Miód faceliowy pod lupą

Miód faceliowy staje się coraz popularniejszą odmianą miodu nektarowego zaraz po miodach opisanych we wcześniejszych artykułach z tej serii (rzepakowym, akacjowym, lipowym, gryczanym i wrzosowym). Miód ten pozyskiwany jest z nektaru facelii błękitnej, inaczej koronkowej (Phacelia tanacetifolia Benth.). Jest to roślina miododajna, która jest coraz chętniej siana jako nawóz zielony, stosowana zwłaszcza w rolnictwie ekologicznym lub jako pasza dla zwierząt.

Fot. Vitalii Petrushenko, freepik

Facelię można uprawiać jako międzyplon lub poplon, a jej dodatkowym walorem jest prosta uprawa bezorkowa. Zwiększający się areał kwitnącej facelii błękitnej jest znakomitym pożytkiem dla pszczół, co pozwala coraz częściej pozyskiwać miód odmianowy z tej rośliny. Facelia jest łatwa w uprawie, dlatego też z chęcią jest wybierana przez pszczelarzy jako dodatkowe źródło pożytkowe przy pasieczyskach.

Charakterystyka pożytku

Facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia Benth.) to roślina jednoroczna należąca do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae), a bardziej szczegółowa klasyfikacja szereguje ją do podrodziny faceliowatych (Hydrophylloideae), w szeroko ujmowanej rodzinie ogórecznikowatych.

Facelia wywodzi się z Kalifornii i Teksasu [Farkas i Zajácz, 2007]. Zwyczajowo nazywana jest też wiązanką wrotyczową i jest wykorzystywana jako roślina okrywowa, nawóz zielony, ale także jako doskonały pożytek pszczeli, który zapewnia wysoki plon nektarowy i pyłkowy [Farkas i Zajácz 2007; Trzybiński 2010; von der Ohe i von der Ohe 1999].

Facelia wytwarza nektar przez cały dzień, co można łatwo zaobserwować, gdyż owady zapylające oblatują plantację nawet do zachodu słońca. Natomiast najsilniej roślina oblatywana jest przez pszczoły w godzinach południowych, dokładniej między 11:00 a 16:00, zaś pik odwiedzin (średnio 38 pszczół na 1 m²), odbywa się około godziny 15:00. Jeden kwiat wiązanki średnio wydziela od 0,5 do nawet 5 mg nektaru. Facelia dobrze nektaruje bez względu na pogodę [Demianowicz 1953].

Wydajność miodowa na dobrych glebach dochodzi nawet do 400 kg/ha, a pyłkowa od 200 do 300 kg/ha [Podbielkowski 1992]. W zależności od rodzaju gleby, nawożenia i warunków atmosferycznych w czasie wzrostu i kwitnienia wydajność ta może się różnić. Im później zostanie wysiana facelia, tym mniejsza będzie wydajność miodowa, a np. rośliny wysiane w sierpniu, nie w każdym roku zakwitają [Lipiński 2010].

Facelia ma małe wymagania w stosunku do gleby i klimatu. Jest odporna na przymrozki i dobrze znosi krótkotrwały spadek temperatury, nawet do -7°C. Może być uprawiana na różnych typach gleb, z wyjątkiem bardzo lekkich, silnie kwaśnych i podmokłych [Wyłupek i in. 2020]. Jest wrażliwa na stężenie azotu, przy niskiej zawartości tego pierwiastka słabo rośnie, wcześniej kwitnie i drewnieje, natomiast przy nadmiarze zazwyczaj zaczyna gnić [Lipiński 2010].

MIÓD FACELIOWY

Cechy organoleptyczne

Miód faceliowy jest bardzo jasny, o żółtawym, czasami nawet zielonkawym czy czerwonym odcieniu. Podczas względnie szybkiej krystalizacji (około miesiąca), miód gęstnieje i staje się coraz jaśniejszy, często wręcz biały lub beżowy. W smaku jest delikatny, minimalnie kwaskowaty, o wyraźnym kwiatowym aromacie facelii [Stanek i in. 2019].

Skład chemiczny

W literaturze światowej niewiele można znaleźć o składzie chemicznym tej odmiany miodu. Persano Oddo i wsp. [2004] oraz von der Ohe i von der Ohe [1999] opisali różne parametry fizykochemiczne, takie jak: niska przewodność elektryczna (0,23 mS/cm), całkowita kwasowość (34,6 mval/kg) oraz procentowy skład cukrowy miodu faceliowego (fruktoza 38,73%; glukoza 34,31%; sacharoza 1,64%; turanoza 2,39%; maltoza 0,92%; izomaltoza 0,52%), ze stosunkiem fruktozy do glukozy powyżej jedności: 1,10. Petrus, Schwartz i Sontag [2011] donieśli o obecności kilku flawonoidów (zidentyfikowano: kwercetynę, luteolinę, kemferol, izoramnetynę i galanginę) w próbkach miodu faceliowego z Austrii.

Ostatnio opisano bardziej szczegółowo profil związków lotnych dla miodu faceliowego, który kształtuje jego aromat [Makowicz i in. 2019]. W tej odmianie miodu dominują takie związki lotne jak: tlenek trans-linaloolu i tlenek cis-linaloolu, cis-epoksylinalool, heksan-1-ol, hotrienol, lawendowy lakton, (E)-/(Z)-3-okso-retro-α-jonol oraz womifoliol, które nadają charakterystyczny profil zapachowy [Kuś i in. 2018].

Skład wymienionych związków lotnych oraz ich wzajemny stosunek powodują, że są one unikalne tylko dla tej odmiany miodu, co czyni je tym samym swoistym odciskiem palca i dowodem ich autentyczności. Jednak poza wspomnianymi badaniami brak jest innych szczegółowych danych opisujących profil fitochemiczny miodu z facelii, szczególnie w odniesieniu do związków nielotnych.

Wymagania jakościowe

Wymagania jakościowe dla miodów określa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/63/UE z dnia 15 maja 2014 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/110/WE oraz na jej podstawie uchwalone Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu (Dz.U. 2003.181.1773) z późniejszymi zmianami, którego wejście w życie uchyliło Polską Normę – Miód Pszczeli (PN-88/A-77626).

Procentowy udział pyłku przewodniego w nektarowych miodach odmianowych (w tym również w faceliowych) nie może być niższy niż 45%. Opis metody w zakresie oznaczania udziału pyłku przewodniego w miodzie jest zawarty w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14.01.2009 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 94 pkt. VI), a minimalne procentowe udziały pyłku przewodniego zawarte są w już nieobowiązującej Polskiej Normie (PN-88/A-77626 Miód pszczeli). W poniższej tabeli 1 zebrane zostały szczegółowe wymagania w zakresie jakości handlowej polskich miodów, ze szczególnym uwzględnieniem dla miodu faceliowego.

Tabela 1. Wymagania jakościowe dla miodu faceliowego na podstawie Dz.U. 2015 poz. 850; PN-88/A-77626:1988.

Budowa pyłku na przykładzie Phacelia tanacetifolia

Ziarno pyłku kwiatu facelii jest bardzo charakterystyczne. W rzucie biegunowym ma okrągły kształt, natomiast w pozycji równikowej – owalny. Średnia wielkość ziarna pyłku wynosi 22 µm średnicy. Ma trzy otwory typu bruzdowego (tricolpate), które sięgają prawie do biegunów. Oprócz tych bruzd na powierzchni pyłku znajdują się również trzy dodatkowe bruzdy (pseudocolpi), już nie tak głębokie, które sięgają w kierunku biegunów. Takie ułożenie tworzy charakterystyczne pasy – promieniście symetryczne zauważalne przy powiększeniu mikroskopowym.

Fot. 2. Ziarno pyłku facelii z zaznaczonymi charakterystycznymi elementami budowy, zdjęcie mikroskopowe przy powiększeniu 100×, preparat barwiony. Fot. Marta Burzyńska

Fot. 3. Ziarna pyłku facelii w położeniu biegunowym i równikowym, zdjęcie mikroskopowe przy powiększeniu 100×, preparat barwiony.
Fot. Marta Burzyńska

Fot. 4. Ziarno pyłku facelii i gryki zwyczajnej. Zdjęcie mikroskopowe przy powiększeniu 100×, preparat barwiony. Fot. Marta Burzyńska

Zawartość ziaren pyłku facelii w miodach faceliowych

W badanych próbkach miodu faceliowego, ziaren pyłku pochodzących od facelii może być za dużo w porównaniu do innych ziaren pyłku obecnych w badanym osadzie. Wynika to z nadprodukcji pyłku przez liczne kwiaty facelii [Kuś i wsp. 2018; Radovic i wsp. 2001]. Według Makowicz i wsp. [2019] wśród jedenastu przebadanych próbek miodu faceliowego, w czterech zawartość pyłku facelii została określona na wyższą niż 80%, jedna miała zawartość wyższą niż 70%, cztery miały zawartość pyłku wyższą niż 60%, a tylko dwie miały zawartość tego pyłku poniżej 40%. Analiza pyłkowa miodów faceliowych wykazała, że miody te są w większości zanieczyszczone pyłkiem rzepaku (Brassica napus L.) i wierzby (Salix spp.).

O częstych zanieczyszczeniach innym pyłkiem w miodach faceliowych pisał również Trzybiński [2010], według którego omawiana odmiana miodu jest często zanieczyszczona nektarem innych roślin kwitnących w tym samym okresie, które zapewniają równie atrakcyjne źródło pokarmu dla pszczół, m.in. chaber bławatek (Centaurea cyanus L.) lub rośliny z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), takie jak rzodkiew świrzepa (Raphanus raphanistrum L.) lub gorczyca polna (Sinapis arvensis L.).

Zawartość pyłków wymienionych roślin powoduje trudności w wyszczególnieniu pyłku przewodniego, dlatego często w analizie pyłkowej wynik wskazuje na miód wielokwiatowy, charakteryzujący się dużo ciemniejszym zabarwieniem. Wspominany wcześniej wymagany próg do klasyfikacji miodów jednokwiatowych został ustalony na poziomie >45% pyłku danej odmiany w miodach nektarowych. Dla miodów faceliowych, na podstawie przeprowadzonych analiz melisopalinologicznych, średnia zawartość pyłku facelii wynosi 68% [Kuś i in., 2018].

Właściwości zdrowotne

Miód faceliowy, ze względu na małą ilość przeprowadzonych badań, nie został jeszcze dobrze poznany pod względem wpływu na organizm człowieka. Natomiast można stwierdzić, że jest dobrym źródłem energii, wspomaga proces leczenia i rekonwalescencji organizmu, zarówno podczas przeziębienia i grypy, jak i w obliczu chorób układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienia, miażdżycy) oraz układu oddechowego (np. przy astmie). Stosowany profilaktycznie wpływa wzmacniająco, przeciwdziała chorobom takim jak grypa czy przeziębienie i ma wpływ na zmniejszenie czasu ich trwania.

Ze względu na wysoką zawartość łatwo przyswajalnych cukrów prostych, takich jak fruktoza i glukoza, wpływa regenerująco na organizm po ciężkim wysiłku lub po wyczerpującej pracy – zarówno fizycznej, jak i intelektualnej. Polecany w stosowaniu podczas diety lekkostrawnej i nieobciążającej żołądka oraz jelit – co więcej, miód faceliowy ma korzystne działanie podczas leczenia wrzodów żołądka.

mgr inż. Marta Burzyńska
Katedra Biochemii i Analizy Żywności
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Literatura:

Demianowicz Z., Rożliny miododajne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1953.

Farkas Á., Zajácz E.., Nectar production for the Hungarian honey industry., The European Journal of Plant Science and Biotechnology, 1 (2007), s. 125-151.

Kuś P.M., Jerković I., Marijanović Z., Kranjac M., Tuberoso C.I.G.., Unlocking Phacelia tanacetifolia Benth. honey characterization through melissopalynological analysis, color determination and volatiles chemical profiling. Food Research International, 106 (2018), 10.1016/j.foodres.2017.12.065

Lipiński M., Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność, Z. Kotłowski (red.), wyd. IV, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010.

Makowicz, E., Jasicka-Misiak, I., Teper, D. et al. Botanical Origin Authentication of Polish Phacelia Honey Using the Combination of Volatile Fraction Profiling by HS-SPME and Lipophilic Fraction Profiling by HPTLC. Chromatographia 82, (2019). s. 1541–1553.

Persano Oddo L., Piro R. Main European unifloral honeys: Descriptive sheets. Apidologie. 2004;35:38–81. doi: 10.1051/apido:2004049.

Petrus K., Schwartz H., Sontag G.., Analysis of flavonoids in honey by HPLC coupled with coulometric electrode array detection and electrospray ionization mass spectrometry. Analytical and Bioanalytical Chemistry, 400 (8) (2011), s. 2555-2563, 10.1007/s00216-010-4614-7.

Petrus, K., Schwartz, H., & Sontag, G. (2011). Analysis of flavonoids in honey by HPLC coupled with coulometric electrode array detection and electrospray ionization mass spectrometry. Analytical and Bioanalytical Chemistry, 400(8), s. 2555–63.

Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992.

Radovic B.S., Careri M., Mangia A., Musci M., Gerboles M., Anklam E., Contribution of dynamic headspace GC–MS analysis of aroma compounds to authenticity testing of honey, Food Chemistry, Volume 72, Issue 4, 2001, s. 511-520.

Stanek, N.; Teper, D.; Kafarski, P.; Jasicka-Misiak, I. Authentication of phacelia honeys (Phacelia tanacetifolia) based on a combination of HPLC and HPTLC analyses as well as spectrophotometric measurements. LWT 2019, 107, s. 199–207.

Trzybiński S.., Miód faceliowy i inne miody cz. 2., Pasieka, 2 (2010), s. 8

Von der Ohe, W., Von der Ohe K., Phaceliahonig Das Bieneninstitut Celle Informiert, 9 (1999), s. 3-5.

Wyłupek T., Powroźnik M., Widelska M., Album roślin miododajnych, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Lublinie, Lubin 2020, s. 46-47.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"