Pszczelarskie kompendium wiedzy o warrozie, cz. 4. Przeciwwarrozowe produkty lecznicze weterynaryjne
Uwaga! Zgodnie z obecnymi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa podczas stosowania leków, w kontakcie z paskami należy używać rękawiczek jednorazowych, a w przypadku stosowania Apiwarolu, maseczki na usta. Przed zastosowaniem leczniczych produktów weterynaryjnych zapoznaj się z ulotką dołączoną do opakowania, a w przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem weterynarii.
Na polskim rynku dostępna jest cała gama dopuszczonych do leczenia warrozy produktów leczniczych weterynaryjnych o wysokiej skuteczności potwierdzonej badaniami. Powszechnie jednak wiadomo, że walka z roztoczem nie zawsze kończy się sukcesem. W tej części kompendium przypomnimy główne zasady stosowania dostępnych preparatów oraz zwrócimy uwagę na możliwe błędy w ich stosowaniu.
Na początek krótkie przypomnienie, dlaczego należy zaczynać leczenie bardzo wcześnie. Obecnie w Polsce, podobnie jak w wielu krajach europejskich, zdecydowanie niewystarczające jest stosowanie zabiegów przeciwwarrozowych raz w ciągu roku, ze względu na bardzo powszechne, silnie rozwinięte zakażenia wirusami DWV i ABPV, które powodują, że śmierć rodziny następuje przy znacznie mniejszym porażeniu roztoczami niż dawniej, gdy w żyjących rodzinach stwierdzano nawet 7 000–11 000 roztoczy.
Fot. 1. Tabletka Apiwarolu umocowana na ruszcie z drutu: A) widok z boku pokazujący, że tabletka nie leży płasko, a jest lekko uniesiona, B) widok z góry. Fot. Anna Gajda
Ponadto postępujące zmiany klimatu (w tym przypadku ciepłe zimy) skutkują ciągłą obecnością czerwiu w rodzinie, co oznacza, że roztocza bezustannie się namnażają i ich liczba wczesną wiosną nie jest już marginalna tak jak jeszcze dekadę temu.
Obecność Nosema ceranae w wielu pasiekach również przedłuża okres występowania czerwiu w rodzinach podczas chłodnych miesięcy. Nie należy też zapominać o zjawisku reinwazji, czyli ponownego pojawienia się dużej liczby pasożytów w dobrze leczonej rodzinie na skutek ich przeniesienia z pobliskich źle leczonych rodzin (nawet do 100 pasożytów dziennie!).
Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, zaleca się pierwsze leczenie wraz z początkiem sezonu (luty-marzec), aby pozbyć się tych roztoczy, które zdołały przezimować.
Obecnie zaleca się utrzymywanie populacji V. destructor na poziomie 1 000 szt. i niedopuszczanie do jej wzrostu powyżej 2 500 szt., ponieważ grozi to utratą rodziny pszczelej. Metody monitorowania populacji roztoczy w rodzinie oraz interpretacja wyników i dobór metody leczenia zostały przedstawione w części 2 kompendium („Pasieka” nr 5/2019, str. 6–10).
Istnieją dwie główne grupy metod walki z warrozą: stosowanie zarejestrowanych w Polsce preparatów leczniczych weterynaryjnych oraz metody biotechniczne (np. usuwanie czerwiu trutowego oraz stosowanie plastrów pułapek). Metody biotechniczne zostaną opisane w kolejnej części kompendium.
Badania dowodzą, że jedynie połączenie tych metod poprzedzone monitoringiem stopnia porażenia rodzin daje zadowalające rezultaty. Nazywamy to zintegrowaną walką z warrozą.
Obecnie na polskim rynku dostępnych jest aż 10 preparatów leczniczych weterynaryjnych zarejestrowanych do zwalczania warrozy, z czego 2 mogą być sprzedawane pszczelarzom bez przepisu lekarza weterynarii, czyli są to tak zwane leki OTC (VarroMed i Oxybee).
W tym artykule skupiamy się wyłącznie na preparatach legalnych (tj. dopuszczonych do obrotu) w stosowaniu w rodzinach pszczelich.
Apiwarol
Ma postać tabletek do odymiania zawierających 12,5 mg amitrazu. Jednorazowo spala się jedną dawkę leczniczą – jedną tabletkę (a następnie powtarza według zaleceń producenta), którą należy umieścić na spirali z drutu (fot. 1.) lub kawałku metalowej siatki uformowanej w „stolik” (fot. 2.) lub na siatce dennicy osiatkowanej (przy zamkniętej szufladzie).
Tabletka nie powinna się palić, a jedynie tlić wytwarzając znaczne ilości dymu. Wylotek zamykamy na 20 minut. Dennice, jeśli są otwarte, również należy zamknąć. Lek aplikujemy w czasie, gdy w ulu znajduje się możliwie największa liczba pszczół (poranek lub wieczór). Temperatura zewnętrzna powietrza podczas stosowania leku nie powinna być niższa niż 10°C. Apiwarol działa wyłącznie na roztocza znajdujące się na pszczołach.
Nie zabija on pasożytów oraz ich form rozwojowych znajdujących się w czerwiu zasklepionym, dlatego wydajność preparatu będzie niższa, jeśli podczas jego stosowania w rodzinach obecny jest czerw. Aby w takim przypadku osiągnąć dobrą skuteczność (rzędu 90%) należy zastosować preparat czterokrotnie w odstępach 4–6-dniowych.
Aplikacja Apiwarolu w okresie bezczerwiowym pozwoli na zmniejszenie liczby koniecznych zabiegów. Nie należy stosować preparatu w okresie produkcji miodu konsumpcyjnego.
Ze względu na możliwość toksycznego działania amitrazu na organizm ludzki, zabieg fumigacji rodzin należy zawsze przeprowadzać w masce chroniącej drogi oddechowe, okularach ochronnych oraz gumowych rękawiczkach.
Fot. 2. Tabletka Apiwarolu na „stoliku” z siatki: A) widok z góry, B) widok z boku. Fot. Anna Gajda
Błędy w stosowaniu Apiwarolu:
- Wielu pszczelarzy używa elektrycznych odymiaczy, aby skrócić czas zabiegu, jednak ich stosowanie obniża skuteczność działania leku. Również zbyt częste (np. co 3 dni) lub zbyt rzadkie (co 7 lub więcej dni) dymienie wpływa na znaczne pogorszenie efektów działania tego środka. W przypadku zbyt krótkich odstępów między zabiegami roztocza z kolejnych pokoleń czerwiu nie zostają jeszcze uwalniane (czerw nie zdąży się wygryźć), natomiast gdy odstępy są zbyt długie, roztocza zdążą wejść do kolejnych komórek z czerwiem, które zostają zasklepione i lek nie ma z nimi kontaktu.
- Kolejnym błędem jest odymianie w temperaturach niższych niż 10°C. Zazwyczaj wtedy pszczoły zawiązują już kłąb zimowy i dym nie ma kontaktu ze wszystkimi pszczołami, ponieważ są one już ciasno ułożone.
- Może się zdarzyć, że tabletka nie spali się w całości. Ma to miejsce najczęściej wtedy, gdy jedna strona tabletki nie ma dostępu powietrza (na przykład, gdy leży płasko na dennicy).
Apivar i Biowar 500
Oba leki mają postać pasków zawierających 500 mg amitrazu. Paski zawiesza się w uliczkach międzyramkowych pomiędzy plastrami z czerwiem, gdzie aktywność pszczół jest największa, tak aby podczas przemieszczania się owadów, kontakt pszczół z paskami był jak największ y. Jeśli miejsce największej aktywności pszczół się zmieni, należy przewiesić paski.
Niezależnie od siły rodziny należy stosować dwa paski jednocześnie w odstępie co najmniej 1 uliczki, najlepiej, aby nie były włożone w jednej linii (fot. 3A.), a górna krawędź paska nie wystawała ponad ramkę (fot. 3 B). Pozostawiamy w ulu na okres 6–8 tygodni. Jeśli paski znajdą się poza obszarem plastrów z czerwiem, należy je przewiesić.
Zaleca się, aby leczenie przeprowadzone było we wszystkich rodzinach jednocześnie. Paski wkładamy do uli po ostatnim miodobraniu, najlepiej jeszcze w lipcu, co gwarantuje zachowanie skuteczności działania preparatu. Preparatu nie należy stosować w okresie produkcji miodu konsumpcyjnego.
Fot. 3. Prawidłowe umiejscowienie pasków Apivaru w gnieździe: A) paski w odstępie kilku uliczek (ale nadal w obrębie ramek z czerwiem) włożone nieliniowo,
B) Prawidłowo włożony pasek Apivaru, gdzie jego górna krawędź nie wystaje ponad krawędź ramki. Fot. Anna Gajda
Bayvarol
Lek ma postać pasków do zawieszania w ulu. Każdy pasek zawiera 3,6 mg flumetryny. W rodzinach produkcyjnych stosuje się 4 paski na każdy korpus gniazdowy, które pozostawia się w ulu na 6 tygodni. W odkładach lub małych rodzinach stosuje się 2 paski.
Tak jak w przypadku leku Biowar 500 istotne jest, aby preparat stosować w okresie pełnej aktywności pszczół, najlepiej zaraz po ostatnim miodobraniu w okresie od lipca, maksymalnie do połowy września. Jeśli kontakt pszczół i pasków jest zachowany, to za pośrednictwem owadów flumetryna rozprowadzana jest w całym środowisku ula.
Polyvar Yellow
Polyvar ma postać pasków, w których wyciętych jest kilkanaście otworów. Każdy zawiera 275 mg flumetryny. Na standardowy ul przeznacza się dwa paski. Montuje się je na wylotku, w taki sposób, aby owady musiały przechodzić przez wycięte w nich otwory. Nie należy ich skracać oraz stosować ponownie tych samych.
Średnica otworów jest tak wymierzona, że pozwala także na przechodzenie trutni. Początkowo, zaraz po zamocowaniu pasków, pszczoły mogą gromadzić się przed wejściem do ula. Podobna sytuacja może mieć miejsce np. przed burzą, gdy z terenu do ula wraca w krótkim czasie znaczna liczba zbieraczek.
Wentylacja po założeniu płytek może zostać częściowo ograniczona, szczególnie w upalne dni lub gdy część otworów zostanie zakitowana przez pszczoły. Aby skuteczność działania preparatu była zachowana, pszczoły muszą wykazywać aktywność lotną. Nie będzie on zatem skuteczny podczas utrzymywania się okresów wzmożonych opadów lub zimnych dni.
Pszczoły przechodząc przez otwory, pokrywają się substancją czynną, a wtórnie poprzez kontakt z innymi rozprowadzają ją w środowisku ula. Leczenie zaleca się przeprowadzać zaraz po ostatnim miodobraniu, przez co najmniej 9 tygodni lub dłużej, jeśli notuje się ciągły osyp roztoczy. Nie należy jednak przeciągać leczenia ponad 4 miesiące.
Ze względu na swoje specyficzne umiejscowienie jest to bardzo dobry sposób zapobiegania reinwazji roztoczy ze źle leczonych rodzin, gdyż już na wejściu do ula mają one kontakt z lekiem, przez co szybko zamierają i nie stanowią zagrożenia.
Błędy w stosowaniu pasków:
Najczęstszymi przyczynami obniżenia skuteczności działania leków w paskach są:
1. Zbyt późne stosowanie (wrzesień, październik).
2. Niewłaściwe umiejscowienie pasków (a przez to zmniejszona ich dostępność dla owadów).
3. Zbyt niska temperatura zewnętrzna i związane z nią zmniejszenie aktywności pszczół, ale także za krótkie ich stosowanie.
4. Dzielenie lub ponowne stosowanie raz użytych pasków.
5. Pozostawienie ich w ulu na dłużej niż zalecany czas powoduje wystąpienie zjawiska lekooporności wśród roztoczy.
Zjawisko występowania oporności krzyżowej powoduje, że roztocza oporne na flumetrynę zawartą w Bayvarolu i Polyvarze Yellow będą oporne również na inne perytroidy (na niedopuszczone u nas, ale stosowane np. w Czechach tau-fluwalinat, akrynatrynę). Roztocza wykazujące oporność, mogą przemieszczać się pomiędzy pasiekami, przez co mogą być one obecne nawet w tych, w których nigdy nie stosowano flumetryny.
Paski do zawieszania w ulu mogą zostać zakitowane przez pszczoły lub przyklejone do powierzchni plastra i jeśli pszczelarz nie kontroluje co jakiś czas sytuacji w rodzinie i nie oczyści pasków dłutem, kończy się to zwykle znacznie obniżoną skutecznością leku. Cdn.
Dr n. wet. Anna Gajda i lek. wet. Ewa Mazur
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Medycyny Weterynaryjnej Katedra Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Pracownia Chorób Owadów Użytkowych
anna_ Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
