Anna Gajda, Ewa Mazur, Andrzej Bober
Pszczelarskie kompendium wiedzy o wirusach pszczelich, cz. 1.
Wszystkie formy życia, w tym także pszczoły (hodowlane i dzikie), atakowane są przez wirusy. Są one bardzo różne. Każdy typ jest albo całkowicie specyficzny dla konkretnego żywiciela, albo atakuje bardzo wąską grupę organizmów (na przykład pszczołowate). Cząstki wirusów są w zasadzie materiałem genetycznym (RNA lub DNA) zamkniętym w okrywie ochronnej zbudowanej z białka. Wirusy mogą się namnażać wyłącznie w żywych komórkach gospodarza.
Fot. rost9
Większość wirusów jest tak mała, że mogą być obserwowane wyłącznie za pomocą wysoce specjalistycznych technik, na przykład mikroskopii elektronowej. Jednak nawet w mikroskopie elektronowym cząstki wielu niespokrewnionych wirusów, które powodują różne choroby, wyglądają bardzo podobnie. Dlatego najpewniejszymi metodami rozpoznawania są techniki serologiczne (AGID) i techniki biologii molekularnej (PCR). W niektórych przypadkach można rozpoznać wirusa po objawach chorobowych pojawiających się w rodzinie pszczelej.
Wiele wirusów, które powodują ciężkie i często śmiertelne choroby, namnaża się oraz rozprzestrzenia pomiędzy pojedynczymi żywicielami przez długi czas bez wywoływania oczywistych objawów. Ta cecha jest charakterystyczna dla wirusów pszczelich.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
WIRUSY ZWIĄZANE Z WARROZĄ
Wirus zdeformowanych skrzydeł
(ang. Deformed wing virus – DWV)
Jest to jeden z wirusów, który nie wywołuje objawów u pszczół i czerwiu bez obecności V. destructor. Jednak w parze z tym pasożytem (który jest wektorem i aktywatorem wirusa), DWV może być śmiertelny zarówno dla pojedynczych pszczół, jak i często dla całej rodziny.
Roztocze, żerując na pszczołach i czerwiu, doprowadzają do osłabienia ich odporności, co pozwala na swobodne namnażanie się wirusa. Istnieje wiele wariantów wirusa, różniących się między sobą poziomem wirulencji (= zjadliwości, czyli zdolności do wnikania, namnażania się i uszkadzania komórek, a w następstwie całych tkanek) wobec pszczół.
Współwystępowanie roztoczy i szczepów wirusa o wysokiej zjadliwości prowadzi do upadków rodzin pszczelich. Jednak niezależnie od szczepu, im dłużej roztocze przebywają na dorosłych pszczołach, tym mają one wyższe miano wirusa i dużo częściej powodują wygryzanie się kalekich pszczół z komórek czerwiu, do których wchodziły, a im więcej roztoczy w rodzinie, tym też więcej kalekich pszczół.
Fot. 1. Pszczoła ze zdeformowanymi skrzydłami (po lewej) i dla porównania pszczoła z prawidłowo rozwiniętymi skrzydłami (po prawej). Fot. A. Gajda
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Fot. 2. Bardzo liczne pszczoły ze zdeformowanymi skrzydłami z rodziny silnie porażonej warrozą i DWV. Fot. A. Gajda
Wirus ostrego paraliżu pszczół (ang. Acute bee paralysis virus – ABPV)
W obecności V. destructor wirus może zabijać zarówno czerw, jak i pszczoły. Podobnie jak w przypadku DWV, roztocz, żerując na czerwiu i pszczołach, obniża ich odporność, co pozwala wirusowi intensywnie się namnażać. Varroa destructor jest też wektorem i aktywatorem ABPV.
Silnie zarażone dorosłe pszczoły są nosicielkami wirusa i przenoszą go w dużych ilościach na larwy wraz z mleczkiem pszczelim oraz pyłkiem zwilżonym śliną, ale także na inne dorosłe pszczoły podczas trofalaksji (dzielenia się jedzeniem). Przenoszenie z pokarmem nie jest zwykle jednak na tyle efektywne, by pojawiły się objawy. Tu potrzebny jest roztocz, który przenosi cząstki wirusa wprost do hemolimfy pszczół i czerwiu. Ta droga pozwala na intensywne namnażanie ABPV.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Fot. 3. Garstka pszczół z matką na plastrze z pokarmem. Fot. G. Topolska
Zdarza się, że bardzo silnie zarażone pszczoły przekazują larwom z mleczkiem pszczelim ogromne ilości wirusa i wtedy zamiera czerw niezasklepiony, jednak pszczelarz obserwuje to raczej rzadko, ponieważ larwy są szybko usuwane przez pszczoły. Larwy, które przeżyją, stają się nosicielkami wirusa jako dorosłe pszczoły i przekazują jego ogromne ilości kolejnym larwom podczas ich karmienia. A jeśli dodatkowo występuje nadal silne porażenie warrozą, możemy obserwować w czerwiu objawy jak przy zgnilcu amerykańskim. Silnie zarażone rodziny najczęściej giną późną jesienią lub wczesną zimą.
Ponieważ ABPV szybko zabija rodziny, trudno jest mu się rozprzestrzeniać, dlatego w ciągu ostatnich lat obserwuje się coraz mniej przypadków ostrego paraliżu (czyli odwrotnie niż w przypadku DWV). Cdn.
Dr n. wet. Anna Gajda
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Pracownia Chorób Owadów Użytkowych
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Lek. Wet. Ewa Mazur
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Pracownia Chorób Owadów Użytkowych
Lek. wet. Andrzej Bober
Zakład Chorób Pszczół Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
