Analiza pyłkowa miodów

Polska Norma na miód pszczeli przestała obowiązywać w momencie wejścia w  życie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu.

Dokument ten nie precyzuje jednak tematyki związanej z procentowym udziałem pyłku w miodach odmianowych, dlatego Polska Norma na miód pszczeli (PN–88/A–77626) wydaje się wciąż obowiązująca, zwłaszcza w części dotyczącej analizy pyłkowej miodu, tym bardziej że wielkie sieci handlowe wymagają często, aby dostarczany do nich miód zaopatrzony był w etykiety zawierające zapis o zgodności produktu z tą normą.

Jak dotąd jedynym sposobem określania odmian miodów jest analiza pyłkowa, która pozwala na poznanie ich botanicznego pochodzenia, a także wykrycie ewentualnych zafałszowań, czyli sprzedaży miodów importowanych, często z odległych stref klimatycznych, jako miodów polskich, lub ich mieszania z krajowymi miodami.

Czym zajmuje się palinologia?

Chiński miód lipowy z ponad50% udziałem
pyłku lipy

Palinologia jest działem botaniki zajmującym się budową ziaren pyłku roślin, a melisopalinologia ogranicza się do badań pyłku roślin nektaro i pyłkodajnych oraz produktów pszczelich. Ziarna pyłku poszczególnych gatunków roślin różnią się między sobą elementami budowy, rzeźbą powierzchni, wielkością i kształtem. Zróżnicowanie symetrii i form następuje już na etapie ich powstawania poprzedzającym pylenie.

W pylnikach znajdują się komórki macierzyste ziaren pyłku, które ulegają dwu następującym po sobie podziałom zakończonym wytworzeniem się tak zwanej tetrady (czterech ziaren pyłku zrośniętych ze sobą). Na ogół tetrada jest nietrwała i ziarna pyłku oddzielają się, osiągając pełną dojrzałość. Tetrady mogą jednak pozostać nienaruszone. Ma to miejsce w przypadku roślin należących do rodziny Ericaceae (np. Calluna – wrzos), które mają pyłek złożony, wypylany w formie tetrady.

Skąd obecność pyłku w miodzie?

Obraz pyłkowy australijskiego miodu z Leptospermum

Jest kilka powodów zaprószenia miodów pyłkiem. Pierwszy związany jest z budową kwiatów dostarczających pszczołom nektaru. Gdy pylniki znajdują się dostatecznie blisko nektarników, sypki pyłek łatwo dostaje się do ich słodkiej wydzieliny.

Sprzyjają temu również podmuchy wiatru i odwiedzanie kwiatów przez owady, które strącają pyłek do nektaru. Nektar zaprószony pyłkiem pobierany jest przez robotnice pszczoły miodnej do wola i przenoszony do ula.

Jednak zawartość pyłku w nektarze w momencie pobierania go z kwiatu przez pszczołę różni się od jego zawartości w nektarze oddawanym do komórek plastra. Spowodowane jest to budową układu pokarmowego pszczół.

Pomiędzy wolem a przedżołądkiem znajduje się fałd pierścieniowy tworzony przez mięśnie wentyla przedżołądka, który działa jako regulator zawartości pyłku w miodzie przez swą zdolność wychwytywania ziaren pyłku z wola, bez naruszenia jego płynnej zawartości i przekazywania ich do dalszego odcinka układu pokarmowego. Zatem im większa jest odległość między źródłem nektaru a ulem, a więc im dłużej nektar pozostaje w wolu, tym miody są uboższe w pyłek.

Miody nadprószone

Bardzo wysokie zaprószenie nektaru pyłkiem, spotykane u niektórych roślin, np. kasztana jadalnego (Castanea sativa), niezapominajki (Myosotis) czy eukaliptusa (Eucalyptus), sprawia, że miody pozyskiwane z tych pożytków również zawierają bardzo duże ilości pyłku i aby je uznać za odmianowe, muszą zawierać co najmniej 90% pyłku tej rośliny.

Miody niedoprószone

Obraz pyłkowy miodu wrzosowego (pyłek w tetradach)

Miody te pozyskiwane są z roślin, których kwiaty mają budowę utrudniającą zaprószenie nektaru pyłkiem. Do takich roślin w naszym klimacie należą lipa (Tilia), u której wystarczy 20% udział pyłku, aby uznać miód lipowy za odmianowy, i robinia (Robinia psedoacacia) błędnie nazywana akacją, w przypadku której wystarczy 30% zaprószenie.

U lipy, mimo wyeksponowanych nektarników u nasady działek kielicha, pyłek ma utrudniony dostęp do nektaru, bo kwiatostany zwisają zwykle ku dołowi, a pylniki znajdują się są na długich nitkach i są znacznie oddalone od miejsca wydzielania nektaru.

Utrudniony dostęp pyłku do nektaru w kwiatach robinii spowodowany jest budową kwiatu, którego pręciki i słupek osłonięte są szczelnie przez dwa płatki korony tworzące tak zwaną łódeczkę.

Kolejnym powodem występowania ziaren pyłku w miodzie jest zaprószenie przez owady przynoszące go do ula na swym ciele i poruszające się po plastrach. Jeszcze inną przyczyną może być wirowanie przez pszczelarza plastrów z komórkami pierzgi lub resztkami miodu z poprzednich pożytków. W tym przypadku obraz pyłkowy, jaki otrzymamy w czasie analizy, będzie niezgodny z faktycznym pochodzeniem miodu, bo pierzga lub resztki zapasów mogą pochodzić z dużo wcześniejszego okresu lub nawet z poprzedniego roku.

W miodach spotyka się często pyłki roślin wiatropylnych. Dostają się one do miodu najczęściej wraz ze spadzią, do której łatwo się przyklejają. Występuje ona na liściach takich roślin jak: lipa, klon, dąb, a z iglastych: świerk, jodła i modrzew. Poza pyłkiem wraz ze spadzią do ula przynoszone są zarodniki i strzępki grzybni grzybów rozwijających się na bogatej w cukry spadzi, należących w większości do klasy grzybów niedoskonałych (Fungi imperfecti) i skupiska komórek glonów rozwijających się szczególnie na igłach zimozielonych roślin nagozalążkowych. Ponadto w miodach spotyka się drożdżaki, łuski wosku, łuski ze skrzydeł motyli, roztocza, włoski roślinne i zwierzęce, części ciała pszczół, sadze, zanieczyszczenia pochodzenia humusowego, okrzemki (prawdopodobnie z wody przynoszonej do ula) i inne.

Dwa rodzaje analiz miodów

Pyłek krzyżownicy charakterystyczny dla miodów chińskich

Dariusz Teper
Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach

Zamów e-prenumerate
"Pasieki"