Działanie alergenne mleczka pszczelego, cz. 1.

Pod pojęciem działania alergennego w odniesieniu do mleczka pszczelego bardziej trafnym jest określenie nadwrażliwość typu I. U podłoża tego terminu leżą reakcje antygenu (alergenu) z przeciwciałami IgE (immunoglobulin E) związanych z receptorami powierzchniowymi FcR komórek tucznych i bazofilów.

W wyniku tej reakcji wymienione komórki wydzielają mediatory stanu zapalnego, m.in. histaminę, leukotrieny, prostaglandyny, aktywatory kinin i in. Efektem klinicznym, którego podłożem jest nadwrażliwość typu I, może być astma atopowa (zewnętrzna), zapalenie błon śluzowych nosa i spojówek, wstrząs anafilaktyczny, obrzęk naczynioruchowy, a także pokrzywka rumień i atopowe zapalenie skóry (świerzbiączka).

fot.© Rafał Krawczyk

Często objawy te występują w mniejszej lub większej liczbie równocześnie, np. astma napadowa (ostry skurcz oskrzeli) może być połączona z zapaleniem błon śluzowych nosa i spojówek, świądem i obrzękiem naczynioruchowym. Najczęściej definiuje się działanie alergenne mleczka pszczelego na podstawie objawów klinicznych, dodatnich prób skórnych na działanie alergenne tego produktu jako alergenu oraz obecności swoistych przeciwciał IgE w surowicy krwi.

Astma

Astma (dychawica oskrzelowa) pod wpływem mleczka pszczelego występuje zwykle napadowo i może pojawić się po jednorazowym lub wielokrotnym zetknięciu się ustroju z alergenem. Dominującym objawem jest duszność typu wydechowego, prowadząca niekiedy do zaburzeń oddychania i całkowitego jego zatrzymania z utratą przytomności włącznie. Proces ten trwa zwykle od kilku do kilkunastu godzin. Natomiast do wstrząsu anafilaktycznego (anafilaksji) dochodzi w bardzo krótkim czasie.

Reakcja ta zachodzi po wprowadzeniu do organizmu mleczka pszczelego zwykle w ciągu kilku, kilkudziesięciu minut. Reakcje anafilaktyczne cechują się różnym nasileniem i dotyczą zwykle układu krążenia, oddechowego, pokarmowego i skóry.

Dla przykładu może to być zblednięcie powłok skórnych, szum w uszach, osłabienie, ucisk w okolicy serca, uczucie lęku i gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego, czego następstwem może być zapaść, a nawet zejście śmiertelne. Groźnym dla życia objawem jest obrzęk krtani oraz ostra niedrożność dróg oddechowych. Zmianom tym może towarzyszyć świąd, pokrzywka oraz dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka). Może wystąpić także atak astmy oskrzelowej.

Alergia po podaniu doustnym

Thien i wsp. (1993) jako pierwsi zaprezentowali 5 przypadków astmy i anafilaksji wywołanej przez mleczko pszczele. Wśród tych przypadków były 4 kobiety (w wieku 19-33 lat) i 66-letni mężczyzna. Pacjenci chorowali na łagodną formę astmy atopowej od 2 do 24 lat.

Autorzy powyżsi donoszą również o 4 dalszych przypadkach alergii na mleczko pszczele, które miały miejsce w Australii. Dotyczyły one kobiet w średnim wieku. Wszystkie one przeszły ciężki atak astmy oskrzelowej, która doprowadziła do zatrzymania oddechu. Pacjentki po udzieleniu im niezbędnej pomocy medycznej szybko powróciły do zdrowia.

fot.© Roman Dudzik

Peacock i wsp. (1995) donoszą o przypadku ostrego wyczerpania oddechowego, zagrażającego życiu 31-letniej kobiety, w następstwie zażycia kapsułek z mleczkiem pszczelim. Pacjentka od 15 lat cierpiała na łagodną postać astmy oskrzelowej i używała inhalatorka z salbutamolem w celu wykonywania okazjonalnych wziewów.

Objawy zespołu zaburzeń oddechowych pojawiły się po 40 min od zażycia mleczka pszczelego. W trakcie oględzin lekarskich była ona całkowicie sina, ospała i wyczerpana, z szybkością 10 oddechów/min, rytmem serca 130 uderzeń/min i niesłyszalnym odgłosem oddychania podczas osłuchiwania.

Chorej podano dożylnie hydrokortyzon, aminofilinę i salbutamol w celu przywrócenia zaburzonego oddychania. Po 4 godz. sztucznego oddychania, szczytowy przepływ wydechowy (PEFR) wyniósł 420 l/min. Po 2 tyg. hospitalizacji chorą wypisano ze szpitala. Po 6 tyg. pacjentka powróciła do szpitala z tym samym objawem ostrego wyczerpania oddechowego po zażyciu kolejnej dawki mleczka pszczelego. Objawy choroby i jej leczenie był podobne jak poprzednio. Na tej podstawie ustalono, że przyczyną obu incydentów było mleczko pszczele i że może ono być przyczyną ciężkich zaburzeń oddechowych zagrażających życiu.

Czas wystąpienia objawów uczulenia kształtował się w granicach 5-90 min. Objawami alergii były ostre ataki astmy oskrzelowej lub anafilaksja. Często towarzyszyło im zapalenie błon śluzowych nosa i spojówek oraz obrzęk naczynioruchowy. U wszystkich chorych test skórny z mleczkiem pszczelim był dodatni.

Leung i wsp. (1995) opisują ponadto przypadek 26-letniej kobiety (tabela 1, pacjent nr 1), która doznała gwałtownego ataku astmy po przyjęciu mleczka pszczelego w kapsułkach. Objawy uczulenia wstąpiły po 90 min od przyjęcia mleczka pszczelego. Atak astmy charakteryzował się szybkim spadkiem szybkości szczytowego przepływu wydechowego (PEFR) z 400 do 80 l/min.

Po przyjęciu do szpitala pacjentka leczona była wziewnymi środkami rozszerzającymi oskrzela i dożylnymi steroidami. Powrót do zdrowia nastąpił w ciągu 24 godz. Badania wykazały dodatnią reakcję skórną na mleczko pszczele. Ponadto badanie prowokacyjne, polegające na podaniu kapsułki z mleczkiem pszczelim, wywołało ostrą astmę w ciągu 90 min.

Laporte i wsp. (1996) opublikowali dane na temat 3 osób, które po przyjęciu doustnym mleczka pszczelego doznały skurczu oskrzeli połączonego ze świądem, pokrzywką i obrzękiem powiek (tabela 2.). Kliniczne objawy u 2 kobiet i mężczyzny, w wieku 17-19 lat, wystąpiły pomiędzy 30 min i 2 godz. po przyjęciu mleczka pszczelego.

Żaden z pacjentów nie przyjmował innych leków. Dwaj pacjenci, jak to wynikało z wywiadu lekarskiego, chorowali na astmę atopową (zewnętrzną) w dzieciństwie, w wieku 5 i 9 lat. Skurcz oskrzeli u jednego pacjenta leczono epinefryną, u dwóch pozostałych – terbutaliną i kortykosteroidami. Wszyscy pacjenci zostali następnego dnia zwolnieni do domu.

Opisane przypadki potwierdzają dotychczasowe doniesienia i wyraźnie wskazują na niebezpieczeństwo, z utratą życia włącznie, przyjmowania mleczka pszczelego przez pacjentów chorych na astmę.

Kolejny raport Thiena i wsp. (1997) dotyczy 5 kobiet w wieku 20-45 lat chorych na astmę, które po spożyciu toniku z mleczkiem pszczelim były hospitalizowane z powodu ostrego ataku tej choroby. Objawy alergiczne u wymienionych osób zostały zebrane w tabeli 3. Cdn.

Prof. Bogdan Kędzia,
mgr. Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych
i Roślin Zielarskich

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"