Ogrody miododajne, cz. 6.
Roślinność miododajna w ogrodowych oczkach wodnych

W pamięci mam lato na Pojezierzu Suwalskim: spacery kajakiem po maleńkim jeziorze i łany kwitnących grążeli wyłaniające się z porannej mgły. Choć miododajne rośliny wodne występują zazwyczaj w miejscach trudno dostępnych, istotna rola pszczoły miodnej w zapylaniu wielu tych gatunków jest potwierdzona licznymi obserwacjami. Przydomowy ogród wodny może stać się naszym małym, prywatnym „laboratorium”.

1. Kompozycja „Tajemnicze oczko wodne”. Rys. Maria Janicka

Wody śródlądowe i tereny podmokłe są nie tylko ważnymi rezerwuarami wody pitnej, ale też cennymi ostojami bioróżnorodności. Ze względu na swe znaczenie przyrodnicze i ekonomiczne są chronione w ramach Konwencji Ramsarskiej.

Liczne badania dotyczące ekologii zapylania roślin wskazują, że pszczoła miodna jest głównym zapylaczem wielu gatunków związanych z tymi siedliskami (prace źródłowe są zamieszczone w literaturze dostępnej w internecie), między innymi grzybieni białych i grążela żółtego.

O wartości roślin bagiennych dla pszczelarstwa pisze w swych „Roślinach miododajnych” profesor Mieczysław Lipiński.

Polska jest krajem bogatym w obszary podmokłe o różnym charakterze. Liczne są u nas jeziora, starorzecza, stawy i sadzawki, jak również bagna oraz podmokłe łąki. Warto zapoznać się z typowymi dla nich roślinami pyłko- lub nektarodajnymi.

Zbiorowiska interesujące dla pszczelarzy

Najważniejsze dla pszczelarstwa zbiorowiska roślinne związane są ze strefą przybrzeżną, czyli tak zwanym litoralem. I tak Nupharo-Nymphaeetum albae, nazywane zespołem „lilii wodnych”, występuje w całym kraju w płytszych, eutroficznych jeziorach, stawach i starorzeczach. Budują je grążel żółty i grzybienie białe. Ciepłolubne Nymphoidetum peltatae jest natomiast zbiorowiskiem rzadkim, występującym w bardzo żyznych płytkich zbiornikach, takich jak starorzecza, gdzie spokojna, niezbyt głęboka woda szybko się nagrzewa. Z kolei w zbiornikach o różnej głębokości, lecz o bardzo zmiennym sezonowo poziomie wody, spotykane jest Polygonetum natantis – zbiorowisko z panującym rdestem ziemnowodnym w formie o liściach pływających. Dużą wartość dla pszczelarstwa mają szuwary właściwe ze związku Phragmition tworzące zazwyczaj agregacyjne skupienia z udziałem rozmaitych roślin miododajnych (fot.).

Fot. Maria Janicka

Wodne i bagienne rośliny miododajne

W naszych wodach i na bagnach występuje szereg miododajnych roślin o atrakcyjnych kwiatach, odpowiednich do uprawy w oczku wodnym. Na poniższej liście umieściłam gatunki i odmiany dostępne w sklepach ogrodniczych. Cyfry rzymskie oznaczają czas kwitnienia.

Rośliny zanurzone w wodzie (kwiatostany wyniesione nad wodę): okrężnica bagienna Hottonia palustris V–VI.

Oczko wodne

Budowa oczka wodnego i otaczającego go bagienka jest tworzeniem nowego ekosystemu. Najlepiej, by znajdowało się ono tam, gdzie do wody docierać będzie odpowiednia porcja światła słonecznego. Umożliwi to optymalny rozwój roślinom, a tym samym kwitnienie i produkowanie nektaru oraz pyłku.

Może być to jakieś obniżenie terenu – miejsce, w którym woda w naturalny sposób gromadzi się po deszczach.

Prace zaczynamy od zaznaczenia konturu oczka. Następnie usuwamy ziemię i formujemy łagodne brzegi, by zapobiec osypywaniu się podłoża. W dnie na różnych głębokościach (w zależności od preferencji roślin, które chcemy posadzić) tworzymy ziemne półki, na których ustawimy kosze z roślinami.

Całość pokrywamy podsypką piaskową i włókniną. Na nie zakładamy nieprzepuszczalne tworzywo, które mocujemy do brzegu. Mamy tu całą gamę możliwości: gotowe formy polietylenowe (o określonym kształcie), beton, folie (PCW, PE, kauczuk), bentomaty i geomembrany EPDM. Poszczególne strefy głębokości możemy zaznaczyć i oddzielić płotkami z kamienia, pasami żwiru lub piaszczystymi łachami.

Bagienko wykonamy, układając matę z otworami drenażowymi na głębokości kilkudziesięciu cm, przysypując ją dobrze spulchnioną ziemią i dostarczając w to miejsce wodę. W wybranych miejscach zakładamy zapory kapilarne, które zapobiegną podsiąkaniu sąsiednich partii ogrodu. Mają one też inną zaletę – dzięki nim możemy utworzyć strefy o różnej wilgotności, typie gleby i pH.

Po upływie około dwóch tygodni od założenia oczka, gdy warunki w wodzie się ustabilizują, sadzimy rośliny.

Rośliny

Mają różne wymagania co do głębokości, odczynu i zasobności wody w składniki pokarmowe. Te nadające się do uprawy w przydomowych ogródkach wodnych zazwyczaj dobrze rosną w warunkach umiarkowanych. Ogrodnicy radzą sadzić je w ażurowych koszach lub kieszeniach wyłożonych wyściółką zapobiegającą wypłukiwaniu podłoża (ziemi do kwiatów lub mieszanki z kompostu, piasku i gliny). Optymalnie powinny pokryć jedną trzecią lustra wody.

W ogrodach przyjaznych pszczołom główną funkcję będą pełniły gatunki miododajne. Oczko wodne można jednak urozmaicić innymi roślinami:

1. swobodnie pływającymi: rzęsą (różne gatunki) Lemna sp. div. i żabiściekiem pływającym Hydrocharis morsus-ranae,

2. zanurzonym w toni wodnej rogatkiem sztywnym Ceratophyllum demersum,

3. zakorzenioną w dnie, lecz mającą pływające liście kotewką orzechem wodnym Trapa natans,

4. bagiennymi: tatarakiem Acorus calamus, pałką szerokolistną Typha lolia, pałką wąskolistną T. anguolia, jeżogłówką (różne gatunki) Sparganium sp. div., strzałką wodną Sagittaria sagiolia, żabieńcem babką wodną Alisma plantago-aquatica i różnymi gatunkami turzyc Carex sp. div.

Egzotyczne rośliny wodne pochodzące z ciepłych stref klimatycznych (pontederia Pontederia cordata, azolla Azolla sp., pistia rozetkowa Pistia stratiotes i hiacynt wodny Eichhornia crassipes) nie są w stanie przetrwać zimy i muszą być zabezpieczone przed mrozami.

Rośliny często „wędrują” przyczepione do nóg i piór ptaków wodnych, dlatego może się zdarzyć, że w naszym oczku pojawi się nieoczekiwany przybysz.

2. Kompozycja „Zaciszne starorzecze”. Rys. Maria Janicka

Przykłady kompozycji

Bogactwo wodnych i bagiennych roślin miododajnych oraz dynamiczne tworzywo, jakim jest woda, pobudza wyobraźnię i zachęca do tworzenia ciekawych aranżacji. Poniżej prezentuję czytelnikom kilka swoich pomysłów.

1. Pierwszy ogród inspirowany jest strefą przybrzeżną naturalnego zbiornika wodnego. Na jego błotnistym brzegu rosną: fioletowy kosaciec syberyjski, ciemnoniebieski przetacznik, ciemnoróżowa krwawnica, bladoróżowy łączeń, marek szerokolistny o białych baldachach i niebieska niezapominajka.

Obok różowieją kwiatostany storczyków. Kompozycję urozmaicają kępy pałki szerokolistnej i turzycy oraz strzałka wodna. Nad wodę wychylają się pyłkodajne kwiaty grzybieni. Białe, bladoróżowe i łososiowe – lekkie i eteryczne lub ciemnoróżowe, pomarańczowe i bordowe, wprowadzające tajemniczy nastrój.

W przypadku wyboru drugiej opcji warto zasadzić nieco więcej kosaćców i przetacznika, co pozwoli stworzyć odpowiednio ciemne, kontrastowe tło (rys. 1.).

Proponowane rośliny: kosaciec syberyjski Iris sibirica, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus, marek szerokolistny Sium lolium, niezapominajka błotna Myosotis palustris, kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, pałka szerokolistna Typha lolia, turzyca nibyciborowata Carex pseudocyperus, strzałka wodna Sagittaria sagiolia, grzybienie białe Nymphaea alba ‘Marliacea Albida’ (białe), ‘Pink Starlet’ (różowe), ‘Colorado’ (łososiowe), ‘Eric Berthold’ (ciemnoróżowe), ‘Aurora’ (pomarańczowe), ‘Black Princess’ (bordowe).

3. Kompozycja „Kolorowa mozaika siedlisk”. Rys. Maria Janicka

Fot. 2. Interesującym pomysłem jest rodzaj płytkiej wodnej ścieżki prowadzącej przez ogród, urozmaiconej mini mostkami, płytami kamiennymi czy ażurowymi przepustami. Fot. Maria Janicka

5. Ogrody wywodzące się z tradycji Bliskiego Wschodu zachwycają proporcjami i lekkością, a woda odgrywa w nich ważną rolę. Kompozycja, w której wykorzystałam tamtejsze motywy, oparta jest na planie czworokąta. Prostokątny zbiornik wodny o brzegach z jasnego kamienia wyłożony jest ciemnymi płytkami, które wzmacniają wrażenie głębi.

Wzdłuż brzegów rośnie szerokim pasem marek szerokolistny. Jego białe kwiaty w kształcie baldachów odbijają się w wodzie i przełamują ostre linie.

Jednogatunkową rabatę możemy zastąpić kolorowym kobiercem roślin bagiennych, jak też eksperymentować z tworzywem budującym brzegi i dno.

Proponowane gatunki: marek szerokolistny Sium lolium.

Mieszkańcy ogrodu

Przygotowując projekt własnego ogrodu wodnego, warto pomyśleć o zwierzętach, które zamieszkają w naszym oczku lub będą korzystać z niego jako poidełka, miejsca kąpieli czy rozrodu. Wśród nich na pewno znajdą się pszczoły.

By było to dla nich wygodne i bezpieczne, część brzegu uformujmy z łagodnym spadkiem, a na płyciźnie ułóżmy kamienie wystające nad lustro wody. W przypadku zbiorników o pionowych brzegach dobrze sprawdzą się podwodne schodki i pochylnie.

dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"