Miody trudne lub niemożliwe do pozyskania w Polsce

Miód lawendowy pod lupą

Miód lawendowy zaliczany jest do miodów o wysokiej jakości. Odznacza się złocistobursztynową barwą i przyjemnym, bardzo charakterystycznym aromatem. Pszczoły wytwarzają ten miód z nektaru kwiatów lawendy, głównie wąskolistnej (Lavandula angustifolia Mill.), zwanej także lekarską czy wonną, a dawniej także bławatką i czyszczeczem. Jest to wieloletnia roślina olejkowa, rosnąca głównie w rejonie Morza Śródziemnego (we Francji, Hiszpanii, Andorze, Włoszech), ale także na Krymie, Kaukazie i Kubaniu. W Polsce istnieje kilka niewielkich pól uprawnych lawendy, plantacje do 4 ha znajdują się w województwie świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim czy dolnośląskim. Krzewy lawendy doskonale znoszą suszę i duże nasłonecznienie. Miód lawendowy ma wyjątkowy smak i zapach. Wykorzystywany jest wspomagająco przy przeziębieniach, na niestrawność, a w kosmetyce naturalnej jako produkt głęboko odżywiający oraz nawilżający skórę.

Charakterystyka pożytku

Do lawendy (Lavandula L.) zaliczamy ok. 40 gatunków krzewów lub półkrzewów, które należą do rodziny jasnotowatych. Lawenda nie ma swojego przedstawiciela w polskiej florze, ale najpopularniejszym gatunkiem uprawianym w naszym kraju jest lawenda wąskolistna (L. angustifolia) wybierana ze względu na tolerancję na przymrozki, jednak podczas mroźniejszych zim może przemarzać część nadziemna rośliny. Zdecydowanie lepiej zimuje na glebach przepuszczalnych i niezbyt wilgotnych. Jest szczególnie chętnie uprawiana w południowych i zachodnich regionach Polski, gdzie coraz częściej można spotkać pola lawendowe, które, oprócz korzyści ekonomicznych (surowiec kosmetyczny, zielarski oraz pożytek pszczeli), dostarczają wrażeń estetycznych i przyciągają licznych turystów. Lawenda wąskolistna to półkrzew, który w miejscu naturalnego występowania (basen Morza Śródziemnego) tworzy rozległe zarośla, można ją spotkać w świetlistych lasach sosnowych, na skalnych zboczach oraz na wapieniach. W Polsce najczęściej jest spotykana w ogrodach, gdzie sadzona jest jako bylina ozdobna. Dorasta do 60 cm wysokości (na właściwych sobie stanowiskach na południu Europy osiąga nawet ponad metr). Kwiaty są zebrane w nibyokółki, osadzone po trzy do pięciu w pachwinach liści, które tworzą kwiatostany typu kłos. W zależności od odmiany mogą być fioletowoniebieskie, purpurowe, różowe, a nawet białe, a ich pięciodziałkowe kielichy mają barwę od ciemnoszarej do ciemnopurpurowej. Wydzielają przyjemny intensywny zapach, typowy dla lawendy. Jest to roślina zimozielona. Kwitnie od czerwca do nawet sierpnia. Wydajność miodową określono na 250 kg/ha pożytku [Podbielkowski 2003].

Cechy organoleptyczne

Smak i zapach miodu lawendowego jest jedyny w swoim rodzaju. To sprawia, że często poszukiwany jest przez koneserów. Profil sensoryczny często opisywany jest jako balsamiczny, świeży, cytrynowy, lawendowy oraz kwiatowy. W zapachu wyczuwalne są także nuty karmelu, brzoskwini czy moreli.

Skład chemiczny

Podstawowy skład miodu lawendowego nie wyróżnia się znacząco na tle pozostałych miodów nektarowych. Również w największej ilości zawiera cukry proste: fruktozę (ok. 40%) i glukozę (33%) oraz wodę (17–20%). Wyjątkiem dla miodów lawendowych jest dopuszczalna zawartość sacharozy do 15% (pozostałe miody do 5%) ze względu na wysoki udział tego disacharydu w nektarze kwiatów omawianego gatunku. Pozostałe składowe – choć pojawiają się w marginalnej ilości – mają decydujący wpływ na barwę, smak i aromat, który jest charakterystyczny dla poszczególnych odmian miodów.

Miód lawendowy wykazuje także silne działanie antybakteryjne dzięki zawartości bakterii kwasu mlekowego (Lactic Acid Bacteria, LAB). Produktami ich metabolizmu są bakteriocyny oraz kwasy organiczne jako wynik homo- i heterofermentacji. Bakteriocyny są białkami lub kompleksami białkowymi wykazującymi aktywność inhibitującą w stosunku do bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych [Aween i in. 2012]. Inne produkowane przez LAB związki wykazujące działanie bioaktywne to wolne kwasy tłuszczowe, etanol, benzoesan, enzymy, peptydy, antybiotyki [Olofsson i in. 2014; Olofsson i Vásquez 2008]. Ponadto właściwości przeciwbakteryjne miodu oparte są na działaniu synergistycznym kilku składowych (czyli w połączeniu dają lepsze efekty niż każda z nich osobno). Jest to związane z wysokim ciśnieniem osmotycznym (wynikającym z dużego stężenia cukrów), zawartością kwasów organicznych, które wpływają m.in. na obniżenie pH miodu, obecnością enzymu oksydazy glukozy, która sama nie ma właściwości antybakteryjnych, ale przez utlenianie glukozy powoduje powstawanie nadtlenku wodoru (inhibiny), dzięki czemu wraz z obecnością wielu substancji antybiotycznych, pochodzących z wydzielin pszczół (np. lizozymu) oraz ze spadzi i nektaru wykazuje działanie antybakteryjne. Znacznie większą aktywnością antybiotyczną charakteryzują się roztwory miodu, np. alkoholowe lub wodne, gdyż rozcieńczenie przyspiesza reakcję powstawania bakteriobójczego nadtlenku wodoru [Hegazi i in. 2014].

Wymagania jakościowe

Analiza pyłkowa miodów lawendowych

Budowa pyłku na przykładzie Lavandula

Ziarna pyłku mają unikalne cechy biologiczne, na podstawie których podczas analizy melisopalinologicznej można zidentyfikować pochodzenie botaniczne miodu. Ziarno pyłku lawendy jest monadą, o wymiarze 25–50 µm (średnio 38 µm) i jest zaliczane do ziaren o średniej wielkości. Pyłek lawendy jest szczególnie charakterystyczny, ma kształt sześcioramiennej gwiazdy. Sześć apertur ziarna pyłku lawendy (są to cieńsze miejsca w eksynie, przez które wysuwają się łagiewki pyłkowe podczas kiełkowania) mają formę bruzd (colpus). Zewnętrzna warstwa pyłku (eksyna) ma 2 µm grubości, a jej rzeźba przybiera formę gęstej siatki (patrz zdjęcia).

Właściwości zdrowotne

Miód lawendowy zaliczany jest do grupy miodów wyróżniających się silnymi właściwościami przeciwutleniającymi. Związki o charakterze przeciwutleniającym neutralizują wolne rodniki oraz wspomagają zachowanie przeciwutleniającej bariery ochronnej ustroju człowieka. Do związków tych należy zaliczyć przede wszystkim karotenoidy, polifenole, tokoferole i kwas askorbinowy [Gheldof, Wang i Engeseth 2002]. Ze względu na właściwości przeciwutleniające związki fenolowe wykazują zdolność regulowania stężenia glukozy i cholesterolu we krwi, dlatego ich spożywanie jest zalecane osobom chorym na cukrzycę. Fenolokwasy mają także inne działania farmakologiczne: żółciopędne (np. kwasy: kawowy, ferulowy i chlorogenowy), przeciwbakteryjne (kwasy: kawowy, wanilinowy, p-kumarowy), hemostatyczne (kwas elagowy) oraz antyseptyczne, ściągające i przeciwpotne (kwas galusowy). Kwasy fenolowe, dzięki właściwościom przeciwutleniającym, zapobiegają również degradacji kolagenu, przez co przeciwdziałają fotooksydatywnym uszkodzeniom skóry¹ [Schramm i in. 2003]. Związki fenolowe zawarte w miodach mogą wzmacniać naturalne mechanizmy obrony przed szokiem tlenowym i chemicznym. Do flawonoidów wykrytych w miodzie lawendowym, wspomagających działanie antybiotyczne, należą m.in. apigenina, kemferol, kwercetyna, hesperydyna, pinocembryna, galangina [Hegazi i in. 2013].

Miód lawendowy ze względu na wysoką zawartość olejku eterycznego odznacza się działaniem antyseptycznym, dlatego wskazany jest w leczeniu stanów zapalnych szczególnie w obrębie dróg oddechowych. Działa wspomagająco w leczeniu grypy, przeziębienia, chorób układu oddechowego, jak zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc. Miód lawendowy wykazuje także właściwości przeciwgrzybiczne, dlatego jest przedmiotem badań nad wykorzystaniem jako naturalny surowiec do produkcji nowych leków stosowanych w infekcjach grzybiczych [Estevinho i in. 2011].

Literatura

1. Aween M.M., Hassan Z., Muhialdin B.J., Noor H.M., Eljamel Y.A.: Evaluation of antibacterial activity of Lactobacillus acidophilus strains isolated from honey. Am. J. Appl. Sci., 2012, 9 (6), s. 807- 817.

2. Bonga G., Giumanini A.G., I Gliozzi G.: Chemical composition of chestnut honey: Analysis of the hydrocarbon fraction. J. Agric. Food Chem., 1986, 34, s. 319-326.

3. Castro-Vázquez, L., Díaz-Maroto, M. C., Gonzalez-Viñas, M. A., Pérez-Coello, M. S. (2009). Differentiation of monofloral citrus, rosemary, eucalyptus, lavender, thyme and heather honeys based on volatile composition and sensory descriptive analysis. Food Chemistry, 112, 1022e1030.

4. Estevinho, M. L., Afonso, S. E., Feás, X. (2011). Antifungal effect of lavender honey against Candida albicans, Candida krusei and Cryptococcus neoformans. Journal of Food Science and Technology, 48(5), s. 640–643.

5. Gheldof N., Wang X.H., Engeseth N.J.: Identification and ąuantification of antioxidant components of honeys from various floral sources. J. Agric. Food Chem., 2002, 50, s. 5870-5877.

6. Gomes T, Feás X, Iglesias A, Estevinho LM. Study of organic honey from the northeast of Portugal. Molecules. 2011; 16: s. 5374–5386.

7. Hegazi A., El-Moez S., Abdou A., Allah F.: Antibacterial activity of some types of monofloral honey against Clostridium acetobutylicum and Clostridium perfringens. Int. J. Current Microb. Appl. Sci., 2014, 3 (9), s. 552-565.

8. Majewska E., Delmanowicz A., 2007. „Profile związków lotnych wybranych miodów pszczelich”. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość5 (54) : s. 247-259.

9. Mateu, I. (2002). Flora valenciana de interés apícola. Mètode, 33, s. 45–50.

10. Olofsson T.C., Butler E., Markowicz P., Lindholm Ch., Larsson L., Vasquez A.: Lactic acid bacterial symbionts in honeybees – an unknown key to honey’s antimicrobial and therapeutic activities. Int. Wound J., 2014, 13(5), s. 668-679.

11. Olofsson T.C., Vásquez A.: Detection and identification of novel lactic acid bacterial flora within honey stomach of the honeybee Apis melifera. Curr. Microbiol., 2008, 57, s. 356-363.

12. Persano Oddo L, Piro R. Main European unifloral honeys: descriptive sheets. Apidologie. 2004; 35: s. 38–81.

13. Podbielkowski Z., Słownik roślin użytkowych, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2003, s. 239-240.

14. Radovic B.S., Careri M., Mangia A., Musci M., Gerboles M., Anklam E.: Contribution of dynamic headspace GC-MS analysis of aroma compounds to authenticity testing of honey. Food Chem., 2001, 72, s. 511-520.

15. Schramm D.D., Karim M., Schrader H.R., Holt R.R., Cardetti M., Keen C.L.: Honey with high levels of antioxidants can provide protection to healthy human subjects. J. Agric. Food Chem., 2003, 51, s. 1732-1735.

16. Stangaciu, S., Hartenstein, E. (2007). Leki z pszczelej apteki. Miodolecznictwo dla każdego. Warszawa: Bauer-Weltbild Media.

17. Stawiarz, E., Dyduch, J. (2014). Zastosowanie produktów pszczelich pochodzenia roślinnego w apiterapii. Episteme, 25, s.111–127.

18. The Apis Information Resource Center website beekeep.info/letters-from-France/french-beekeeping-2/lavender-provences-primeproblematic-honey-plant/

19. Tichonow A.I., Bondarenko L.A., Jarnych T.G., Szpyczak O.S., Kowal W.M., Skrypnik-Tichonow R.I., Miód naturalny w medycynie i farmacji pochodzenie, właściwości, zastosowanie, preparaty lecznicze. Monografia pod redakcją Ukraińskiej Akademii Nauk, ISBN: 978-83-61904-13-7, Wydawca: Sądecki Bartnik, Stróże 2017.

20. Wilczyńska, A. (2012). Jakość miodów w aspekcie czynników wpływających na ich właściwości przeciwutleniające. Gdynia: Wydawnictwo Akademii Morskiej w Gdyni.

1 Uszkodzenia skóry spowodowane przez nadmierną i długotrwałą ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe oraz sztuczne promieniowanie UV, np. w solarium.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"