.

3. Rachinsky A., Hartfelder, K. Corpora allata activity, a prime regulating element for caste-specific juvenile hormone titre in honey bee larvae (Apis mellifera carnica). „Journal of Insect Physiology” 1990, nr 36(3), s. 189–194.

4. Rachinsky A., Tobe S., Feldlaufer M., Terminal steps in JH biosynthesis in the honey bee (Apis mellifera L.): developmental changes in sensitivity to JH precursor and allatotropin. „Insect Biochemistry” 2000.

Porównanie ilości ekdysteroidu i hormonu juwenilnego w hemolimfie:

1. Robinson G.E., Strambi C., Strambi A., Feldlaufer M.F. Comparison of juvenile hormone and ecdysteroid haemolymph titres in adult worker and queen honey bees (Apis mellifera) „Journal of Insect Physiology” 1991, nr 37(12), s. 929–935.

2. Khalid M.Z., Ahmad S., Ngegba P.M., Zhong G., Role of Endocrine System in the Regulation of Female Insect Reproduction „Biology” 2021, nr 10, 1–12.

3. Lin H.R., Winston M.L., Haunerland N.H., Slessor K.N. Influence of age and population size on ovarian development, and of trophallaxis on ovarian development and vitellogenin titres of queenless worker honey bees (Apis mellifera L.) „Canadian Entomologist” 1999, 131, 695–706.

4. Nakaoka T., Takeuchi H., Kubo T. Laying workers in queenless honeybee (Apis mellifera L.) colonies have physiological states similar to that of nurse bees but opposite that of foragers „Journal of Insects Physiology” 2008, 54, 806–812.

5. Naeger N.L., Peso M., Even N., Barron A.B., Robinson G.E. Altruistic behavior by egg-laying worker honeybees „Current Biology” 2013, nr 23, s. 1574–1578.

6. Peso M., Even N., Søvik E., Naeger N.L., Robinson G.E., Barron A.B. Physiology of reproductive worker honey bees (Apis mellifera): Insights for the development of the worker caste „Journal of Comparative Physiology A” 2016, nr 202, s. 147–158.

7. Corona M., Velarde R.A., Remolina S., Moran-Lauter A., Wang Y., Hughes K.A., Robinson G.E. Vitellogenin, juvenile hormone, insulin signaling, and queen honey bee longevity „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 2007, 104, 7128–7133.

8. Pankiw T., Huang Z., Winston M., Robinson G. Queen mandibular gland pheromone influences worker honey bee (Apis mellifera L.) foraging ontogeny and juvenile hormone titers „Journal of Insect Physiology” 1998, nr 44, s. 685–692.

9. Koubová J., Sábová M., Brejcha M., Kodrík D., Frydrychová Č. Seasonality in telomerase activity in relation to cell size, DNA replication, and nutrients in the fat body of Apis mellifera „Scientific Reports” 2021, nr 11(592).

Dopamina: Jarriault D., Fuller J., Hyland B.I. Mercer A.R. Dopamine release in mushroom bodies of the honey bee (Apis mellifera L.) in response to aversive stimulation „Scientific Report” 2018, nr 8.

Hormonalne różnicowanie organów: Capella I.C.S., Hartfelder, K. Juvenile hormone effect on DNA synthesis and apoptosis in caste-specific differentiation of the larval honey bee (Apis mellifera L.) ovary „Journal of Insect Physiology” 1998, nr 44(5–6), s. 385–391.

Witellogenina i hormon juwenilny:

1. Barchuk A.R., Bitondi M.M.G., Simões Z.L.P. Effects of juvenile hormone and ecdysone on the timing of vitellogenin appearance in hemolymph of queen and worker pupae of Apis mellifera „Journal of Insect Science” 2002, nr 2(1), s. 1–8.

2. Kaatz H.H., Hildebrandt H., Engels W. Primer effect of queen pheromone on juvenile hormone biosynthesis in adult worker honey bees „Journal of Comparative Physiology B” 1992, nr 162, s. 588–592.

3. Strachecka A., Olszewski K., Kuszewska K., Chobotow J., Wójcik Ł., Paleolog J., Woyciechowski M. Segmentation of the subcuticular fat body in Apis mellifera females with different reproductive potentials „Scientific Report” 2021, nr 11.

4. Strachecka A., Migdał P., Kuszewska K., Skowronek P., Grabowski M., Paleolog J., Woyciechowski M. Humoral and Cellular Defense Mechanisms in Rebel Workers of Apis mellifera „Biology” 2021, 10, 1146.

Zmiana pracy w zależności od hormonu juwenilnego:

1. Huang Z.Y., Robinson G.E., Tobe S.S., Yagi K.J., Strambi C., Strambi A., Stay B. Hormonal regulation of behavioural development in the honey bee is based on changes in the rate of juvenile hormone biosynthesis „Journal of Insect Physiology” 1991, nr 37(10), s. 733–741.

2. Rachinsky A. Octopamine and serotonin influence on corpora allata activity in honey bee (Apis mellifera) larvae „Journal of Insect Physiology” 1994, nr 40(7), s. 549–554.

Dużo na temat kontroli rozwoju larwalnego przez hormony: Aurori C.M., Giurgiu A.-I., Conlon B.H., Kastally Ch., Dezmirean D.S., Routtu J., Aurori A. Juvenile hormone pathway in honey bee larvae: A source of possible signal molecules for the reproductive behavior of Varroa destructor „Ecology and Evolution” 2021, nr 11, s. 1057–1068.

Hormonalna kontrola polimorfizmu u owadów: Hartfelder K., Engels W. Social Insect Polymorphism: Hormonal Regulation of Plasticity in Development and Reproduction in the Honeybee „Current Topics in Developmental Biology” 1998, s. 45–77.

Różnicowanie zadań w rodzinie i hormony: Robinson G.E., Huang Z. Colony integration in honey bees: genetic, endocrine and social control of division of labor „Apidologie” 1998, nr 29(1–2), s. 159–170.

Proktolina: Miranda C.R.E., Bitondi M.M.G., Simões Z.L.P. Effect of proctolin on the egg-laying activity of Apis mellifera queens „Journal of Apicultural Research” 2003, nr 42(3), s. 35–38.

Rozdział XII.

Budowa układu oddechowego pszczoły: Stell I. 2012. Understanding bee anatomy, a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Jak włosy wentyli filtrują powietrze: Connell J. U., Jones G. D. G. Observations on the Entry of Dusts into the Respiratory System of the Adult Worker Honey Bee, Apis mellifera L. „Bulletin of Entomological Research” 1953, nr 44(02), s. 15–22.

Stara publikacja o układzie oddechowym: Bailey L. The respiratory currents in the tracheal system of the adult honey-bee „Journal of Experimental Biology” 1954, nr 31(4), s. 589.

Jak organizm pszczoły pozbywa się dwutlenku węgla:

1. Snodgrass R.E, Erickson E.G., Fahrbach S.E. The Anatomy of the Honey Bee, 1910, s. 149–151.

2. Southwick E. Physiology and Social Physiology of the Honey Bee. The Hive and the Honey Bee 1989, s. 169.

System oddychania owadów (a także informacja, że przetchlinki mają dwa mięśnie): Harrison J.F. „Respiratory System. Encyclopedia of Insects”, 2009, s. 889–895.

Zatrucie tlenem: Kovac H., Stabentheiner A., Hetz S.K., Petz M., Crailsheim K. Respiration of resting honeybees „Journal of Insect Physiology” 2007, nr 53(12), s. 1250–1261.

Opis “po co pszczoła pulsuje”: Zhao J., Meng F., Yan S., Wu J., Liang Y., Zhang Y. Abdominal pumping involvement in the liquid feeding of honeybee „Journal of Insect Physiology” 2018, s. 1–28.

Kiedyś w atmosferze było dużo tlenu: Klowden M.J. Locomotor Systems „Physiological Systems in Insects” 2007, s. 475–527.

O pszczelim oddychaniu (źródło internetowe): Respiration and Circulation in Honey Bees [online] Honey Bee Suite [5.06.2022], dostępny online: https://www.honeybeesuite.com/respiration-and-circulation-in-honey-bees/

Rozdział XIII.

Budowa języka: Stell I. 2012. Understanding bee anatomy, a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Trzy fazy wysuwania języczka: Weng W.J., Shaoze H.Y. Divergence in Time Apportionments of Tongue Protraction and Retraction Phases for Feeding Honey Bee Drones and Workers. „Journal of Insect Behavior” 2019, t. 32, nr 1, s. 1–10.

O mechanizmie wysuwania języczka (który nie jest w pełni zbadany):

1. Rengao Z., Hesong L., Tianye L., Yang Y., Jianing W., Shaoze Y. Feeding Kinematics and Nectar Intake of the Honey Bee Tongue „Journal of Insect Behavior” 2016, nr 29(3), 325–339.

2. Chen Y., Jianing W., Yang Y., Shaoze Y. Functional Compensation in a Honey bee’s Damaged Tongue while Dipping Nectar „Journal of Insect Behavior” 2020.

Nie wiadomo jak pszczoła zasysa: Yang H., Wu J., Yan S. Effects of erectable glossal hairs on a honeybee’s nectar-drinking strategy „Applied Physics Letters” 2014, nr 104(26), s. 263–701.

Jak języczek się przemieszcza i pracuje: Zike H., Wei Z., Sun Y., Chuchu L., Jianing W., Zhigang W. How honey bees dip nectar: Dynamic spacing of tongue hairs facilitates to collect nectar of various viscosities „Journal of Theoretical Biology” 2020, s. 1–24.

Pulsujący odwłok przesuwa nektar z gardzieli do wola: Zhao J., Meng F., Yan S., Wu J., Liang Y., Zhang Y. Abdominal pumping involvement in the liquid feeding of honeybee „Journal of Insect Physiology” 2018.

Temperatura, a tempo pobierania pokarmu przez pszczołę:

1. Shi L., Nicolson S.W., Yang Y., Wu J., Yan S., Wu Z. Drinking made easier: honey bee tongues dip faster into warmer and/or less viscous artificial nectar „The Journal of Experimental Biology” 2020, nr 223 (18).

1. Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

Pszczoły kojarzą ciepło z pokarmem: Hammer T. J., Hata C., Nieh J. C. Thermal learning in the honeybee, Apis mellifera „The Journal of Experimental Biology” 2009, nr 212, 3928–3934.

Pszczoły nie lubią jeść suchego cukru: Caiying L., Yuejun X., Sun Y, Matthew L., Wuweikai X., Jianing W., Zhigang W. Feeding behavior of honey bees on dry sugar „Journal of Insect Physiology” 2020, nr 50 (1), s. 1–10.

Zmysły: de Brito Sanchez M.G., Taste Perception in Honey Bees „Chemical Senses” 2011, t. 36, nr 8, s. 675–692.

Geny pszczół kodujące zmysły: Robertson H.M., Wanner K.W. The chemoreceptor superfamily in the honey bee, Apis mellifera: expansion of the odorant, but not gustatory, receptor family. „Genome Research” 2006, nr 16, s. 1395–1403.

Rozdział XIV.

Budowa układu pokarmowego: Stell I. 2012. Understanding bee anatomy, a full colour guide. The Catford Press. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Z czego składa się błona perytroficzna: Terra W.R., Barroso I.G., Dias R.O., Ferreira C. Chapter Four – Molecular physiology of insect midgut „Advances in Insect Physiology” 2019, t. 56, s. 117–163.

Błona perytroficzna koncentruje enzymy?: Bolognesi R., Terra W. R., Ferreira C. Peritrophic membrane role in enhancing digestive efficiency. „Journal of Insect Physiology” 2008, t. 54(10-11), s. 1413–1422.

Błona perytroficzna ma też cukry: Sparks W.O., Bartholomay L.C., Bonning B.C. Insect Immunity to Viruses „Insect Immunology” 2008, s. 209–242.

Bakterie pszczoły włoskiej: Cilia G., Fratini F., Tafi E., Mancini S., Turchi B., Sagona S., Nanetti A. Changes of Western honey bee Apis mellifera ligustica (Spinola, 1806) ventriculus microbial profile related to their in-hive tasks „Journal of Apicultural Research” 2020, 1–5.

Bakterie rozkładające cukry niebezpieczne: Ricigliano V.A., Fitz W., Copeland D.C., Mott B.M., Maes P., Floyd A.S., Dockstader A., Anderson K.E. Affiliations expand The impact of pollen consumption on honey bee (Apis mellifera) digestive physiology and carbohydrate metabolism „Archives of Insect Biochemistry and Physiology” 2017, nr 96(2), s. 1–14.

Dodatkowe informacje o enzymach: Moritz B., Crailsheim K. Physiology of protein digestion in the midgut of the honeybee (Apis mellifera L.) „Journal of Insect Physiology” 1987, nr 33(12), s. 923–931.

Histologia jelita tylnego: Sevin C.A., Özge S. Histomorphological and histochemical structure of the midgut and hindgut of the Caucasian honey bee (Apis mellifera caucasia) „Turkish Journal of Veterimary and Animal Sciences” 2019, nr 43, s. 747–753.

Jak działa wentyl?: Peng Y.S., Marston J. M. Filtering mechanism of the honey bee proventriculus. Physiological Entomology, 1986, nr 11(4), s. 433–439.

Rozdział XV.

O cewkach Malpighiego: Gonçalves W. G., Fernandes K. M., Santana W. C., Martins G. F., Zanuncio J. C., Serrão J. E. Post-embryonic development of the Malpighian tubules in Apis mellifera (Hymenoptera) workers: morphology, remodeling, apoptosis, and cell proliferation. „Protoplasma” 2017, nr 255(2), s. 585–599.

Cewki Malpighiego u różnych owadów w tym pszczoły miodnej: Nocelli R., Cintra-Socolowski P., Roat T., Silva-Zacarin E., Malaspina O. Comparative physiology of Malpighian tubules: form and function „Open Access Insect Physiology” 2016, nr 6, s. 13–23.

Funkcja sferokryształów: Grellaa T.C., Soares-Limac H.M., Malaspinaa O., Cornélio R., Nocellib F. Semi-quantitative analysis of morphological changes in bee tissues: A toxicological approach semi-quantitative analysis of morphological changes in bee „Chemosphere” 2019, s. 1–9.

Nefrocyty: Abdalla F.C., Domingues C.E.C. Hepato-nephrocitic system: A novel model of biomarkers for analysis of the ecology of stress in environmental biomonitoring „Plos One” 2015, nr 10(7), s. 1–9.

Nafrocyty są połączone filamentami ze sobą i sercem: Da Cruz-Landim C. Connective tissue of Apis mellifera: An ultrastructural study „Insectes Sociaux” 1976, nr 23(3), s. 263–275.

Komórki perykardialne akumulują zbędne produkty przemiany materii wraz z wiekiem: Norman L Carreck N.L., Andree M., Brent C.S., Cox-Foster D., Dade H.A., Ellis J.D., Hatjina F., van Englesdorp D. Standard methods for Apis mellifera anatomy and dissection „Journal of Apicultural Research” 2015, t.5.

Rozdział XVI.

Najważniejsze typy mięśni skrzydeł: Vigoreaux J. O., Swank D. M. The Development of the Flight and Leg Muscle „Comprehensive Molecular Insect Science” 2005, s. 45–84.

Jak zbudowane są mięśnie, a także ich typy: Klowden M.J. Locomotor Systems „Physiological Systems in Insects” 2013, s. 475–527.

Mięśnie pszczoły: Morison G.D. Memoirs: The Muscles of the Adult Honey-bee (Apis mellifera L.) „Journal of Cell Science” 1927, t. 71, nr 283.

O przeponie brzusznej owadów: Richards A.G. The ventral diaphragm of insects „Journal of Morphology” 1963, nr 113(1), s. 17–47.

Rozdział XVII.

Ogólnie o gruczołach w głowie pszczół: Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

Co produkują gruczoły ślinowe: Martin S., Correia-Oliveira M., Shemilt S., Drijfhout F. Is the Salivary Gland Associated with Honey Bee Recognition Compounds in Worker Honey Bees (Apis mellifera)? „Journal of Chemical Ecology” 2018, nr 44, s. 1–8.

Co produkują gruczoły ślinowe źródło nr 2: Al-Sherif A.A., Mazeed A.M., Ewis M.A., Nafea E.A., Hagag E.S. E., Kamel, A. A. Activity of salivary glands in secreting honey-elaborating enzymes in two subspecies of honeybee (Apis mellifera L) „Physiological Entomology” 2017, nr 42(4), s. 397–403.

O budowie komórki gruczołowej gruczołu gardzielowego: Ahmad S., Khan S.A., Khan K.A., Li J., Novel Insight Into the Development and Function of Hypopharyngeal Glands in Honey Bees „Frontiers in Physiology” 2021, t. 11, s. 1853

O budowie tułowiowego gruczołu ślinowego: Schönitzer K., Seifert P. Anatomy and ultrastructure of the salivary gland in the thorax of the honeybee worker, Apis mellifera (Insecta, Hymenoptera) „Zoomorphology” 1990, nr 109(4), t. 211–222.

O budowie głowowego gruczołu ślinowego: Poiani S.B., da Cruz-Landim C. Cephalic salivary glands of two species of advanced eusocial bees (Hymenoptera: Apidae): morphology and secretion „Zoologia” 2010, nr 27(6), nr 979–985.

Skład mleczka pszczelego, a także wzmianka o pszczołach zimowych: Deseyn J., Billen J. Age-dependent morphology and ultrastructure of the hypopharyngeal gland of Apis mellifera workers (Hymenoptera, Apidae) „Apidologie” 2005, nr 36(1), s. 49–57.

Budowa gruczołu żuwaczkowego: Vallet A., Cassier P., Lensky Y. Ontogeny of the fine structure of the mandibular glands of the honeybee (Apis mellifera L.) workers and the pheromonal activity of 2-heptanone „Journal of Insect Physiology” 1991, nr 37(11), t. 789–804.

Heptanon jako anestetyk: Papachristoforou A., Kagiava A., Papaefthimiou C., Termentzi A., Fokialakis N., Skaltsounis A.L., et al. The Bite of the Honeybee: 2-Heptanone Secreted from Honeybee Mandibles during a Bite Acts as a Local Anaesthetic in Insects and Mammals „PLoS ONE” 2012, nr 7(10).

Rozdział XVIII.

Budowa gruczołów woskowych pszczoły: Stell I. Understanding bee anatomy, a full colour guide. 2012. ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Wytwarzanie i wydzielanie wosku przez pszczołę miodną:

1. Hepburn H., Bernard R., Davidson B., Muller W, Lloyd P. Synthesis and secretion of beeswax in honeybees „Apidologie” 1991, nr 22(1), s. 21–36.

2. Lambremont E.M. Wykle R.L. 1979. Wax synthesis by an enzyme system from the honey bee „Comparative Biochemistry and Physiology” 1979, s. 131–135.

Kanały woskowe u owadów: Locke M. Pore canals and related structures in insect cuticle „The Journal of Biophysical and Biochemical Cytology” 1961, nr 10, s. 589–618.

Ogólna anatomia gruczołu Nasonova:

1. Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

2. Stell I. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. 2012 ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Gruczoły nasonowa i tergitalne robotnic, rebeliantek i królowych: Strachecka A., Chobotow J., Kuszewska, K., Olszewski K., Skowronek, P., Bryś M., Paleolog J., Woyciechowski M. Morphology of Nasonov and Tergal Glands in Apis mellifera Rebels „Insects” 2022, nr 13.

Skład wydzieliny gruczołu Nasonowa: Schmidt J.O. Attraction of reproductive honey bee swarms to artificial nests by Nasonov pheromone „Journal of Chemical Ecology” 1994, nr 20(5), s. 1053–1056.

Budowa, lokalizacja, wydzielina:

1. Weinstein Teixeir E., Serrão J.E., Carmello Moreti A.C.C., de Oliveira Azevedo D, Alves M.L.T.M.F., Blochtein B, Zanuncio C Comparative analyses of the abdominal tergal glands in Apis mellifera (Hymenoptera: Apidae) Queens „Animal Biology” 2007, nr 57(3), s. 329–338.

2. Strachecka A., Chobotow J., Kuszewska K., Olszewski K., Skowronek P., Bryś M., Paleolog J., Woyciechowski M. Morphology of Nasonov and Tergal Glands in Apis mellifera Rebels „Insects” 2022, nr 13.

Wydzieliny gruczołu tergitowego: Okosun O.O., Yusuf A.A., Crewe R.M., Pirk C.W.W. Tergal gland components of reproductively dominant honey bee workers have both primer and releaser effects on subordinate workers „Apidologie” 2019, nr 50, s. 173–182.

Badanie histochemiczne: Definicje oraz zakres pojęć badań i procedur diagnostycznych w patomorfologii [online, 15.11.2022], dostępny online: http://pol-pat.pl/pliki/files/wytyczne_i_standardy/standardy/04_standardy_tresc_ksiazki.pdf

Rozdział XIX.

Ogólna anatomia żądła pszczoły:

1. Snodgrass R.E. The anatomy of the honey bee „Bureau of Entomology, Technical Series” 1910 nr 8, s. 1–162.

2. Stell I. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. 2012 ISBN: 978-0-9574228-0-3.

3. Skowronek Wojciech, Morfologia pszczoły [w:] Wilde J., Prabucki J. Hodowla pszczół. 2008. ISBN: 978-83-09-01039-5

O gruczole alkalicznym: Kuszewska K. Strategie rozrodcze robotnicy pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) „Kosmos, problemy nauk biologicznych” 2013, t. 62, nr 1, s. 37–46.

Gruczoł Dufoura: Abdalla F.C., Cruz-Landim C. Size differences in the Dufour gland of Apis mellifera Linnaeus (Hymenoptera, Apidae) between and within the female castes „Naturwissenschaften” 1997, nr 84, s. 238–241.

O gruczole Kożewnikowa: Grandperrin D., Cassier P. (1983). Anatomy and ultrastructure of the Koschewnikow’s gland of the honey bee, Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae) „International Journal of Insect Morphology and Embryology” 1983, t. 12(1), s. 25–42.

Rozdział XX.

Ogólna anatomia aparatu kopulacyjnego:

1. Snodgrass R.E. The anatomy of the honey bee „Bureau of Entomology, Technical Series” 1910 nr 8, s. 1–162.

2. Stell I. Understanding Bee Anatomy: a full colour guide. 2012 ISBN: 978-0-9574228-0-3.

Aparat kopulacyjny trutnia: Woyke J. Histologiczna budowa organów rozrodczych trutnia „Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy” 1958, nr 19.

Fazy wynicowywania endofallusa: Woyke J. Why the eversion of the endophallus of honey bee drone stops at the partly everted stage and significance of this „Apidologie” 2008, nr 39, s. 627–636.

Trzy substancje, które odkrył prof. Woyke: Woyke J. Three substances ejected by Apis mellifera drones from everted endophallus and during natural matings with queen bees „Apidologie” 2010, nr 41, s. 613–621.

O składzie śluzu: Colonello N.A., Hartfelder K. Protein content and pattern during mucus gland maturation and its ecdysteroid control in honey bee drones „Apidologie” 2003, nr 34, s. 257–267.

Znamię weselne jest od dwóch trutni: Woyke J. Znamię weselne matki pszczelej pochodzi od dwu trutni „Pszczelarstwo” 2012.

Proporcje zapłodnionych jaj: Ratnieks F.L.W., Keller L. Queen Control of Egg Fertilization in the Honey Bee „Behavioral Ecology and Sociobiology” 1998, t. 44, nr 1, s. 57–61.

Cytacja Winstona 1991: Rubinsky M. Sperm Use During Egg Fertilization in the Honeybee (Apis mellifera) „Independent Study Project (ISP) Collection” 2010.

Pompka Bresslaua i sposób dystrybucji spermy: Baer B., Collins J., Maalaps K., den Boer S.P. Sperm use economy of honeybee (Apis mellifera) queens „Ecology and Evolution” 2016, nr 6(9), s. 2877–2885.

O pompce Bresslaua: de Camargo J.M.F., Mello M. L. S. Anatomy and Histology of the genital tract, spermatheca, spermathecal duct and glands of Apis mellifica queesns (Hymenoptera: Apidae). „Apidologie”1970, nr 1(4), s. 351–373.

Dokładna histologia tkanek narządu kopulacyjnego matki pszczelej: Kozii I.V., Wood S.C., Koziy R.V., Simko E. Histomorphological description of the reproductive system in mated honey bee queens „Journal of Apicultural Research” 2022, nr 61(1), s. 114–126.

Przebieg lotu weselnego: Gençer H., Kahya Y., Woyke J. Why the viability of spermatozoa diminishes in the honeybee (Apis mellifera) within short time during natural mating and preparation for instrumental insemination „Apidologie” 2014, nr 45(6), s. 757–770.

Jak trutnie wybierają trutowisko: Galindo-Cardona A., Monmany A.C., Moreno-Jackson R., Rivera-Rivera C., Huertas-Dones C., Caicedo-Quiroga L., Giray T., Landscape analysis of drone congregation areas of the honey bee, Apis mellifera „Journal of Insect Science” 2012, t. 12, nr 1, s. 1–15.

Matki pszczele wiedzą czy ich spermateka jest napełniona: Koeniger N., Koeniger G. Mating flight duration of Apis mellifera queens: As short as possible, as long as necessary „Apidologie” 2007, nr 38(6), s. 606–611.

Organy rozwijające się w ciele rebeliantki: Kuszewska K., Wącławska A., Woyciechowski M. Reproduction of rebel workers in honeybee (Apis mellifera) colonies „Apidologie” 2018, nr 49, s. 162–171.

Rozdział XXI.

Polispermia: Meusel M.S., Moritz R.F.A. Transfer of paternal mitochondrial DNA during fertilization of honeybee (Apis mellifera L.) eggs „Current Genetics” 1993, nr 24(6), s. 539–543.

Determinacja płci pszczoły z genem csd i fem:

1. Hasselmann M., Gempe T., Schiøtt M., Nunes-Silva C.G., Otte M., Beye M. Evidence for the evolutionary nascence of a novel sex determination pathway in honeybees „Nature” 2008, nr 454, s. 519–522.

2. Sex Determination in Honeybees [online] Nature.com [12.05.2022], dostępny online: https://www.nature.com/scitable/topicpage/sex-determination-in-honeybees-2591764/

O spermie w jaju (różne liczby): Yu R., Omholt S. W. Early developmental processes in the fertilised honeybee (Apis mellifera) oocyte „Journal of Insect Physiology” 1999, nr 45(8), s. 763–767.

Polikrystaliczny chorion i witellogenina żółtka: Abou-Shaara H.S., Al-Ghamdi A.A., Mohamed A.A. Elemental analysis of eggs for two honey bee races „Iranian Journal of Entomology” 2013, nr 3, s. 14–17.

Rozwój jajników matki i robotnicy: Reginario R.D., Cruz-Landim C. Differentiation of the worker’s ovary in Apis mellifera L. (Hymenoptera, Apidae) during life of the larvae. „Invertebrate Reproduction Development” 2001, nr 39(2), s. 127–134.

Rozwój mózgu (ciała grzybkowate): Farris S.M., Robinson G.E., Davis R.L., Fahrbach S.E. Larval and pupal development of the mushroom bodies in the honey bee, Apis mellifera „The Journal of Comparative Neurology” 1999, nr 414(1), s. 97–113.

Rozwój tracheoli w ciele larwy:

1. Uv A.E., Samakovlis C. Tracheal System Development and Morphogenesis. „Comprehensive Molecular Insect Science” 2005, s. 251–289.

2. Centanin L., Gorr T.A., Wappner P. Tracheal remodelling in response to hypoxia. Journal of Insect Physiology 2010, nr 56(5), s. 447–454.

Rozwój jelita środkowego: da Cruz-Landim C., Cavalcante V.M. Ultrastructural and cytochemical aspects of metamorphosis in the midgut of Apis mellifera L. (Hymenoptera: Apidae: Apinae) „Zoological Science” 2003.

Rozwój jelita tylnego: Gonçalves W.G., Fernandes K.M., Santana W.C., Martins G.F., Zanuncio J.C., Serrão J.E. Post-embryonic changes in the hindgut of honeybee Apis mellifera workers: Morphology, cuticle deposition, apoptosis, and cell proliferation „Developmental Biology” 2017, nr 431(2), s. 194–204.

Cewki Malpighiego: Gonçalves W.G., Fernandes K.M., Santana W.C., Martins G.F., Zanuncio, J.C., Serrão J.E. Post-embryonic development of the Malpighian tubules in Apis mellifera (Hymenoptera) workers: morphology, remodeling, apoptosis, and cell proliferation. „Protoplasma” 2017, nr 255(2), s. 585–599.

Mięśnie, przekrój: Correa-Fernandez F., Cruz-Landim C. Differential flight muscle development in workers, queens and males of the eusocial bees, Apis mellifera and Scaptotrigona postica „Journal of Insect Science” 2010, t. 10, nr 1.

Rozwój odnóży: Santos C.G., Hartfelder K. Insights into the dynamics of hind leg development in honey bee (Apis mellifera L.) queen and worker larvae – A morphology/differential gene expression analysis „Genetics and Molecular Biology” 2015, nr 38(3), s. 263–277.

Rozdział XXII.

O diecie pszczół:

1. Alaux C., Ducloz F., Crauser D., Le Conte Y. Diet effects on honeybee immunocompetence. „Biology Letters” 2010, nr 6(4), s. 562–565.

2. Bryś M.S., Skowronek P., Strachecka A. Pollen Diet — Properties and Impact on a Bee Colony. „Insects” 2021, nr 12.

O odporności:

1. Negri P., Maggi M., Ramirez L., Szawarski N., De Feudis L., Lamattina L., Eguaras M. Cellular immunity in Apis mellifera: studying hemocytes brings light about bees skills to confront threats. „Apidologie” 2016, nr 47, s. 379–388.

2. Sagona S., Coppola F., Nanetti A., Tafi E., Palego L., Betti L., Giannaccini G., Felicioli A. Effects of Two Commercial Protein Diets on the Health of Two Imago Ages of Apis mellifera L. Reared in Laboratory „Animals” 2022, nr 12.

3. Frias B., Barbosa C., Laurenco A. Pollen nutrition in honey bees (Apis mellifera): Impact on adult health „Apidologie” 2016, nr 47, s. 15–25.

4. Łoś A., Strachecka A. Fast and Cost-Effective Biochemical Spectrophotometric Analysis of Solution of Insect “Blood” and Body Surface Elution „Sensors” 2018, nr 18.

5. Zufelato M.S., Lourenço A.P., Simões Z.L.P., Jorge J.A., Bitondi M.M.G. Phenoloxidase activity in Apis mellifera honey bee pupae, and ecdysteroid-dependent expression of the prophenoloxidase mRNA „Insect Biochemistry and Molecular Biology” 2004, nr 34(12), s. 1257–1268.

6. Strachecka A., Łoś A., Filipczuk J., Schulz M. Indywidualne i społeczne mechanizmy odporności pszczoły miodnej (Individual and social immune mechanisms of the honey bee) „Medycyna Weterynaryjna” 2018, nr 74(7), s. 426–433.

7. Al Naggar Y., Estrella-Maldonado H., Paxton R.J., Solís T., Quezada-Euán J.J.G. The Insecticide Imidacloprid Decreases Nannotrigona Stingless Bee Survival and Food Consumption and Modulates the Expression of Detoxification and Immune-Related Genes „Insects” nr 13.

8. Evans J.D., Aronstein K., Chen Y.P., Hetru C., Imler J.L., Jiang H., Kanost M., Thompson G.J., Zou Z., Hultmark D. Immune pathways and defence mechanisms in honey bees Apis mellifera „Insect Molecular Biology” 2006, nr 15(5), s. 645–656.

9. Brutscher L.M., Daughenbaugh K.F., Flenniken M.L. Antiviral Defense Mechanisms in Honey Bees „Current Opinion in Insect Science” 2015, nr 10, s. 71–82.

O melitynie: Lubawy J., Urbański A., Mrówczyńska L., Matuszewska E., Światły-Błaszkiewicz A., Matysiak J., Rosiński G. The Influence of Bee Venom Melittin on the Functioning of the Immune System and the Contractile Activity of the Insect Heart-A Preliminary Study „Toxins” 2019, nr 11(9).

O rojalizynie:

1. Fernandes K.E., Frost E.A., Remnant E.J., Schell K.R., Cokcetin N.N., Carter D.A. The role of honey in the ecology of the hive: Nutrition, detoxification, longevity, and protection against hive pathogens „Frontiers in Nutrition” 2022, nr 9.

2. Valachová I., Bureková M., Majtán J. Quantification of bee-derived peptide defensin-1 in honey by competitive enzyme-linked immunosorbent assay, a new approach in honey quality control „Czech Journal of Food Sciences” 2016, nr 34.

O ceratotoksynie:

1. Marchini D., Giordano P.C., Amons R., Bernini L.F., Dallai R. Purification and primary structure of ceratotoxin A and B, two antibacterial peptides from the female reproductive accessory glands of the medfly Ceratitis capitata (insecta: Diptera) „Insect Biochemistry and Molecular Biology” 1993, nr 23(5), s. 591–598.

2. Schmid-Hempel P. The natural history of defences, Evolutionary Parasitology: The Integrated Study of Infections, Immunology, Ecology, and Genetics „Oxford Academy” 2021 s. 51–108.

3. Gliński Z., Jarosz J. Immunologia pszczoły miodnej. 1995 ISBN: 8386761121 s. 116–117.

O AMP:

Xu P., Shi M., Chen X. Antimicrobial Peptide Evolution in the Asiatic Honey Bee Apis cerana „PLoS ONE” 2009, nr 4(1).

O apidecynach:

1. Casteels P., Ampe C., Jacobs F., Vaeck M., Tempst P. (1989) Apidaecins: antibacterial peptides from honeybees „The EMBO Journal” 8(8), 2387–2391.

2. Keitel U., Schilling E., Knappe D., Al-Mekhlafi M., Petersen F., Hoffmann R., Hauschildt S. Effect of antimicrobial peptides from Apis mellifera hemolymph and its optimized version Api88 on biological activities of human monocytes and mast cells „Innate Immunity” 2013, nr 19(4), s. 355–367.

O abecynach: Luiz D.P., Almeida J. F., Goulart L.R., Nicolau-Junior N., Ueira-Vieira C. Heterologous expression of abaecin peptide from Apis mellifera in Pichia pastoris „Microb Cell Fact” 2017 nr 16(1).

O hymenoptecynach:

1. Casteels P., Ampe C., Jacobs F., Tempst P. Functional and chemical characterization of Hymenoptaecin, an antibacterial polypeptide that is infection-inducible in the honeybee (Apis mellifera) „Journal of Biological Chemistry” 1993, nr 268(10), s. 7044–7054.

2. Margarita M., López-Uribe R., Appler H., Youngsteadt E., Dunn R.R., Frank S.D., Tarpy D.R. Higher immunocompetence is associated with higher genetic diversity in feral honey bee colonies (Apis mellifera) „Conservation Genetics” 2017, nr 18, 69–666.

O defensynach:

1. Ilyasov R., Gaifullina L., Saltykova E., Poskryakov A., Nikolenko A. Review of the Expression of Antimicrobial Peptide Defensin in Honey Bees Apis Mellifera L. „Journal of Apicultural Science”2012, nr 56(1), s. 115–124.

2. Klaudiny J., Albert Š., Bachanová K., Kopernický J., Šimúth J. Two structurally different defensin genes, one of them encoding a novel defensin isoform, are expressed in honeybee Apis mellifera. Insect Biochemistry and Molecular Biology 2005, nr 35(1), s. 11–22.