Ozdobny ogród jabłoniowy

Moment udomowienia jabłoni niknie w mroku dziejów. Drzewo to bowiem od tysiącleci towarzyszy wielu kulturom, a na obszarze Europy i Azji jest nieodłącznym elementem tradycyjnego krajobrazu rolniczego. Jabłonie są piękne i wartościowe. Krępe, o fantazyjnie poskręcanych konarach, wiosną pokryte są bladoróżową mgiełką kwiatów i dostarczają pyłku i nektaru pszczołom, a jesienią stają się źródłem smacznych owoców.

Fot. Peter H, Pixabay

Pochodzenie jabłoni

Rodzaj jabłoń (Malus Mill.) należy do rodziny różowatych (Rosaceae) i obejmuje wiele gatunków (25 do 47, w zależności od ujęcia taksonomicznego), które łatwo krzyżują się między sobą. Do najważniejszych cech diagnostycznych pozwalających zaklasyfikować dany okaz do gatunku, podgatunku lub odmiany należą: piłkowanie i omszenie liści, barwa, wielkość i kształt przetchlinek, ułożenie nerwów oraz kształt poszczególnych części owoców. W wielu jeszcze miejscach możemy spotkać dawne, warte zachowania odmiany; zdarza się też odnaleźć wyjątkowe okazy o nieznanym smaku owoców i pięknych kwiatach.

Sekcja trzecia to występujące w Ameryce Północnej gatunki o dużych owocach, niesmacznych w stanie surowym, lecz świetnie nadających się na przetwory (jabłoń pachnąca Malus coronaria, M. glaucescens, jabłoń joweńska M. ioensis nazywana w USA jabłonią preriową, jabłoń płaskoowocowa M. platycarpa, M. angustifolia nazywana jabłonią południową, M. glabrata nazywana jabłonią Biltmore’a, M. bracteata i M. lancifolia).

W sekcji czwartej znajduje się jeden gatunek: jabłoń libańska Malus trilobata rosnąca w Azji Mniejszej, a w sekcji piątej trzy gatunki z Dalekiego Wschodu (jabłoń Czonoskiego M. tschonoskii, M. formosanum i M. melliana).

Wartość dekoracyjna

U jabłoni wartość ozdobną mają kolory i kształty płatków, kielicha, szypułek i owoców, kolory i formy liści oraz kształt korony. Cechy te są stałe dla gatunku lub odmiany, lecz niektóre z nich, np. zabarwienie owocu, mogą się różnić w zależności od siedliska, w którym rośnie i warunków pogodowych, a kształt korony zmieniać się wraz z wiekiem. Może być on wąskostożkowaty, szerokostożkowaty, odwrotnie stożkowaty, kulisty, kopulasty, kulisty spłaszczony i spłaszczony, a układ gałęzi luźny lub zagęszczony.

Jabłoń ma pąki kwiatowe mieszane, co oznacza, że zawierają nierozwinięte liście i kwiaty. Zazwyczaj rozwijają się one na krótkopędach jako pąki wierzchołkowe, bywa też, że pojawiają się na wierzchołkach i u nasady długopędów. W zależności od gatunku i odmiany mogą być silnie omszone lub prawie nagie, różnią się też kształtem.

Ryc. 1. Stara jabłoń – kompozycja ze studnią. Rys. M. Janicka

Pora kwitnienia

Początek i przebieg kwitnienia jabłoni zależy od odmiany i warunków atmosferycznych. Na terenie naszego kraju rozpoczyna się zwykle w kwietniu i trwa do końca maja lub nawet do początku czerwca (np. Krótkonóżka Królewska), przy czym poszczególne grupy odmian zakwitają w różnym czasie. Dzielimy je na wcześnie zakwitające, o średniej porze zakwitania i o późnej porze zakwitania. Czasem wyróżnia się też grupy jabłoni bardzo wcześnie i bardzo późno zakwitających. Jako pierwsze rozwijają się kwiaty umiejscowione szczytowo w kwiatostanie. Ciepła, łagodna wiosna może wyrównywać różnice w porze kwitnienia (im wyższa temperatura, tym te różnice są mniejsze), sprawiając, że odmiany z różnych grup zakwitną w zbliżonym czasie.

Zapylanie (się) jabłoni

Odmiany jabłoni są w większości obcopylne, co oznacza że do obfitego owocowania wymagają określonych odmian zapylających, nazywanych w sadownictwie zapylaczami. Najlepszymi zapylaczami są jabłonie diploidalne, wytwarzające dobrze kiełkujący pyłek. Do nich są zaliczane: Gloster, Golden Delicious, Idared, Papierówka (Inflancka), Jonatan, James Grieve, Królowa Renet, Koksa Pomarańczowa. Dobrymi zapylaczami mogą być także: Melba, Lobo, Landsberska, Malinowa Oberlandzka, McIntosh i wiele innych odmian, w tym jabłoni ozdobnych (rajskich).

W przenoszeniu pyłku między kwiatami jabłoni największą rolę odgrywają pszczoły, zwłaszcza pszczoły miodne i murarka ogrodowa, będące owadami o różnej biologii, co ma wpływ na porę oblotu.

Fot. Mark Michaelis, Pixabay

Pokarmowe taśmy jabłoniowe

Powyższe cechy i zależności możemy wykorzystać w przydomowych sadach i ogrodach w celu ułożenia jabłoniowej taśmy pokarmowej – tworzącej samodzielną aranżację, np. jabłoniowy gaj lub będącej częścią większej miododajnej kompozycji. Dobierając zakwitające w różnym czasie odmiany, które mogą się wzajemnie zapylać, wydłużymy czas dostępności pożytku, stworzymy długotrwały akcent dekoracyjny oraz… zbierzemy zapas własnych owoców.

Jabłonie rajskie (ozdobne)

Wprowadzają do ogrodu bogactwo kolorów, mają bowiem kwiaty o różnych odcieniach bieli, różu, karminu i purpury, rozwijające się zwykle w maju, a także barwne owoce lubiane przez ptaki (i świetne na przetwory) oraz liście o interesujących odcieniach.

Ryc. 2. Jabłonie ozdobne – kompozycja z tulipanami i fiołkami.
Rys. M. Janicka

Możemy tu wymienić jabłoń ozdobną Adirondack o kolumnowym lub odwrotnie stożkowatym pokroju korony, pachnących białych kwiatach, małych ciemnoczerwonych owocach i zielonych liściach, jabłoń jagodową Pendula o pokroju płaczącym, białych pachnących kwiatach rozwijających się z różowych pączków, drobnych, żółtych owocach wiszących na długich szypułkach i zielonych liściach, jabłoń jagodową Purpurea Pendula o płaczącej koronie, ciemnoróżowych pąkach, różowych kwiatach, ciemnoczerwonych owocach na długich szypułkach i czerwonopurpurowych liściach, jabłoń jagodową Jacka o silnie pachnących, czysto białych kwiatach i ciemnoczerwonych owocach – idealną do kompozycji naturalistycznych, jabłoń Kobendzy o rozłożystej koronie, bardzo dużych, pachnących kwiatach (różowych w środku a karminowo purpurowych na zewnątrz), drobnych, czerwonych owocach i liściach w młodości czerwonych, a potem zieleniejących, a także jabłonie Ola (ażurowa korona, pachnące, duże różowe kwiaty, purpurowoczerwone owoce i czerwonawe liście; polecana do ogrodów przy szkołach i przedszkolach), Professor Sprenger (ciemnoróżowe pąki, białe, silnie pachnące kwiaty, łososiowoczerwone kwiaty), Royal Beauty, Brouwers Beauty, Van Eseltine, Golden Hornet i wiele innych.

Kompozycje jabłoniowe

Jabłonie możemy wykorzystywać w różnych kompozycjach: od miniaturowych aranżacji na balkonach, przez szpalery i pełne elegancji formy na murach, aż po jabłoniowe gaiki, nasadzenia w parkach, sady i aleje. Pozwala na to bogactwo odmian i gatunków różniących się wielkością i tempem wzrostu (zależnymi w dużym stopniu od typu podkładki, na której szczepione jest drzewko), kształtem korony i innymi cechami.

Jabłonie na tarasy i balkony oraz bonsai

Do takich miejsc przeznaczone są jabłonie wolno rosnące, szczepione na karłowych podkładkach. Wśród nich są odmiany o różnych kształtach koron. Korony typowe, lekko zaokrąglone mają odmiany takie jak Corquella, Red Spur Delicious, Garden Delicious i Delegrina, a także ozdobne Adirondack, Pom’zai Courtabri, M. toringo i M. toringo Tina. Wzrostem kolumnowym cechują się natomiast Arbat, Balerina, Bolero, Charlotte, Flamenco, Garden Fountain, Maypole czerwono miąższowa, Polka, Red River, Waltz, Vesna i Victoria. Można je uprawiać w dużych pojemnikach a także sadzić w niskich szpalerach. Jabłonią odpowiednią do tworzenia bonsai jest Malus halliana.

Jabłoniowe konstrukcje

Formowanie koron drzew poprzez rozpinanie ich na murach, ścianach, płotach i innych konstrukcjach to sprawdzona technika uprawy sięgająca czasów starożytnych. Ponieważ drzewa owocowe dobrze reagują na częste przycinanie, nadają się tu idealnie, a tworzone formy są wytworne i nadają ogrodom niepowtarzalny rys. Są tu wysokie i niskie espaliery o głównym pędzie rosnącym do góry, a pędach bocznych odgiętych pod kątem prostym w równych odstępach, kordony, inaczej sznury, tworzone z wielu posadzonych obok siebie drzewek i wachlarze lub palmety przybierające swobodną formę, lecz o pędach rozmieszczonych symetrycznie (ryc. 3).

Ryc. 3. Jabłoń prowadzona na starym murze w kompozycji z sasankami.
Rys. M. Janicka

Zakończenie

Jabłonie to drzewa cenne i pełne uroku, dostarczające pyłku, nektaru i owoców. Warto wykorzystywać je w miododajnych ogrodach, a poprzez wybór starych odmian przyczyniać się do ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego związanego z tradycyjnym pszczelarstwem.

Wzorując się na pracach pomologicznych, dla przejrzystości i ujednolicenia zapisu, w pracy odstąpiono od graficznego odróżniania nazw handlowych oraz odmian jabłoni i ich grup, a także stosowania zapisu odmian w postaci pojedynczego cudzysłowu.

Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Literatura:

Dziubiak M. 1995. Kwitnienie i owocowanie starych odmian jabłoni w Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie. Biuletyn Ogrodów Botanicznych 4: 71–76.

Dziubiak M. 2006. O dawnych odmianach uprawnych jabłoni i ich pochodzeniu. Rocznik Dendrologiczny 54: 51–66.

Dziubiak M. 2007. Gatunki jabłoni w zbiorach Ogrodu Botanicznego – Centrum Zachowania Bioróżnorodności Biologicznej PAN w Warszawie. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 517: 43–51.

Rejman A. (red.) 1994. Pomologia. Odmianoznawstwo roślin sadowniczych. PWRiL, Warszawa.

Robinson J. P., Harris S. A., Juniper B. E. 2001. Taxonomy of the genus Malus (Mill.) with emphasis on the cultivated apple, Malus domestica Borkh. Plant Systematics and Evolution 226: 35–58.

Rusnak J. 2012. Cięcie i formowanie jabłoni i grusz. Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach, Karniowice.

Straus H. 1959. Wartości dekoracyjne niektórych gatunków i odmian rodzaju Malus Mill. Arboretum Kórnickie Rocznik IV: 183 – 204.

https://www.fajneogrody.pl/2015/01/sposob-na-drzewka-owocowe-na-balkonie-i-w-malym-ogrodku.html

https://solar.lowtechmagazine.com/pl/2020/05/fruit-walls-urban-farming.html

http://naogrodowej.pl/owocowe-luki-i-wachlarze/

https://naogrodowej.pl/formy-prowadzenia-drzewek-owocowych/

https://www.mojpieknyogrod.pl/artykul/sztuka-formowania-koron-rozpinanych-1

http://www.e-katalogroslin.pl/

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"