Skuteczność zabiegów ozonowania systemem API O₃ w walce z występowaniem pasożyta Varroa destructor u pszczół miodnych

Ektopasożyt Varroa destructor uznawany jest przez wielu badaczy i pszczelarzy za największego szkodnika pszczoły miodnej. Kwalifikuje się go jako jeden z głównych czynników odpowiedzialnych za straty w gospodarce pasiecznej na całym świecie [Martin i in. 2012].

Niemożność całkowitego wyeliminowania choroby powoduje, iż poszukuje się nowych metod zwalczania i ograniczania rozwoju roztocza.

fot. Pixabay

W 2016 roku postanowiono przetestować potencjalne właściwości warrozobójcze ozonu. Doświadczenie przeprowadzono w czterech pasiekach w okolicy Olsztyna na rodzinach pszczelich rasy Apis mellifera carnica linii Kortówka.

Głównym celem było sprawdzenie, czy ozonowanie w systemie API O₃ jest skuteczne w walce z warrozą oraz określenie wpływu zabiegu na zachowanie pszczół.

1. Biologia Varroa destructor oraz właściwości ozonu

1.1. Biologia Varroa destructor

Trudności związane ze zwalczeniem warrozy i wysokie ryzyko remisji choroby powodowane są kilkoma aspektami biologii pasożyta.

Po pierwsze należy zwrócić uwagę na cykl rozwojowy V. destructor. Faza foretyczna może trwać od pięciu do sześciu miesięcy w okresie zimowym, kiedy czerw w ulu jest nieobecny [Anderson i Trueman 2000]. Takie przystosowanie samicy pasożyta umożliwia jej rozpoczęcie fazy reprodukcyjnej wiosną, z chwilą intensywnego czerwienia przez królową.

Faza ta rozpoczyna się zajęciem komórki pszczelej na dwadzieścia do czterdziestu godzin przed zasklepieniem [Bokaie i in. 2014]. Następnie samica Varroa zaczyna składać jaja z częstotliwością co trzydzieści godzin.

Przeprowadzanie ozonowania za pomocą systemu API O3.
fot. Marta Pielowska

1.2. Właściwości ozonu

W ostatnim czasie zaczęto interesować się właściwościami ozonu oraz jego wpływem na skuteczność walki z warrozą. Ozon to tritlen. Występuje w atmosferze, tworząc warstwę ozonową chroniącą przed szkodliwym wpływem promieniowania UVB.

Cząsteczka O₃ jest nietrwała, a jej okres połowicznego rozkładu wynosi tylko od dwudziestu do pięćdziesięciu minut w powietrzu. Rozpada się na tlen dwuatomowy (O2) i jednoatomowy (O), z których ten drugi to bardzo silny utleniacz.

Tlen jednoatomowy przyłącza się do podwójnego wiązania w cząsteczkach nienasyconych związków organicznych, zmieniając ich właściwości. Atutem samego ozonu jest fakt, że w czasie rozpadu praktycznie nie powstają produkty uboczne, ponieważ z dwóch cząsteczek ozonu powstają trzy cząsteczki tlenu dwuatomowego.

fot. Marta Pielowska

2. Metodyka i materiały

2.1. Opis sprzętu i zabiegu ozonowania

W badaniu wykorzystano generator ozonu O₃ Api Var. Model użyty w doświadczeniu posiada pięć dysz, przez które odpowiednią ilość ozonu wpompowuje się do wnętrza ula. Dysze te łączą się z generatorem za pomocą długich, elastycznych rur.

Takie rozwiązanie umożliwiło przeprowadzenie zabiegu w pięciu ulach jednocześnie, co znacznie poprawiło wydajność pracy. Sprzęt zapakowano w walizkę, dzięki której w sposób wygodny dla wykonująceg zabieg można było przetransportować wszystkie elementy urządzenia w dowolne miejsce.

Przed przystąpieniem do zabiegu w dennicy uli zakwalifikowanych do doświadczenia umieszczono wkładki z białego papieru posmarowanego olejem, pozwalające na dokonanie pomiarów liczby osypanych osobników Varroa w kolejnych dniach. Po każdej ocenie wkładki dennicowe były wymieniane.

2.2. Opis doświadczenia

Doświadczenie zostało przeprowadzone w 2016 roku w czterech pasiekach w okolicy Olsztyna na rodzinach pszczelich rasy Apis mellifera carnica linii Kortówka. Pasieki oznaczono jako „KP” (zlokalizowana w Olsztynie Kortowie, w pasiece Katedry Pszczelnictwa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego), „D” (zlokalizowana w Dywitach), „CP” (zlokalizowana w Gryźlinach) oraz „T” (zlokalizowana w Tomaszkowie).

W badaniu uwzględniono po dziesięć pni z pasiek „CP” i „KP”, osiem pni z „D”, siedemnaście pni z „T”. Liczba pni kontrolnych była analogiczna do liczby badanych pni w danej pasiece z wyjątkiem pasieki „T”, gdzie zbadano osiem uli kontrolnych. Ogółem przetestowano czterdzieści pięć rodzin, które poddano ozonowaniu, oraz trzydzieści sześć rodzin kontrolnych.

Zabieg ozonowania wykonano w dniu 30 marca 2016 roku. Liczbę osypanych roztoczy po raz pierwszy oceniono następnego dnia, 31 marca. Kolejne przeglądy wykonywane były w losowo wybrane dni.

3. Wyniki i dyskusja

Przed przystąpieniem do ozonowania określono stopień porażenia pszczół w poszczególnych pasiekach. Ilość znalezionych V. destructor w pasiekach „KP”, „CP” i „T” była znikoma, więc odstąpiono od przedstawienia wartości liczbowych w procentach.

W przypadku pasieki oznaczonej symbolem „D” porażenie pszczół przed zabiegami wynosiła po 3% w obu grupach (tab. 1. str. 32). Ogólną ocenę liczby osypanych osobników pasożyta po trzech tygodniach od zabiegu ozonowania zaprezentowano w tabelach 2. i 3.

W pasiekach „CP” i „T” średnia liczba znalezionych pasożytów kształtowała się na poziomie poniżej jednego osobnika przypadającego na daną rodzinę w okresie badanym, co przekłada się na znaczny procent uli, w których roztoczy w ogóle nie znaleziono.

Można także zauważyć, że w przypadku „CP” osypało się więcej V. destructor w pniach kontrolnych niż w pniach ozonowanych. Sytuacja odwrotnie kształtowała się w pasiece „T”.

Różnice w liczbie znalezionych V. destructor są niewielkie, niewskazujące na większy wpływ ozonu. Z kolei w pasiece „D”, gdzie zaobserwowano wyjściowo wyższą ekstensywność inwazji V. destructor, w osypie znaleziono średnio trzydzieści trzy osobniki w grupie, w której zastosowano terapię O₃, oraz średnio około siedemnastu w grupie kontrolnej.

Wynik ten wskazuje na prawie dwukrotnie większą skuteczność oczyszczania się pszczół z V. destructor w rodzinach poddanych zabiegowi.

Niestety są to tylko wyliczone średnie i analizując sytuację poszczególnych pni w każdej grupie, stwierdzamy, że w pojedynczych pomiarach znajdywano do piętnastu osobników V. destructor. Warto zwrócić także uwagę na fakt, iż w pniach kontrolnych obserwowano więcej roztoczy w przeciągu pierwszych dwóch przeglądów.

Podsumowanie

Przeprowadzone w 2016 roku w okolicach Olsztyna doświadczenie, mające na celu sprawdzenie skuteczności zwalczania warrozy ozonem, nie wykazało jego istotnego wpływu na roztocza ani działania terapeutycznego. Po pierwsze ozon nie zapobiegł rozwojowi V. destructor w okresie wiosennym. W ulach ozonowanych stwierdzano nawet wyższe porażenie aniżeli w pniach kontrolnych.

Marta Pielowska, Andrzej Dzikowski
Źródło artykułu: M. Przybysz, E.M. Szymański (red.)
Wybrane aspekty ochrony owadów zapylających i pszczelarstwa, Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy, Zgorzelec 2017, s. 117-126.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"