Higieniczne pszczoły

Wiele uwagi ostatnimi czasy poświęca się zagadnieniom instynktu higienicznego u pszczół. Pewne niedopatrzenia w selektywnej hodowli doprowadziły do stworzenia ras pszczół bardzo wydajnych, niezwykle łagodnych, nierojliwych i przy okazji nie radzących sobie z chorobami. W kraju brak informacji od polskich hodowców pszczół na temat zachowań higienicznych danej linii.

Porównanie zachowań higienicznych pszczół VSH
i kontrolnej rodziny względem czerwiu porażonego
roztoczami Varroa. Białe punkty to odsklepione komórki
(Źródło: www.extension.org)

Ocenienie skuteczności radzenia sobie z chorobami nie jest trudne, więc może warto poświęcić na to trochę czasu i dostarczyć odbiorcy pełną charakterystykę linii – tak jak to robią hodowcy matek w innych krajach?

Najprostsze metody kontroli intensywności zachowań higienicznych to testy polegające na sprawdzeniu szybkości i skuteczności usuwania czerwiu zabitego igłą lub wymrożonego.

Często pojawiają się opinie, że wycinanie i wymrażanie czerwiu w plastrze jest lepszą metodą diagnostyczną, ponieważ nie ma tutaj naruszenia zasklepu komórki.

W czasie nakłucia czerwiu dochodzi do uszkodzenia powierzchni ciała i wycieku hemolimfy, co dodatkowo stymuluje pszczoły do oczyszczania komórek. W związku z tym wynik takiego pomiaru może być lepszy niż realna skuteczność pszczół w usuwaniu porażonego chorobami czerwiu.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Po odsklepieniu zainfekowanej poczwarki zapach wydobywający się z komórki stymuluje kolejne pszczoły do dalszego działania. Porażony roztoczami czerw jest zjadany bądź wyciągany z komórki. Pszczoły VSH wykazują spore zróżnicowanie w intensywności oczyszczania poszczególnych stadiów rozwoju czerwiu.

Najchętniej oczyszczają komórki z czerwiem niezabarwionym lub jasno zabarwionym niż larwy (przedpoczwarki) lub poczwarki ciemno zabarwione. Dodatkowo są zdecydowanie mniej aktywne w zachowaniach higienicznych w stosunku do czerwiu trutowego niż do czerwiu robotnic.

W doświadczeniach robotnice VSH znacznie intensywniej oczyszczały komórki czerwiu mocno porażonego roztoczami (15-25 roztoczy na 100 komórek) niż komórki o małym stopniu porażenia (1-5 roztoczy na 100 komórek). Jest to prawdopodobnie związane z intensywnością wydzielania i tym samym detekcji przez robotnice specyficznych sygnałów chemicznych rozpoznawanych przez kontrolujące stan czerwiu pszczoły.

Inną cechą pszczół VSH jest redukcja płodności roztoczy w porównaniu z pszczołami nie-VSH. W rodzinach plenność roztoczy jest mniejsza już kilka tygodni po wprowadzeniu matki VSH. Początkowo cechę tą nazwano tłumieniem reprodukcji roztoczy (z ang. Suppressed Mite Reproduction, SMR) później zmieniono nazewnictwo na „higienę wrażliwą na warrozę” gdyż to właśnie usuwanie porażonego czerwiu dominuje u wyselekcjonowanych pszczół.

W rodzinach VSH zaledwie 30% roztoczy jest zdolnych do reprodukcji. Około 55% jest bezpłodna albo niezdolna do składania jaj. Występuje też część populacji roztoczy obumarłych przed wydaniem potomstwa. Pszczoły VSH częściej niż pszczoły niehigieniczne odsklepiają i ponownie zasklepiają komórki z czerwiem (VSH – 38%, niehigieniczne – ok. 17%).

Możliwe, że właśnie to zachowanie wpływa na zaburzenie cyklu rozwojowego roztoczy w komórkach i tym samym ogranicza ich rozmnażanie.

Naukowcy badając higieniczne pszczoły wrażliwe na warrozę sugerują metody kontroli intensywności takich zachowań u pszczół, w szczególności przez hodowców matek. Proponują oni kontrolę trzech czynników kształtujących większą higienę rodziny:

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Nasi zachodni sąsiedzi również mogą poszczycić się sukcesami hodowlanymi. Od roku 2003 w Niemczech działa program mający na celu wsparcie selekcji i hodowli pszczół odpornych na choroby, a w szczególności intensywnie usuwających warrozę. Pszczoły AGT (Arbeitsgemeinschaft Toleranzzucht) stanowią obecnie kilka tysięcy rodzin a ich cechy higieniczne są wciąż testowane i kontrolowane. W program hodowlany jest zaangażowany szereg pszczelarzy oraz Instytut Pszczelnictwa w Hohen Neuendorf.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Więcej informacji na temat pszczół VSH (w języku angielskim) na stronie:
http://www.extension.org/pages/30361/varroa-sensitive-hygiene-and-mite-reproductiona
na temat pszczół AGT (w języku niemieckim i angielskim) na stronie: http://www.toleranzzucht.de/

Katarzyna Janiszewska
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Instytut Hodowli Zwierząt

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"