Straty i temperatury zewnętrzne powietrza w okresie zimowania pszczół w latach 2010-2013

Zimowanie pszczół rozpoczyna się ostatnim jesiennym oblotem i trwa do całkowitego rozwiązania kłębu oraz rozpoczęcia lotów. Zwykle pszczoły wcześniej dokonują pierwszego wiosennego oblotu, kończąc okres właściwej zimowli i przechodzą okres przejściowy.

W czasie tym ponownie wiążą kłąb zimowy przy ochłodzeniu lub rozluźniają i wylatują z ula przy ociepleniu. Rozróżnianie tych okresów jest istotne z biologicznego punktu widzenia, jak również gospodarki pasiecznej.

Pierwszy oblot umożliwia pszczołom opróżnić jelito proste z kału, a matce intensywniej rozpocząć czerwienie. Obserwacja oblotu rodziny zaś ułatwia pszczelarzowi szybką orientację o stanie poszczególnych rodzin i podjęcie decyzji o wykonywaniu najpilniejszych prac wiosennych. Na podstawie oceny oblotu można ustalić wstępne straty ze spadku całych rodzin, jak również ich stan zdrowotny i zapasy zimowe.

Na krótko przedtem z wymienionych dennic można też określić przebieg zimowli, a przede wszystkim wielkość osypu zimowego. Nie są to jednak pełne straty zimowania. Wynika to głównie z układu pogody w okresie przejściowym.

Na przykład w 2013 roku w okolicach Wrocławia pszczoły obleciały się 6 marca, podczas jednodniowego ocieplenia, po czym nastąpiło pięciotygodniowe silne ochłodzenie. Nocą temperatury spadały do -14°C. Średnia temperatura marca wynosiła zaledwie 0,3°C. W tych warunkach rodziny były nadal skupione w kłębie zimowym.

Przedłużający się okres przejściowy powoduje...

Pszczoły najkorzystniej zimują przy temperaturze bliskiej 0°C, przy której intensywność wytwarzania przez nie ciepła odzwierciedla minimalny poziom przemiany materii (Kasjanow, 2002). Z tego punktu widzenia mniej korzystne są temperatury znacznie niższe, jak również przekraczające 0°C. Przy wysokich temperaturach kłąb zimowy ulega rozluźnieniu i rozpada się.

Celem niniejszego artykułu jest ocena strat zimowych pszczół w latach 2011-2013 na tle rozkładu średniomiesięcznych temperatur w tym okresie. Pasieka, w której prowadzono badania, składała się średnio z 70 rodzin, zasiedlonych w ulach wielokorpusowych (ule elementowe – „Pasieka” nr 5/2010), na ramkach o wymiarach 36 × 18 cm. Rozmieszczona była ona na terenie suchym, osłonięta od wiatrów i niewielkim nasłonecznieniu (polana leśna).

Gospodarka miała charakter stacjonarny, a jej cechą charakterystyczną było utrzymywanie gniazda w czasie aktywności pszczół w dwóch korpusach, co rozmiarami odpowiada 10 ramkom w ulach warszawskich poszerzonych.

Umiarkowane pożytki rozciągnięte w czasie skłaniają do utrzymania czerwienia matek bez ograniczenia w całym sezonie. Ostatni pożytek (z nawłoci) kończył się w I dekadzie września.

Niszczenie pasożytów Varroa d. w okresie pożytkowym polegało na ścinaniu czerwiu trutowego, później 2-3-krotnym odymianiu Apiwarolem. W końcu października polewano pszczoły 20-35-mililitrowymi dawkami kwasu szczawiowego. W listopadzie rodziny kontrolnie odymiano również Apiwarolem.

W kolejnych latach badania, tj. 2011-2013 (odpowiednio: 5.III, 22.II i 3.III) ustalono częściowe straty zimowania pszczół na podstawie martwych osobników w osypie zimowym. Średnia liczba martwych pszczół wynosiła w tych latach: 803 szt., 382 szt., 413 szt. (Tab. 1.). O dwukrotnie większym osypie pszczół w 2011 roku zdecydował spadek 4 rodzin.

Średnia struktura osypu korzystniejsza była i zbliżona do siebie w latach 2011 i 2013. Różnica polegała na tym, że w roku 2011 najwięcej rodzin (44%) przezimowały z małą ilością martwych pszczół, zaś w 2013 roku najmniej rodzin było z dużym osypem (12%). Z tego wynikało, że do czasu oblotu oczyszczającego rodziny miały dobre warunki zimowli.

Z danych w tabeli 1. wynika, że największe straty zimowania poniesiono w 2012 roku. Zmniejszono wówczas liczbę rodzin o 29%. Ślady kału na ramkach lub przedniej części niektórych uli świadczyły o niepomyślnej zimowli.

W 2013 roku również pełne straty zimowania były duże. Zmniejszono liczbę rodzin o 22%. Czternastoprocentowe straty rodzin w 2011 roku były najmniejsze i można je uznać za umiarkowane.

Ocenę warunków zimowania oparto na podstawie rozkładów średniomiesięcznych temperatur zewnętrznych w tym okresie (Tab. 2. i Ryc. 1.). Rozróżnienie temperatur przed i po oblocie jest istotne z tego względu, że drugi okres (przejściowy) może zmienić warunki całego okresu zimowania.

Najmniej sprzyjający układ temperatur do zimowania pszczół (do oblotu) ukształtował się w zimie 2011/12. O ile w listopadzie różnica maksymalnych (dziennych) temperatur w poszczególnych latach nie była wielka i wynosiła korzystnie dla pszczół od 7,4°C do 8,1°C (średnia od 4,0° do 6,0°) to już w miesiącu grudniu, w kolejnych sezonach, kształtowała się odpowiednio: -4,0°; 4,7°; 0,9°. Zbyt wysoka temperatura w grudniu 2011 roku (o ok. 9° wyższa niż w poprzednim roku) spowodowała, że rodziny zimowały w rozluźnionym kłębie.

Nocą powróciły jednak kilkunastostopniowe mrozy (średnio -3,7°C). Warunki te zdecydowały, że pełne straty można było ocenić tylko po tym okresie w postaci osypanych i osłabionych rodzin.

W podsumowaniu można stwierdzić, że w okresie zimowania pszczół istnieje związek między stratami pszczół i temperaturą zewnętrzną powietrza. Wyższe straty w czasie zimowli (do oblotu oczyszczającego) wystąpiły przy zbyt wysokich temperaturach i przy zbyt niskich temperaturach w okresie przejściowym.

Michał Zawilak
Krzysztof Zawilak

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"