Miody trudne lub niemożliwe do pozyskania w Polsce

Miód słonecznikowy pod lupą

Miód słonecznikowy nie jest już na polskim rynku produktem egzotycznym. Dzięki uprawom słonecznika w naszym kraju wydaje się możliwe pozyskanie miodu odmianowego o wyjątkowych walorach smakowych i zdrowotnych. To dobra wiadomość dla polskich pszczelarzy, którzy mogą poszerzyć zakres asortymentu o kolejną odmianę miodu, a dzięki temu pozyskać nowych klientów. Jaki jest miód słonecznikowy? Czym się charakteryzuje i wyróżnia? Co powinniśmy wiedzieć o samym pożytku i jakie właściwości zdrowotne można przypisać dla tej konkretnej odmiany miodu? Wszelkie informacje zostały zawarte w poniższym artykule.

Charakterystyka pożytku

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) należy do rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, dokładniej z obszaru południowo-zachodniego USA, skąd przywędrował do Europy. Uprawiany jest głównie w pasie rozciągającym się od Kuby, przez Hiszpanię i Francję, po Ukrainę [Klimko, Kluza i Kreft, 2000]. Obecnie zauważalne ocieplenie klimatu pozwala na uprawę tej rośliny z powodzeniem również w Polsce. W zależności od odmiany słonecznik jest rośliną uprawną, ze względu na wysoką zawartość tłuszczu roślinnego (ok. 38%). Dojrzałe ziarno (jadalna niełupka) jest przeznaczone na olej słonecznikowy do celów spożywczych lub wykorzystywane jako zdrowa przekąska (prażone ziarno), która jest bogatym źródłem białka (średnio do 18%), mikro- i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów. Olej słonecznikowy stosowany jest także w przemyśle technicznym do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła, a wytłoki powstałe po produkcji stanowią wartościową paszę dla zwierząt hodowlanych. Sama roślina również przeznaczana jest do skarmiania zwierząt w formie kiszonki. W ogrodach można spotkać także ozdobne odmiany tego gatunku.

Słonecznik zwyczajny uprawiany jest z siewu wprost do gruntu jako kwiat jednoroczny. Osiąga 2–3 m wysokości. Łodyga jest prosta, sztywna, gruba, pojedyncza lub rozgałęziona, pokryta krótkimi szorstkimi włoskami. Palowy system korzeniowy jest silnie rozwinięty, sięgający nawet 1,5 m w głąb gleby. Ulistnienie jest skrętoległe. Wszystkie liście są sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach. Ozdobę stanowią zebrane w bardzo duże kwiatostany tzw. koszyczki (o średnicy nawet 30 cm), drobne kwiaty budowy rurkowej. Wokół głównego kwiatostanu znajdują się długie brzegowe żółte kwiaty języczkowe, które są kontrastowym zestawieniem dla ciemnobrunatnej tarczy koszyczka. Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.

MIÓD SŁONECZNIKOWY

Cechy organoleptyczne

Miód słonecznikowy w stanie płynnym ma jasnożółtą barwę, która ciemnieje i przybiera beżowe odcienie w trakcie krystalizacji. Krupiec jest zbity, twardy, drobnoziarnisty, dzięki czemu nie wyczuwa się kryształków cukru w trakcie konsumpcji. Charakterystyczną cechą dla tego miodu jest wysoka kwasowość, co wydaje się zaskakujące dla miodów, które głównie składają się z cukrów. Miód słonecznikowy ma wyczuwalny kwiatowy aromat i świeży, ulotny, owocowy posmak.

Skład chemiczny

Miód słonecznikowy, jak każdy inny, na pierwszym miejscu w składzie zawiera cukry proste, a glukoza nieznacznie dominuje nad fruktozą, co wyjaśnia szybką krystalizację (ok. 20 dni) tej odmiany miodu. Charakterystyczna także dla miodów słonecznikowych jest stosunkowo niska zawartość sacharozy (średnio 0,5 g/100 g miodu). Wysoką kwasowość miodu potwierdza niezbyt wysokie pH: 3,8 i obecność wolnych kwasów na poziomie 32,1 mval/kg. Kwasy organiczne odgrywają ważną rolę w kształtowaniu aromatu tego produktu. Do oceny świeżości patoki wykorzystywana jest analiza zawartości wolnej kwasowości. Wraz z długotrwałym przechowywaniem miodu w niekorzystnych warunkach wzrasta jej wartość w wyniku fermentacji cukrów do kwasów organicznych. Wolna kwasowość zależy bezpośrednio od składu i ilości kwasów organicznych obecnych w miodzie, ale także od pory zbioru i pochodzenia geograficznego [Da Silva i in., 2016]. Maksymalny limit dozwolony przez obowiązujące przepisy wynosi 50 mval kwasu na 1000 g miodu [Dz.U. 2009 nr 17, poz. 94]. Wolna kwasowość miodu słonecznikowego analizowana w badaniach przeprowadzonych w Rumunii wahała się 15,94–47,32 mval/kg [Pauliuc i Oroian 2020], a dla miodu serbskiego 23,64% [Matović i in. 2018]. W najwyższym stężeniu w miodach słonecznikowych znajduje się kwas glukonowy, mrówkowy, octowy, propionowy, bursztynowy, cytrynowy czy jabłkowy. Cechą wyróżniającą miody słonecznikowe jest także wysoka zawartość proliny. W badaniach Czipa i in. [2012] oszacowano wysokie wartości tego aminokwasu na poziomie 214,06–601,11 mg/kg. Stężenie proliny jest przydatnym parametrem oceny jakości miodu oraz pomocnym przy identyfikacji jego pochodzenia. Obecnie ocena tego parametru nie jest obowiązkowa w świetle aktualnych przepisów.

Wymagania jakościowe

Wymagania jakościowe dla miodów określa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/63/UE z dnia 15 maja 2014 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/110/WE oraz na jej podstawie uchwalone Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu [Dz.U. 2003.181.1773] z późniejszymi zmianami, którego wejście w życie uchyliło Polską Normę – Miód pszczeli (PN-88/A-77626). Jedną z ważniejszych metod badawczych jest analiza pyłkowa, której celem jest określenie przynależności gatunkowej miodu. Obecnie wynik analizy pyłkowej zależy od interpretacji specjalisty, który jest odpowiedzialny za badanie, gdyż zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem udział pyłku przewodniego (głównego) w badanej próbce miodu musi być w przewadze. Opis metody w zakresie oznaczania udziału pyłku przewodniego w miodzie jest zawarty w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14.01.2009 r. [Dz.U. Nr 17, poz. 94, pkt. VI], a minimalne procentowe udziały pyłku przewodniego zawarte są w już nieobowiązującej Polskiej Normie (PN-88/A-77626 Miód pszczeli). W tabeli obok zebrane zostały szczegółowe wymagania w zakresie jakości handlowej polskich miodów ze szczególnym uwzględnieniem dla miodu słonecznikowego.

Analiza pyłkowa miodów słonecznikowych

Budowa pyłku na przykładzie Helianthus annuus

Ziarno pyłku słonecznika to monada, średnich rozmiarów (29–33 µm). W położeniu polarnym mają kształt kulisty lub trójkątny, natomiast w położeniu równikowym eliptyczny. Charakterystyczną cechą ziaren pyłku jest widoczna pod mikroskopem warstwa żółtego balsamu pyłkowego. Na powierzchni eksyny znajdują się trzy apertury w formie bruzdowo-porowej, których średnica wynosi ok. 4 µm, określa się je jako izopolarne, tzn. obie powierzchnie biegunowe są równe. Eksyna (zewnętrzna warstwa pyłku) składa się z dwóch odrębnych warstw (filmów), z których zewnętrzna, zwana sexine, jest znacznie grubsza niż wewnętrzna – nexine. Powierzchnia eksyny jest typu kolczastego z licznymi, wyraźnymi i regularnymi wypustkami w kształcie kolców (echinate) o długości ok. 6 µm. Grubość eksyny w okolicach bruzd jest zauważalnie cieńsza.

Właściwości zdrowotne

W apiterapii (dział medycyny naturalnej, w której podczas leczenia wykorzystywane są produkty pszczele) miód słonecznikowy polecany jest przy schorzeniach żołądka i jelit, chorobach płuc i nerek, a zwłaszcza przy dolegliwościach układu krwionośnego.

Wielokrotnie cytowane badania opublikowane przez zespół naukowców pod przewodnictwem prof. Bauera [1996], które były początkiem rozważań na temat potencjalnej alergenności miodów i poszukiwań pochodzenia alergennych frakcji w miodach, wykazały, że miody słonecznikowe wywoływały reakcje alergiczne u grupy badanych pacjentów. Źródłem alergennych białek były wydzieliny gardzielowe pszczół miodnych, a także pyłek zawarty w miodzie. Badania były przeprowadzane ex vivo1, z wykorzystaniem surowicy pacjentów. Wiele lat później poddano w wątpliwość przytoczone wyniki, gdyż odkryto, że podczas analizy dochodziło do niespecyficznych wiązań, które wpływały na powstawanie fałszywie pozytywnych wyników świadczących o reakcji alergicznej [Aberer i in. 2017; Holzweber i in. 2013]. Wpływ tych badań i odkrycia ostatnich 10 lat utwierdzają w przekonaniu, że miody (a szczególnie miód słonecznikowy) wpływa stymulująco na układ odpornościowy, co otwiera współczesnej apiterapii nowe drogi rozwoju, na przykład możliwość stosowania miodu jako naturalnej szczepionki odczulającej w przypadku alergii na powszechnie otaczające nas alergizujące pyłki, a także na białka i jad pszczół miodnych.

Miód słonecznikowy, podobnie jak inne nektarowe i spadziowe, ma właściwości antybakteryjne i przeciwutleniające, które wynikają z synergicznego działania² m.in. związków polifenolowych, aminokwasów, witamin i enzymów. Zalecany jest przy gojeniu się ran, zapaleniach skóry, nieżytach nosa i zatok (stosowany do płukania, rozcieńczony wodą). Tak samo jak inne miody, ze względu na zawartość przeciwutleniaczy, miód słonecznikowy jest rekomendowany przy osłabieniu organizmu. Ma działanie wzmacniające i pomaga w niwelowaniu pierwszych objawów przeziębienia.

Świeży miód słonecznikowy jest uważany za tzw. superfood ze względu na właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Dzięki szerokiej gamie prozdrowotnych metabolitów może być uważany za zdrowszą alternatywę cukru.

Literatura

1. Aberer W., Holzweber F., Hemmer W., Koch L., Bokanovic D., Fellner W., Altmann F. Inhibition of cross-reactive carbohydrate determinants (CCDs) enhances the accuracy of in vitro allergy diagnosis. Allergol Select. 2017, vol. 4, nr1(2), s.141–149.

2. Carvalheiro L.G., Veldtman R., Shenkute A.G., Tesfay G.B., Pirk C.W.W., Donaldson J.S., Nicolson S.W. Natural and within-farmland biodiversity enhances crop productivity. Ecol. Lett. 2011, nr 14, s. 251–259.

3. Czipa N., Borbély M., Gyori Z. Proline content of different honey types. Acta Alimentaria. 2012 nr 41(1), s. 26–32.

4. Da Silva P.M., Gauche C., Gonzaga L. V., Costa A.C.O., Fett R., Honey: Chemical Composition, Stability And Authenticity. Food Chemistry. 2016, nr 196, s. 309-323.

5. Ellis A.M., Myers S.S., Ricketts T.H. Do pollinators contribute to nutritional health? PLoS One, 2015, nr 10(1), 114805.

6. Free J.B. The behaviour of honeybees on sunflowers (Helianthus annuus L.). J. Appl. Ecol. 1964, nr 1, s. 19–27.

7. Giacomini J. J., Leslie J., Tarpy D.R.; Palmer-Young E. C., Irwin R.E., Adler L. S., Medicinal value of sunflower pollen against bee pathogens Scientific Reports. 2018, s. 629.

8. Holzweber F., Svehla E., Fellner W., Dalik T., Stubler S., Hemmer W., Altmann F.. Inhibition of IgE binding to cross-reactive carbohydrate determinants enhances diagnostic selectivity. Allergy. 2013, nr 68(10), s. 1269–77.

9. Klatt B.K., Holzschuh A., Westphal C., Clough Y., Smit I., Pawelzik E., Tscharntke T. Bee pollination improves crop quality, shelf life and commercial value. Proceedings of the Royal Society, 2013, nr 281, s. 1–8.

10. Klimko M., Kluza M., Kreft A. Morphology of pollen grains in three varieties of Helianthus annuus L. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Botanika. 2000, nr 03, s. 135–142.

11. Lipiński M. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, wyd. IV.

12. Matović K., Ćirić J., Kaljević V., Nedić N., Jevtić G., Vasković N., Baltić M. Ž., Physicochemical parameters and microbiological status of honey produced in an urban environment in Serbia. Environmental Science and Pollution Research. 2018, nr 25(14), s. 14148–14157.

13. Oroian M., Ropciuc S.; Honey authentication based on physicochemical parameters and phenolic compounds. Computers and Electronics in Agriculture, 2017, nr 138, s. 148-156.

14. Pauliuc D., Oroian M., Physicochemical parameters of Romanian sunflower honey. Food and Environment Safety. 2020 vol. XIX, nr 2, s. 148 – 155.

15. Pernal S.F., Currie R.W. Pollen quality of fresh and 1-year-old single pollen diets for worker honey bees (Apis mellifera L.). Apidologie. 2000, nr 31, s. 387–409.

16. Persano Oddo L., Piro R. Main European unifloral honeys: Descriptive sheets. Apidologie. 2004, nr35, s. 38–81.

17. Reinhard A., Janke M., von der Ohe W., Kempf M., Theuring C., Hartmann T., Schreier P., Beuerle T. Feeding deterrence and detrimental effects of pyrrolizidine alkaloids fed to honey bees (Apis mellifera). J. Chem. Ecol. 2009, nr 35, s. 1086–1095.

18. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie metod analiz związanych z dokonywaniem oceny miodu (Dz.U. 2009 nr 17 poz. 94).

19. Somerville D.C., Nicol H.I. Crude protein and amino acid composition of honey bee-collected pollen pellets from south-east Australia and a note on laboratory disparity. Aust. J. Exp. Agric. 2006, nr 46, s. 141–149.

20. Tasei J.-N., Aupinel P. Nutritive value of 15 single pollens and pollen mixes tested on larvae produced by bumblebee workers (Bombus terrestris, Hymenoptera: Apidae). Apidologie. 2008, nr 39, s. 397–409.

21. Tepedino V.J., Parker F.D. Interspecific differences in the relative importance of pollen and nectar to bee species foraging on sunflower. Env. Entomol. 1982 nr 11, s. 246–250.

22. Wyłupek T., Powroźnik M., Widelska M., Album roślin miododajnych, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska i Nasiennictwa w Lubinie.2020, s. 44-45.

1 Ex vivo (łac. dosłownie „z istoty żywej”) – badania laboratoryjne z wykorzystaniem narządu, tkanek lub komórek z żywego organizm poza tym organizmem.

2 Działanie synergistyczne – to takie działanie dwóch lub większej ilości mechanizmów, w którym ich łączny efekt jest większy niż suma efektów ich działania oddzielnie.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"