By ul pasował jak ulał, cz. 4, czyli jakie matki użytkować?

W poprzednich częściach artykułu autor wyjaśnił jak ważne jest właściwe dobranie ula do bazy pożytkowej, umiejętności pszczelarza czy rasy użytkowanych pszczół. W numerze 1/2014 opisano następujące linie pszczoły kraińskiej: linia T „Troiseck”, linia Alpejka, Kortówka, Nieska, Vigor, Gema, CT 46, Prima, Alsin, Sklenar 47/H/47. W niniejszym odcinku prezentujemy linie pszczoły kaukaskiej, środkowoeuropejskiej, włoskiej oraz pszczołę Buckfast.

fot. Dariusz Karwan © 

Pszczoła kaukaska

(Apis mellifera caucasica)

Pochodzi z wyższych partii gór Kaukazu i jest rozpowszechniona na całym świecie. Są to pszczoły najmniejsze ze wszystkich występujących w Polsce, ale za to posiadające najdłuższy języczek 6,7-7,3 mm.

Tworzą rodziny raczej średnie ze względu na silne ograniczanie matek w czerwieniu. Posiadają barwę szaroczarną ze srebrzystoszarymi krótkimi włoskami. Pszczoły przystosowane do wykorzystywania pożytków przy mniej sprzyjających warunkach pogodowych.

Miód sklepią na mokro, wosk wytapiają w dużych ilościach oraz mocno kitują gniazda. Posiadają tendencję do rabunków, a swoje gniazdo bronią bardzo wytrwale. Do ich przedstawicieli w naszym kraju należą m.in.:

• linia Woźnica – pszczoły te są bardzo pracowite, wykorzystują wszystkie źródła nektaru, nawet te najsłabsze. Bardzo dobrze wykorzystują plantację koniczyny czerwonej. Dobrze czują się w ulach o rozbudowie poziomej, tj. leżakach.

Do korpusów wchodzą raczej niechętnie i bardzo mocno je kitują. W ulach leżakach wielkopolskich lub ulach Dadanta bardzo ładnie się rozwijają. Jednak rodziny są średniej wielkości i pszczoły mają tendencję do zalewania miodem gniazda, co mocno ogranicza czerwienie matek.

• linia W – śmiało można nazwać tę linię pszczół – „myśliwskimi”. Doskonale bowiem wyszukują źródła nowego pożytku wykorzystując je nawet podczas niepogody i chłodniejszej aury. Podczas intensywnych pożytków zalewają gniazdo nektarem, co bardzo ogranicza czerwienie matek.

• linia „puławska” – jest to najbardziej uniwersalna linia spośród znanych mi i użytkowanych pszczół kaukaskich. Pszczoły tej linii dobrze wykorzystują pożytki wczesne i wyśmienicie wręcz pożytki późne. Do tego trzeba dodać również, że wyszukują nowe źródła pożytku bardzo sprawnie i szybko, latając nawet w chłodniejsze dni.

• linia KPW – linia ta jest zbliżona do „puławskiej”, tworzy dość silne rodziny i bez większych oporów wchodzi do nadstawek.

• linia PwK – to łagodna pszczoła, która bardzo dobrze zbiera nektar z pożytków o różnym nasileniu. Rozwój wiosenny jest jednak troszkę opóźniony i trudno go przyśpieszyć, nawet stosując pobudzenie wiosenne. Dobrze zbiera nektar z akacji, lipy, roślin motylkowatych.

• linia KP - jest to linia, która ze wszystkich mi znanych pszczół przynosi najwięcej pyłku kwiatowego do ula oraz najmocniej kituje gniazdo. Podczas jednego sezonu z jednej rodziny tych pszczół uzyskałem tyle propolisu, co z dziesięciu innych Krainek.

• linia WG - podczas całej mojej przygody z pszczelarstwem, a jest to już dość długo – nie spotkałem się z rójką linii WG. Pszczoły te praktycznie nie przejawiają żadnej ochoty do opuszczenia ula. Przy tym są łagodne i niepłochliwe, ale bardzo mocno bronią swojego gniazda – na mostku zawsze jest więcej strażniczek jak w innych liniach do „kontroli” przylatujących zbieraczek.

fot. Dariusz Karwan ©

Pszczoła środkowoeuropejska

(Apis mellifera mellifera)

Jedna z największych pszczół występujących w Europie. Budowa ciała krępa o ciemnobrązowej barwie z krótkimi włoskami. Rozwój wiosenny wolniejszy od opisanych do tej pory ras, za to czerwienie jest równomierne od czerwca do sierpnia bez względu na pożytki.

Zimuje bardzo dobrze i jest stosunkowo odporna na choroby. Jednak przejawia tendencję do rójki i jest raczej złośliwa. Dobrze nadaje się do krzyżowania z innymi rasami, w szczególności z Krainką. W naszym kraju występują następujące linie:

• linia M. Asta – bardzo trudno jest zdobyć tę linię pszczół, ponieważ jest ona praktycznie hodowana w zamkniętej hodowli i objęta Krajowym Programem Ochrony Zasobów Genetycznych.

Dobrze czuje się w ulach o rozbudowie poziomej jak i też pionowej. Należy jedna uważać z dokładaniem woszczyny wczesną wiosną, aby nie ochłodzić gniazd. Bardzo dobre wyniki ekonomiczne uzyskuje się w ulach o ramce wielkopolskiej i Ostrowskiej.

• linia norweska – wywodzi się z Norwegii z okolic Trondhaim i jest bardzo odporna na trudy zimowli. Wcześnie zaczyna rozwój wiosenny i bardzo dobrze wykorzystuje pożytki bardzo wczesne, bez dodatkowego pobudzania wiosennego.

Jest to linia, która „lata w deszcz” – i nie ma w tym stwierdzeniu przesady. W porównaniu z innymi rodzinami te pszczoły wylatują z ula znacznie wcześniej, przy wietrznej aurze i niższej temperaturze.

• linia Augustowska – ta linia także jest objęta Krajowym Programem Ochrony Zasobów Genetycznych. Jest ona wyśmienicie przystosowana do bardzo trudnych warunków klimatycznych. Długie i bardzo mroźne zimy oraz powracające przymrozki wiosenne nie wyrządzają żadnych strat w rodzinach tej linii.

Pszczoła włoska

(Apis mellifera ligustica)

Jest to podgatunek pszczoły miodnej, który obecnie jest najbardziej rozpowszechniony w pasiekach towarowych Ameryki i Australii. Jednak w naszym kraju również można spotkać przedstawicieli tego podgatunku. Jest to pszczoła zbliżona do Krainki, posiada języczek długości 6,4-6,7 mm i jest największą pszczołą w Europie.

Rodziny są bardzo wyrównane, dobrze odciągają węzę i raczej słabo kitują gniazda. Miód sklepią na sucho. Są odporne na zgnilca europejskiego (kiślicę), ale podatne na nosemozę. Posiadają żółtą barwę ciała i raczej rzadkie, krótkie włoski. Do przedstawicieli tego podgatunku należą m.in.:

• linia Minessota – jest to bardzo higieniczna linia pszczół, poprzez bardzo szybkie czyszczenie komórek potrafią obronić się przed wspomnianym powyżej zgnilcem europejskim. Wykazują także podniesiony próg odporności na warrozę (Varroatosis). Pszczoły tej linii są bardzo miodne, wykorzystują wszystkie pożytki, a przy tym mało rojliwe i dobrze trzymają się plastrów.

• linia Cordovan – ta linia nie toleruje wilgoci w ulu, dlatego bardzo dobrze zimuje w ulach o dennicy osiatkowanej. Bardzo miodna, sprawdza się na każdym pożytku, oprócz wrzosowego. Tworzy bardzo duże rodziny i dlatego przed zimowlą należy zwiększyć ilość podawanego syropu na rodzinę. Pszczoły są wyjątkowo łagodne, można przy nich pracować bez dymu.

• linia Starline – spośród wszystkich „włoszek” ta linia jest najbardziej plenna, ale też najbardziej złośliwa i rojliwa. Podczas przerwy w pożytku może wchodzić w nastrój rojowy, który jest trudny do opanowania. Poza tym podczas przeglądów w tym czasie, trzeba niestety używać więcej dymu. Linia ta jest bardzo miodna, wiosną rozwija się intensywnie i zbiera pożytki wczesne i letnie.

• linia Ligustica – jest to linia, która nie rzadko żyje samodzielnie, bez ingerencji człowieka w naturalnym środowisku i bardzo dobrze sobie radzi. Odporna na większość chorób, a w szczególności ma bardzo wysoki próg tolerancji na warrozę (Varroatosis) Niektórzy hodowcy twierdzą nawet, że jest całkowicie odporna na tę chorobę – co nie jest do końca prawdą, ale radzi sobie z nią bardzo dobrze.

Pszczoła ta jest bardzo miodna, tworzy duże rodziny i bardzo dobrze czuje się w ulach nieocieplonych. Jednak wczesną wiosną jest bardzo wrażliwa na dobowe wahania temperatur. Dlatego w tym okresie należy ocieplić gniazdo i pobudzić matkę do czerwienia. Na ten zabieg bardzo dobrze reaguje i rozwój wiosenny jest wówczas intensywny. Zbiera miód z rzepaku, akacji, lipy, spadzi, ale dobrze czuje się również na nawłoci. Pewnym mankamentem jest jej wrażliwość na brak pokarmu białkowego. Jeśli pożytku pyłkowego jest zbyt mało, matka ogranicza czerwienie bardzo mocno. Linia ta jest mało rojliwa i raczej łagodna, dobrze trzyma się plastrów. Pewne trudności nastręcza wymiana matek na młode, ponieważ pszczoły te niechętnie przyjmują młode matki. Linię tę hodować można w zasadzie w każdym typie ula, jednak w ulach leżakach należy zwrócić szczególną uwagę na dobrą wentylację.

fot. Dariusz Karwan ©

Pszczoła Buckfast

Zwolenników tej pszczoły jest tyleż samo, co i przeciwników. Została ona wynaleziona w Anglii w opactwie Buckfast przez mnicha niemieckiego – Adama. Prace hodowlane trwały (i trwają nadal) od początku dwudziestego wieku i poprzez różne krzyżówki pszczoła ta została wyselekcjonowana w obecnej postaci.

Jest to pszczoła (w czystej linii!) bardzo łagodna, dobrze trzymająca się plastrów. Podczas przeglądów dymu używa się niewiele, tworzy wyjątkowo silne rodziny, przez co należy zwiększyć zapasy na zimę i to w znacznym stopniu.

Czerwienie bowiem matek Buckfast ustaje tylko na okres grudnia i stycznia. Gniazda kitują niewiele, bardzo szybko odciągają węzę, a miód sklepią na sucho.

Takie unasiennianie w naszych warunkach prawie zawsze prowadzi do powstania matek o cechach niepożądanych. W tym upatrywałbym tak wielką rzeszę przeciwników tej pszczoły – natknęli się oni najprawdopodobniej na taki właśnie niejednorodny i źle przygotowany materiał hodowlany.

Nie oznacza to jednak, że wszyscy hodowcy tej pszczoły posiadają tylko i wyłącznie złe matki. W naszym kraju dostępne linie tej pszczoły to: Bcf E 407, Bcf E 117, Bcf LH 0409, Bcf KB 226. Różnią się między sobą w niewielkim stopniu, dlatego nie będę ich opisywał każdej z osobna, a pozwoliłem sobie na ocenę zbiorczą. Poza tym nie jest to jeszcze pszczoła uznana za inny podgatunek pszczoły miodnej.

Jak kupować matki?

Celowo nie piszę, od kogo kupować matki, ponieważ producentów i hodowców matek w Polsce i za granicą jest bez liku. Pragnę jednak podpowiedzieć, szczególnie młodym adeptom sztuki pszczelarskiej jak kupić dobry materiał od dobrego hodowcy.

Moja metoda jest banalnie prosta – po odnalezieniu ogłoszenia dzwonię do hodowcy i po paru minutach rozmowy wiem, czy warto kupić w tym miejscu matki. Podczas rozmowy wypytuję o wszystko: jaki materiał hodowlany jest użytkowany, od kogo pochodzą matki reprodukcyjne, czy są unasienniane sztucznie czy naturalnie, wielkość pasieki, sposób wysyłki, staż pracy jako hodowcy matek itd.

Szczególnie zwracam uwagę na przedostatnie pytanie, czyli sposób wysyłki. Jeśli mój rozmówca wysyła matki w klateczkach bez specjalnej komory na gąbkę z wodą i w normalnej kopercie, a nie w specjalnym kartoniku, to takie ogłoszenie wyrzucam do kosza, pomny mojego zamówienia z 2007 roku, kiedy jeden z „hodowców” przysłał mi 10 sztuk matek w zwykłej kopercie.

Przedstawiłem w tym artykule parę informacji na temat cech użytkowych najbardziej popularnych u nas linii pszczół w zestawieniu z konstrukcją ula, w jakim najlepiej je hodować. Oczywiście wszystkie wymienione cechy matek mogą się od siebie różnić, ponieważ pozyskanie i użytkowanie pszczół w czystej linii jest bardzo trudne. Jednak nie zmienia to faktu, iż należy jak najwięcej matek wymieniać rokrocznie i eksperymentować z nowymi liniami, aż trafimy na najlepszą dla naszej pasieki. Cdn.

Dariusz Karwan
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"