Maria Janicka

Zielone dachy i zielone ściany pyłko- i nektarodajne

Tak piękne i wspaniałe, że pamięć o nich przetrwała tysiąclecia. Wiszące ogrody Babilonu są wyjątkowym dowodem na to, jak woda i świeża zieleń była ważna dla ludów żyjących w miastach otoczonych pustyniami. Dzisiaj społeczeństwa oddzielone od przyrody pustynią z betonu czerpią z tego dziedzictwa. Na dachach budynków powstają nowoczesne kwitnące kobierce, a ściany pokrywa ożywcza zieleń.

Rozmaitość dostępnych obecnie rozwiązań konstrukcyjnych sprawia, że tworzenie zielonych dachów jest możliwe niemalże na każdym budynku. Podobnie, dzięki nowoczesnym technologiom i materiałom, coraz bardziej popularne stają się zielone ściany umieszczone na zewnątrz i wewnątrz budynków.

Fot. FineBokeh

Czym jest zielony dach?

Zielony dach to układ wielu warstw, których rodzaj i konstrukcja zależą od wykorzystanych roślin, a także od funkcji i przeznaczenia powierzchni dachowej. Do warstw typowego zielonego dachu należą:

1. roślinność,
2. substrat,
3. geowłóknina filtracyjna,
4. mata drenażowa,
5. geowłóknina chłonno-ochronna,
6. hydroizolacja w postaci na przykład membrany hydrolizolacyjnej ułożonej na konstrukcji dachu.

Ryc. 1. Zielony dach skomponowany z różnych odmian rojników. Rys. M. Janicka.

Czym jest zielona ściana?

Zielona ściana jest kompozycją roślin rosnących na pionowej powierzchni. Wyróżniamy tu zielone fasady (rośliny pnące, które rosną wzdłuż ściany i ją przykrywają) oraz żyjące ściany (rozmaite gatunki roślin posadzone na różnego rodzaju pionowych konstrukcjach stacjonarnych i mobilnych – złożonych z modułowych paneli roślinnych, pojedynczych pojemników i in.). W wielu przypadkach tworzą one wertykalne ogrody. Zielona ściana nie musi być wysoka – można ją zbudować nawet przy ogrodzeniu czy ogrodowym domku gospodarczym.

Zalety zielonych dachów i zielonych ścian

Mimo iż budowa takich obiektów i ich pielęgnacja wiąże się z kosztami (tym wyższe, im większe jest zróżnicowanie form życiowych roślin), mają one wiele zalet, które mogą te koszty w późniejszym czasie zrównoważyć.

Ograniczają zużycie energii, gdyż stanowią termoizolację budynku, poprawiają mikroklimat poprzez zwiększenie powierzchni czynnej, retencjonują wody opadowe odciążając systemy kanalizacyjne, poprawiają jakość wód na drodze infiltracji przez warstwy zielonego dachu, przedłużają trwałość materiałów konstrukcyjnych, ponieważ zabezpieczają je przed bezpośrednim działaniem czynników atmosferycznych, stanowią dodatkową ochronę przeciwpożarową dzięki wyższej odporności ogniowej, pochłaniają i odbijają część fal dźwiękowych, przyczyniając się do obniżenia poziomu hałasu wewnątrz budynków, wpływają na ograniczenie przenikania fal elektromagnetycznych emitowanych z nadajników i obniżają temperaturę poprzez zwiększenie zdolności odbijania promieni słonecznych przez powierzchnię dachu i ściany (albedo) oraz w wyniku procesu wychwytywania pyłu zawieszonego w powietrzu i transpiracji, które dają efekt chłodzący. Co więcej, nie do przecenienia jest ich wartość dla przyrody i wpływ na usługi ekosystemowe.

Typy zielonych dachów

Istnieje wiele klasyfikacji zielonych dachów. Wśród najbardziej znanych typów są dachy ekonomiczne, lekkie, skośne (wymagają systemu przeciwpoślizgowego), komunikacyjne, termiczne, retencyjne, a także naturalne (bioróżnorodne), ogrodowe i krajobrazowe. Ze względu na zastosowane gatunki roślin wyróżnia się zaś dachy z roślinnością ekstensywną, intensywną, a także dachy półekstensywne i półintensywne. Przyrodniczo najbardziej wartościowe są dachy naturalne oraz ogrodowe, krajobrazowe i każdy dach ekstensywny, jeśli tylko obsadzone są odpowiednimi roślinami pełniącymi ważne funkcje w okolicznych ekosystemach.

Ryc. 2. Chatka o dachu darniowym porośniętym macierzanką. Rys. M. Janicka.

Zielony dach to ekosystem

Podczas projektowania zielonych dachów i ścian przyjaznych różnym organizmom na terenach zurbanizowanych, niezwykle ważne jest podejście kompleksowe i wszechstronne – tworzenie jak najbardziej przyjaznych warunków siedliskowych, w których organizmy te będą mogły zrealizować wszystkie swoje potrzeby. Powinno się zatem zapewnić dostępność pokarmu dla wszystkich cykli życiowych, wodę, schronienie, miejsca gniazdowania, materiał gniazdowy i miejsca zimowania.

Na obszarze tak zwanej „betonowej pustyni” zapewnienie dostępu wyłącznie do nektaru i pyłku może być niewystarczające. Tak na przykład w ogrodach na dachach dedykowanych motylom należy posadzić rośliny, którymi żywią się gąsienice. W miejscach przeznaczonych dla muchówek, w tym bzygowatych, dobrze jest umieścić chętnie odwiedzane przez nie rośliny baldaszkowate oraz takie, na których często żerują mszyce będące pokarmem larw. W przypadku dzikich pszczół ważne są preferowane przez dany gatunek kwiaty, jak również miejsca gniazdowania i odpowiedni materiał gniazdowy.

Rośliny dla pszczoły miodnej

Dokonując wyboru gatunków roślin dostarczających pyłku i nektaru, powinniśmy zwrócić uwagę na to, by były przystosowane do warunków, jakie możemy im zapewnić na dachu lub na ścianie. Zwrócić należy uwagę na prędkość wiatru, która zależy od wysokości budynku lub ściany i jest wyższa na krawędziach. Innym ważnym czynnikiem jest ekspozycja w kierunku stron świata i nachylenie.

Wszystko po to, by rośliny lepiej się rozwijały i nektarowały. Urządzając zielony dach, możemy zastosować siew suchy, hydrosiew (nasiona znajdują się w kropelkach żelu) i maty wegetacyjne. Rośliny mogą być też umieszczane w substracie w postaci sadzonek lub fragmentów pędów (popularna metoda w przypadku rozchodników).

Kompozycje możemy wzbogacić o trawy związane ze zbiorowiskami ciepłolubnymi i kserotermicznymi, które będą miały funkcję ozdobną i osłaniającą. Mogą to być: drżączka średnia Briza media o kłoskach w kształcie serduszek, kostrzewy (kostrzewa sina F. glauca np. ‘Eliah Blue’, kostrzewa czerwona o wąskich, igiełkowatych liściach F. rubra aggr.), pełna uroku perłówka orzęsiona Melica ciliata, strzęplica nadobna Koeleria macrantha, tymotka Boehmera Phleum phleoides i wiechlina wąskolistna Poa angustifolia.

Ryc. 3. Dach ozdobny ziołowo-warzywny – zbliżenie na wybrane kwiaty. Rys. M. Janicka.

Kompozycje

Poniżej zamieściłam cztery mieszanki roślin pszczelarskich i innych przyjaznych różnym grupom owadów, w gradiencie warunków siedliskowych. Zielony dach dla pszczół miodnych może łączyć w sobie ogród ozdobny, ziołowy i warzywny. Rośliny stworzą kępy, poduchy, kobierce (korzystne dla pszczół miodnych) lub kompozycje przypominające łąki. Przestrzeń możemy modelować fakturami i odcieniami liści i kwiatów, a także kształtami i formami roślin. Dach będzie wówczas i piękny i pożyteczny.

Zieloną żywą ścianę możemy kształtować w podobny sposób, siejąc i sadząc rośliny miododajne o różnej długości i porze kwitnienia. W przypadku wymiennych pojemników zawieszanych na specjalnych konstrukcjach sprawdzi się facelia wysiewana w odstępach czasowych w połączeniu z różnymi gatunkami i odmianami macierzanek oraz poziomką, która dostarczy owoców, zapewni stałe zazielenienie ściany oraz interesujący akcent barwny jesienią.

dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Literatura

Stec A., Słyś D. 2019. Zielone dachy i ściany: Projektowanie, wykonawstwo, użytkowanie. Wydawnictwo i Handel Książkami „KaBe”, Kraków.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"