Miody miejskie okiem biologa

Miejskie pasieki cieszą się coraz większą popularnością. Na całym świecie na budynkach w centrach miast, w miejskich parkach i ogrodach, a nawet na rondach pojawiły się ule. Dzięki temu zabiegowi zwiększa się liczba zapylaczy, propaguje się wiedzę o owadach zapylających oraz pozyskuje regionalne produkty pszczele. Sprowokowało to jednak dyskusję na temat korzyści i wad wynikających z miejskiego pszczelarstwa, a zwłaszcza bezpieczeństwa i zdrowotności miodu.

Mak zapewnia pożytek pyłkowy owadom zapylającym. Fot. Uschi Dugulin, Pixabay

Łąki kwietne w miastach

Dobrym działaniem jest sianie miejskich łąk kwietnych, aby zwiększyć bazę pożytkową dla pszczół. Wiele zapomnianych nieużytków i zaniedbanych trawników przekształciło się w miododajną i pyłkodajną stołówkę dla owadów. Tą atrakcją cieszą się nie tylko pszczoły miodne, ale także pszczoły samotnice, trzmiele, motyle, chrząszcze, mrówki, a nawet ćmy. Te ostatnie przyczyniają się do zapylania roślin rozkwitających nocą.

Źródła pożytku pyłkowego i nektarowego w mieście i wsi

Analizę mikroskopową miodów miejskich w celu poznania źródła nektaru i pyłku opisują Bryś i in. [2019]. Badania przeprowadzono na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w których wykorzystano miody z Miejskiej Pasieki Artystycznej znajdującej się na dachu Centrum Spotkania Kultur w Lublinie. W 2019 r. pozyskano trzy próbki miodu, które pobrano w czerwcu, lipcu i sierpniu.

Wspomniana metoda pozwoliła wyodrębnić 33 taksony, w tym 24 reprezentowane przez rośliny nektarodajne i nienektarujące. Miód pozyskany w czerwcu zaklasyfikowano jako odmianowy śliwowy (udział pyłku typu śliwy wynosił 47%). Druga próbka miodu okazała się odmianowym miodem lipowym, w którym udział pyłku lipy wynosił 29% (według Polskiej Normy „Miód pszczeli”, miód lipowy charakteryzuje się co najmniej 20% udziałem pyłku lipy).

Trzecia próbka była miodem wielokwiatowym o wysokim udziale pyłku rzepaku. Starając się wytłumaczyć fakt znacznej przewagi rzepaku w próbce z sierpnia, wnioskuje się, że doszło do wtórnego zaprószenia miodu pierzgą podczas wirowania patoki przez pszczelarza, co często ma miejsce.

Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że miejska szata roślinna jest różnorodna, a także, że w Lublinie można pozyskiwać odmianowe miody pszczele, m.in. śliwowy czy lipowy. Z własnego doświadczenia dodam, że w innych badanych próbkach miodów miejskich zidentyfikowano rośliny z miejskich łąk kwietnych, nasadzeń w parkach i ogrodzie botanicznym. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że wysiewanie łąk kwietnych w miastach przynosi ogromny pożytek dla owadów pod względem nektarowym i pyłkowym.

Powyższy fakt potwierdzają również badania Zajdel i in. [2019] dotyczące źródeł pożytku pyłkowego dla murarki ogrodowej na obszarach o różnym stopniu zurbanizowania. Autorzy odnotowali, że pszczoły w mieście zgromadziły od 17 do 19 typów pyłku, natomiast na wsi jedynie 13.

Wielka hipoteza

Z badań dotychczas przeprowadzonych przez naukowców wynika, że życie w środowisku miejskim ma zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla pszczół. Przypuszcza się, że wszelkie nieczystości, w tym metale ciężkie pochodzące z samochodów osobowych, ciężarowych, środków komunikacji miejskiej i innych źródeł, unoszą się w powietrzu i wraz z prądami powietrznymi przesuwają się na tereny podmiejskie, by z opadami osiąść na roślinach i glebie, które je wchłaniają. Nektar i pyłek są lepkie, co sprzyja przyklejaniu się kurzu i innych zanieczyszczeń, a pobrane z gleby metale ciężkie wydzielane są przez nektarniki. Nie wszystkie zanieczyszczenia przemieszczają się poza miasto, lecz odkładają się np. na przydrożnych roślinach. Ponadto przemysł ciężki powoduje zdegradowanie pobliskiego i dalszego środowiska przyrodniczego.

Właściwości przeciwdrobnoustrojowe

Naukowcy z Lublina kontynuowali badania nad miodami pozyskanymi z Miejskiej Pasieki Artystycznej w Lublinie. W celu sprawdzenia właściwości przeciwbakteryjnych pozyskanych miodów użyli bakterii Gram-ujemnych (Pseudomonas aeruginosa i Escherichia coli) oraz Gram-dodatnich (Bacillus circulans i Staphylococcus aureus). Uprzednio wykonali serię rozcieńczeń miodów (50%, 25%, 12,5% i 6,25%). Autorzy donoszą, że bakteria P. aeruginosa nie była wrażliwa na wymienione stężenia miodów. W przypadku E. coli i S. aureus aktywność bakteriobójczą wobec miodu śliwowego, lipowego i wielokwiatowego notowano dla stężenia 50%. Najbardziej wrażliwą bakterią na wspomniane miody okazała się bakteria B. circulans [Kunat i in., 2020]. Przywołane bakterie są chorobotwórcze dla człowieka, dla przykładu B. circulans powoduje zakażenia ran, natomiast S. aureus i E. coli zakażenia układu pokarmowego i oddechowego.

Facelia jako roślina wzbogacająca bazę nektarową i pyłkową często jest siana na miejskich łąkach kwietnych. Fot. Annette Meyer, Pixabay

Zawartość związków fenolowych

W miodzie, oprócz cukrów, mikro- i makroelementów, aminokwasów, olejków eterycznych, kwasów organicznych, występują związki biologicznie czynne, w tym kwasy fenolowe. Sprawdzono, czy w miodach miejskich znajdują się kwasy: kumarowy, syryngowy, wanilinowy, kawowy i cynamonowy, które mogą wpływać na właściwości przeciwdrobnoustrojowe patoki. Wyniki doświadczenia przeprowadzonego przez Kunat i in. [2020] wykazały obecność kwasu kawowego we wszystkich próbkach. W miodzie śliwowym były ponadto kwasy kumarowy i cynamonowy. W żadnych próbkach miodów nie stwierdzono obecności kwasu wanilinowego i syryngowego. Autorzy tego doniesienia zaznaczają, że analiza chromatograficzna wykazała również obecność innych związków fenolowych.

W organizmie człowieka fenolokwasy dezaktywują wolne rodniki, chelatują jony metali, mogą też zmieniać aktywność enzymów. Ponadto przeciwdziałają chorobom wieńcowym, nowotworom i cukrzycy, a także mogą wchodzić w korzystny układ z innymi związkami biologicznie czynnymi.

Reasumując, tereny miejskie są dobrym siedliskiem dla owadów zapylających pod względem różnorodności roślin pożytkowych. Nasadzenia, parki, ogrody czy łąki kwietne zapewniają owadom nektar i pyłek. Na podstawie badań przeprowadzonych przez zespół naukowców w Lublinie wnioskuję, że właściwości przeciwdrobnoustrojowe miodów miejskich są lepsze lub porównywalne do tych z terenów podmiejskich i czystych ekologicznie. Jednak, żeby wyciągnąć solidne wnioski, potrzebne są dalsze badania, uwzględnienie innych miast i przebadanie miodów pod względem zawartości metali ciężkich i środków ochrony roślin.

Mgr Maciej S. Bryś

Przeczytaj także: Miody wiosenne okiem biologa, „Pasieka” nr 2/2021

Literatura:

Bryś M., Stawiarz E., Denisow B., 2019. Flora pożytkowa gminy Domaradz na podstawie analizy pyłkowej miodów. 56 Konferencja Pszczelarska, Kazimierz Dolny,
5-6.03.2019, 88-89.

Budzyński M., Kunat M., Andrejko M., Rysiak A., Bryś S. M. ,Sudziński M., Ptaszyńska A. A. Właściwości przeciwgrzybicze wybranych odmian miodów. Śląski Związek Pszczelarzy w Katowicach, Uniwersytet Śląski Instytut Ogrodnictwa Zakład Pszczelnictwa w Puławach, Pszczelnicze Towarzystwo Naukowe, 57 Naukowa Konferencja Pszczelarska, Materiały z Konferencji, Cieszyn, 10-12 marca 2020.

Kunat M., Andrejko M., Rysiak A., Budzyński M., Bryś S., M., Sudziński M., Ptaszyńska A. A., Właściwości przeciwbakteryjne miodów uzyskanych z terenów miejskich i podmiejskich, Śląski Związek Pszczelarzy w Katowicach, Uniwersytet Śląski Instytut Ogrodnictwa Zakład Pszczelnictwa w Puławach, Pszczelnicze Towarzystwo Naukowe, 57 Naukowa Konferencja Pszczelarska, Materiały
z Konferencji, Cieszyn, 10-12 marca 2020.

Kunat M., Bryś S. M., Grąz M., Sudziński M., Ptaszyńska A. A., Zawartość związków fenolowych w miodach pozyskanych z Lubelskiej Pasieki Miejskiej oraz terenów czystych ekologicznie, Śląski Związek Pszczelarzy w Katowicach, Uniwersytet Śląski Instytut Ogrodnictwa Zakład Pszczelnictwa w Puławach, Pszczelnicze Towarzystwo Naukowe, 57 Naukowa Konferencja Pszczelarska, Materiały z Konferencji, Cieszyn, 10-12 marca 2020.

KunatM.,Bryś S. M., Sudziński M., Andrejko M., Ptaszyńska A. A., 2019. Właściwości przeciwgrzybowe miodów pozyskanych z terenów miejskich i czystych ekologicznie. Ogólnopolska Przyrodnicza Konferencja Naukowa „Maternaturae” – osiągnięcia, wyzwania i problemy nauk przyrodniczych, 47-48.

Polska Norma PN-88/A-77626, „Miód pszczeli”. Wydanie Normalizacyjne, 1988.

Stawiarz E. i Bryś M., 2018. Spektrum pyłkowe obnóży pszczelich pozyskanych od mieszańca pszczoły miodnej „Jugo”, 55 Konferencja Pszczelarska, Kazimierz Dolny,
06-07.03.2018, 78.

Zajdel B., Borański M., Kucharska K., Teper D. Domańska A. Źródła pożytku pyłkowego murarki ogrodowej (Osmia rufa L.) na obszarach w różnym stopniu zurbanizowania. Streszczenia z Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Kazimierz Dolny, 2019, 71.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"