Wpływ środowiska na zawartość cynku w organizmach pszczół i produktach pszczelich

Fot. Janusz Pudełko

Rozwój cywilizacji i związanego z nią stresu, a co za tym idzie zagrożenie chorobami cywilizacyjnymi, a także wzrost świadomości spowodowały, że konsumenci zaczęli szukać żywności, która byłaby wolna od nadmiaru związków chemicznych, a jednocześnie uzupełniałaby niedobory składników mineralnych takich jak magnez, mangan czy cynk w organizmie człowieka.

Pierwiastki te są niezbędne dla zdrowia i spełniają wiele ważnych funkcji. Ich zapotrzebowanie jest zależne od wieku, płci oraz stanu zdrowia, a ich nadmiar lub niedobór może doprowadzić do zwiększenia ryzyka powstawania chorób cywilizacyjnych.

Składniki mineralne dostarczane są do organizmu głównie z żywnością, stąd ocena ich zawartości w pożywieniu jest tak ważna. Produktami dostarczającymi wielu cennych makro- i mikroelementów mogą być miód i inne produkty pszczele.

Wykres 1. Dynamika zmian zawartości cynku w organizmach
pszczół w zależności od miejsca i terminu pobrania

Już w latach dwudziestych ubiegłego wieku opisywano w Polsce zatrucia pszczół arsenem, które nazwano chorobą cieszyńską pszczół. Badania potwierdzają, że w przypadku ołowiu, kadmu czy cynku pszczoły z rejonów przemysłowych mają w swym organizmie większą ilość tych pierwiastków niż pszczoły z rejonów czystych.

Cynk jest metalem bardzo rozpowszechnionym na ziemi. Łatwo rozpuszcza się w środowisku kwaśnym. Jego źródłem w organizmie jest pożywienie, z którego jest pobierane 95% dawki dziennej. Dawka szkodliwa dla człowieka wynosi 150 – 600 mg i zależy od wieku, kondycji, wagi ciała.

Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego rozwoju organizmu. Należy jednak pamiętać, że zarówno jego niedobór, jak i nadmiar jest szkodliwy. Niedobór cynku w organizmie kobiet w ciąży powoduje nadciśnienie ciążowe, zahamowanie wzrostu płodu i niedorozwój mózgu.

Zbyt niskie ilości cynku, a także miedzi, żelaza i wapnia w diecie młodych kobiet mogą być powodem wystąpienia osteoporozy w wieku późniejszym.

Na podstawie badań prowadzonych w Polsce niektórzy naukowcy stwierdzają...

Wykres 2. Dynamika zmian zawartości cynku w miodzie
w zależności od miejsca i terminu pobrania

Przez dwa sezony pszczelarskie (2003, 2004) pobierałem próby miodu pszczelego, pierzgi, propolisu i pszczół z ośmiu pasiek w rejonie suwalskim i z siedmiu w rejonie warszawskim. Podczas sezonu pszczelarskiego miód oraz pszczoły pobierane były trzykrotnie – w czerwcu, lipcu i sierpniu, pierzga i propolis jeden raz – w czerwcu.

Na wykresie 1. można zobaczyć, jakie były średnie zawartości cynku w organizmach pszczół w obu regionach w latach 2003 i 2004.

Jak widać, tylko w sierpniu 2004 roku zawartość cynku w organizmach pszczół w rejonie warszawskim była wysoka i wynosiła 92 mg/kg. W pozostałych miesiącach była podobna do wyników z rejonu suwalskiego i mieściła się między 32 a 53 mg/kg.

Niestety nie potrafię wytłumaczyć, czemu akurat w sierpniu w rejonie warszawskim nastąpił tak wysoki wzrost tego pierwiastka, choć widać, że w sierpniu 2003 roku także wystąpiło tu podobne zjawisko. Wzrost zawartości cynku nie był jednak tak wysoki jak w 2004 roku.

Wykres 3. Dynamika zmian zawartości cynku w pierzdze
w zależności od miejsca i terminu pobrania prób

Wykres 2. przedstawia z kolei zawartość cynku w miodzie pszczelim.

Od razu rzuca się w oczy bardzo niska w porównaniu do organizmów pszczelich zawartość tego pierwiastka w miodzie, wynosząca od 1 do 3 mg/kg. W 2003 roku w obu rejonach stwierdzono najwyższe zawartości cynku w miodach w czerwcu, a najniższe w sierpniu.

W 2004 roku w rejonie warszawskim najwyższe wartości cynku były w czerwcu, a najniższe w sierpniu. W rejonie suwalskim w tym samym roku najniższe ilości cynku były w miesiącu czerwcu, a najwyższe w sierpniu. Wyniki te są niższe niż wartości podawane w literaturze dotyczącej Polski, gdzie wartości te wahały się od 1,5 do 19,7 mg/kg.

Także w literaturze zagranicznej dotyczącej miodów z Turcji, Niemiec czy Egiptu autorzy na ogół podawali wyższe wartości...

Wykres 4. Dynamika zmian zawartości cynku w propolisie
w zależności od miejsca i roku pobrania prób

Ostatnim produktem pszczelim, który chciałbym opisać, jest propolis. Wyniki badań zostały przedstawione na wykresie 4. Podobnie jak pierzga propolis był pobierany tylko raz w ciągu roku.

Jak widać, badany propolis zawierał wysokie ilości cynku. Także w tym wypadku w rejonie uznanym za czysty ilość tego pierwiastka była niższa niż w rejonie o dużym uprzemysłowieniu. W dostępnej literaturze również można znaleźć potwierdzenie tego, że propolis jest produktem o dużym zanieczyszczeniu metalami ciężkimi.

Na podstawie moich badań dotyczących zawartości cynku w produktach pszczelich można stwierdzić, że jeśli miód nie jest przechowywany w naczyniach ocynkowanych, nie powinien zawierać szkodliwych ilości tego pierwiastka. Większość cynku zostaje zatrzymana w organizmach pszczół w czasie przerobu nektaru.

Na mapie Polski zaznaczone są rejony, z których były pobierane
próby.

Inaczej jest z pierzgą i propolisem. Produkty te charakteryzują się wysoką zawartością cynku. Spowodowane jest to zapewne miejscem występowania produktu pobieranego przez pszczoły, gdyż pyłek kwiatowy jest narażony na opady pyłów z atmosfery.

Natomiast w przypadku propolisu istotne jest, jakie substancje są wykorzystywane przez pszczoły przy jego wytwarzaniu. Dlatego dla własnego zdrowia powinniśmy korzystać tylko z przebadanych produktów.

mgr inż. Piotr Michalik
Katedra Biologii Środowiska Zwierząt
SGGW w Warszawie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"