Miody spadziowe

Miód ze spadzi liściastej pod lupą

Różnorodność miodów spadziowych jest równie imponująca co nektarowych, gdyż w obrębie tego gatunku wyróżniamy odmiany spadzi iglastej, liściastej oraz mieszane miody nektarowo-spadziowe. Spadź produkują drobne owady z rzędu pluskwiaków, w tym głównie mszyce. Tworzą liczne kolonie, które żerują na konkretnych gatunkach drzew i krzewów. Wytworzona spadź, zwana także rosą miodową, stanowi atrakcyjny pożytek dla pszczół miodnych. Niestety obecność pożytku spadziowego jest mało przewidywalna, ale przy sprzyjających warunkach pogodowych owady te mogą tworzyć ogromne populacje zdolne do produkcji dużych ilości rosy miodowej. Miód ze spadzi liściastej jest mniej popularny wśród konsumentów niż miód ze spadzi iglastej. Ma to związek z mniejszą dostępnością na rynku tej odmiany oraz trudnościami w jego pozyskaniu.

Według Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu [Dz.U. 2003 nr 181 poz. 1773] rozróżniamy dwie odmiany miodów spadziowych: miód ze spadzi liściastej oraz miód ze spadzi iglastej. Polski miód spadziowy liściasty produkowany jest głównie z wydzielin lub wydalin owadów z rzędu pluskwiaków (głównie mszyc), których populacje żerują na młodych liściach i pędach drzew liściastych, takich jak klon, dąb, buk, lipa, brzoza; także drzew owocowych; krzewów oraz roślin zielnych.

Charakterystyka pożytku

Według Dyrektywy Rady 2001/110/WE; Dz.U. 2015, poz. 850 spadź jest słodką, lepką cieczą, która pojawia się na liściach i gałęziach niektórych drzew i krzewów, niekiedy także na roślinach zielnych, produkowaną przez drobne owady z rzędu pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera), podrząd pluskwiaków (Hemiptera) i wydalaną jako uboczne produkty przemiany materii. Do tej grupy możemy zaliczyć najczęściej pojawiające się mszyce (Aphidoidea), również czerwce (Coccoidea) oraz koliszki, znane także pod nazwą miodówki (Psylloidea). Mszyce i czerwce, mające znaczenie dla pszczelarstwa w swoim cyklu życiowym kolonizują jeden gatunek rośliny żywicielskiej, a migracja dorosłych uskrzydlonych osobników następuje na inne drzewa tego samego gatunku. Tabela 1 przedstawia podział najczęściej występujących pluskwiaków produkujących spadź liściastą.

Do czynników klimatycznych mających istotny wpływ na pojawienie się populacji pluskwiaków jest optymalna temperatura (25–30°C) i wysoka wilgotność (60–70%). Ważna jest też ciepła, ale i obfita w opady wiosna, ponieważ są to sprzyjające warunki dla rozwijających się samic, które dają początek następnym pokoleniom. Wpływ na szybki i liczebny rozwój kolonii ma także odpowiednia pogoda (ciepła i wilgotna) poprzedniej jesieni, gdy składane są zapłodnione jaja, a szanse na ich przetrwanie zwiększają się w obliczu łagodnej zimy. Natomiast jeśli w okresie letnim są silne i ulewne deszcze, powoduje to spłukiwanie spadzi i żerujących owadów z zaatakowanych roślin. Do niesprzyjających warunków atmosferycznych można zaliczyć także silne wichury i wysoką amplitudę dobową, a także susze i upały, które powodują zasychanie spadzi, co zupełnie uniemożliwia wykorzystanie tego pożytku przez pszczoły. Wspomniane czynniki biologiczne to obecność owadów sprzyjających rozwojowi kolonii pluskwiaków, do których należą drapieżne mrówki. Z natury polują na różne zwierzęta, w tym na owady, ale w przypadku mszyc czy miodówek wykazują szczególnie interesowną opiekuńczość. Ta niecodzienna relacja nazywana jest trofobiozą, która polega na współpracy korzystnej dla każdej ze stron. Mszyce otrzymują ochronę i opiekę przed naturalnymi wrogami, a mrówki pokarm. Co ciekawe, mrówki prowokują pluskwiaki do wydzielania spadzi, drażniąc czułkami lub odnóżami ich ciałka. W taki sposób pobudzona mszyca wydala kropelkę spadzi, którą mrówka wypija i zanosi do gniazda. Do naturalnych wrogów zalicza się np. larwy i dorosłe formy biedronki, pryszczarki, bzygowate, a także pajęczaki i grzyby pasożytnicze, które hamują rozwój producentów spadzi. Populacje pluskwiaków zwalczane są także przez nas – działkowców i ogrodników, przy zastosowaniu oprysków owadobójczych, które również mogą podtruwać pszczoły, pobierające opryskaną rosę miodową. Jednak należy być także wyrozumiałym dla ogrodników, gdyż mszyce atakujące drzewa owocowe i krzewy, takie jak np. porzeczki, agresty – potrafią doszczętnie zniszczyć plony. Dodatkowo spadź na roślinach ogrodowych sprzyja rozwojowi grzybów sadzakowych, które pośrednio przyczyniają się do zwiększonej podatności zainfekowanych roślin na różne choroby i szkodniki.

Spadź, jeśli już występuje, może być obfitym pożytkiem. Hektar lasu może dostarczyć (wg Haragsima) nawet 700 kg spadzi w przeliczeniu na miód, natomiast określa się wykorzystanie tego pożytku w graniach 10%, ale mimo wszystko to i tak są wysokie wyniki. Inne źródła podają, że z jednego hektara lasu dębowego pszczoły mogą zebrać od 350 do 400 kg spadzi [Hołderna-Kędzia, Kędzia 2021]. Gospodarowanie na tym pożytku wymaga od pszczelarza utrzymywania silnych rodzin w każdej chwili gotowych do zbioru słodkiej rosy miodowej.

Cechy organoleptyczne

Barwa miodów spadziowych jest różna. Od zupełnie jasnej (szczególnie miody ze spadzi liściastej po krystalizacji) do ciemnej (ciemnobrunatna lub brunatnozielonkawa) dla patoki. Aromat miodów typowo spadziowych jest słabo wyczuwalny, natomiast najczęściej opisuje się go jako żywiczny, leśny, a także korzenny. Są jednak wyjątki. Ciekawym przykładem jest miód pozyskany ze spadzi występującej na dębach, który cechuje się szczególnie nieprzyjemnym aromatem i gorzkim smakiem [Goderska 1983]. Miody ze spadzi liściastej, ze względu na wysoką zawartość oligosacharydów i dekstryn (nawet do 25%), krystalizują w sposób nieuporządkowany, mogą pojawić się nieregularne kryształy – dlatego krystalizację określa się jako średnioziarnistą. W temperaturze ok. 20°C miód ze spadzi liściastej krystalizuje w ciągu kilku tygodni.

Skład chemiczny

W miodach ze spadzi liściastej oraz nektarowo-spadziowych, oprócz podstawowych cukrów prostych, czyli: fruktozy, glukozy i sacharozy, zidentyfikowano również cukry złożone, nazywane cukrami spadziowymi. Należą do nich dwucukry takie jak maltoza, turanoza, trehaloza czy izomaltoza oraz trisacharyd występujący tylko w miodach zawierających spadź – melecytoza. W miodach spadziowych i z domieszką spadzi pojawiają się także dekstryny [White 1980]. Wszystkie miody spadziowe odznaczają się szczególnie wysoką zawartością składników mineralnych, nawet czterokrotnie wyższą niż miody nektarowe [Wojtacki 1988]. Dla przykładu, zawartość potasu w polskich miodach spadziowych określono na poziomie 123,3 mg/100 g, w porównaniu z miodem akacjowym 24,22 mg/100 g, w wielokwiatowym 43,23 mg/100 g [Madejczyk i Barałkiewicz 2008; Kędzierska-Matysek i in. 2013]. Również zawartość magnezu jest o ponad połowę wyższa (13,85 mg/100 g) niż w miodach nektarowych wielokwiatowych [Stecka, Gręda i Pohl, 2012]. Znacząca w miodach jest także obecność oligosacharydów [Weston i Brocklebank, 1999], które łącznie ze składnikami mineralnymi stanowią grupę substancji nietrawionych przez przewód pokarmowy pszczoły. W związku z powyższym pszczelarz powinien dołożyć wszelkich starań, aby ten rodzaj miodu nie pozostał w rodzinie na okres zimowli. Do chemicznych markerów miodów ze spadzi liściastej przede wszystkim można zaliczyć kwas elagowy, rozmarynowy i 4-hydroksybenzoersowy, których zawartość w tej patoce jest szczególnie wysoka [Jasicka-Misiak i Kafarski 2011].

Wymagania jakościowe

Wymagania jakościowe dla miodów spadziowych zostały opisane w poprzednim rozdziale. Wszystkie kryteria określa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/63/UE z dnia 15 maja 2014 r. zmieniająca dyrektywę Rady 2001/110/WE oraz na jej podstawie uchwalone Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 października 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu [Dz.U. 2003.181.1773] z późniejszymi zmianami [Dz.U. 2015, poz. 850], którego wejście w życie uchyliło Polską Normę – Miód pszczeli (PN-88/A-77626).

Właściwości zdrowotne

Właściwości, które korzystnie wpływają na zdrowie po spożyciu miodu ze spadzi liściastej, są zbliżone do tych, które przypisuje się także miodowi ze spadzi iglastej, gdyż producentem spadzi jest owad należący do tego samego rzędu pluskwiaków równoskrzydłych (różnią się jedynie gatunkiem, co w nieznacznym stopniu wpływa na skład chemiczny pozyskanego miodu). Większa różnica zauważalna jest natomiast w zależności od miejsca żerowania pluskwiaków, ponieważ skład chemiczny soków roślinnych jest różny w poszczególnych drzewach i krzewach, a zatem są niewielkie różnice w charakterystyce i właściwościach zdrowotnych tych dwóch odmian miodu spadziowego. Przede wszystkim miód spadziowy z drzew liściastych wykazuje silniejsze działanie moczopędne, tym samym pomaga nerkom w filtracji, ale dla prawidłowo przebiegającego procesu oczyszczania niezbędne jest picie większej ilości płynów. Miód ze spadzi liściastej szczególnie polecany jest osobom z problemami z układem kostnym, ze względu na wyższą niż w miodach nektarowych zawartość wapnia. Dodatkowo miód spadziowy liściasty wykazuje szczególne właściwości neutralizujące wpływ szkodliwych substancji i używek takich jak alkohol czy tytoń. Ponadto wykazuje działanie uspokajające i redukujące stres. Włączenie miodu ze spadzi liściastej do diety to doskonały sposób na wzbogacenie organizmu w substancje przeciwutleniające spowalniające wszelkie procesy starzenia się [Broźnic i in. 2018]. Dzięki ponadprzeciętnej zawartości oligosacharydów – cukrów złożonych, które stanowią naturalny prebiotyk, miód spadziowy wspomaga także pracę jelit.

Literatura

1. Broznić, D., Ratkaj, I., Malenica Staver, M., Kraljević Pavelić, S., Žurga, P., Bubalo, D., Gobin, I. (2018). Evaluation of the Antioxidant Capacity, Antimicrobial and Antiproliferative Potential of Fir (Abies alba Mill.) Honeydew Honey Collected from Gorski kotar (Croatia). Food technology and biotechnology, 56(4), s. 533–545.

2. Dyrektywa Rady 2001/110/WE z dnia 20 grudnia 2001 r. odnosząca się do miodu.

3. Guderska J., Użytkowanie pszczół. (1983) Praca zbiorowa pod red. J. Curyło, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 199-201.

4. Haragsim (1970) - Spadź i pszczoły. PWRiL, Warszawa.

5. Haragsim, O. 1966 - Medovice a vcely - Prahy, s. 4-260.

6. Hołderna-Kędzia E., Kędzia B., Krajowe miody odmianowe w profilaktyce i lecznictwie, Postępy Fitoterapii 2/2021, s. 114-124

7. Jasicka-Misiak, Izabela, i Paweł Kafarski. 2011. „Chemiczne markery miodów odmianowych”. Wiadomości Chemiczne, Wiadomości Chemiczne, 65 (9–10); s. 822–37.

8. Kędzierska-Matysek M., Litwińczuk Z., Koperska N., Barłowska J.: Zawartość makro- i mikroelementów w miodach pszczelich z uwzględnieniem odmiany oraz kraju pochodzenia. Nauka Przyr. Technol., 2013, 7 (3), 1-10.

9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu Dz.U. 2015 poz. 850.

10. Stecka H., Gręda K., Pohl P.: Zawartość i biodostępność wapnia, miedzi, żelaza, magnezu, manganu i cynku w komercyjnie dostępnych krajowych miodach pszczelich. Bromat. Chem. Toksykol., 2012, 2, s. 111-116.

11. Tworek K. (1998) - Spadź i jej wytwórcy., po red. J. Prabucki; Pszczelnictwo, Wydawnictwo Promocyjne “Albatros”, Szczecin, s. 863-879.

12. Weston, R. J., Brocklebank, L. K. (1999). The oligosaccharide composition of some New Zealand honeys. Food Chemistry, 64, s. 33–37.

13. White, J. W. (1980). Detection of honey adulteration by carbohydrate analysis. Journal of Association of the Official Analytical Chemistry, 63, s. 11–18.

14. Wojtacki J. 1988. Produkty pszczele i przetwory miodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 42-43.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"