„Pasieka” nr 3/2015 - pobierz bezpłatny ebook w formacie epub - na czytniki ebooków, smartfony i komputery. Sprawdź więcej ebooków z „Pasieki”.

Krzewy pożytkiem dla pszczół

Wiosna określana mianem najpiękniejszej pory roku to czas budzenia się przyrody. W ludzi wstępuje nowa energia i chęć do życia, a w rodzinach pszczelich zaczyna się okres coraz intensywniejszego czerwienia matki i wzmożonej pracy robotnic.

Coraz bardziej wzrasta zapotrzebowanie na pokarm, zwłaszcza białkowy (pyłek), ale też węglowodanowy (nektar, spadź), który pszczoły mogą zbierać m.in. z krzewów kwitnących szczególnie obficie w tym okresie, a o których chcę wspomnieć w niniejszym artykule.

Berberys zwyczajny – Berberis vulgaris  L.

Jest rozłożystym krzewem dorastającym do 3 m wysokości. Jego giętkie pędy pokryte są trójdzielnymi cierniami oraz jajowato eliptycznymi liśćmi o kolczasto ząbkowanym brzegu. W V pojawiają się niepozorne, żółte kwiaty zebrane w groniaste zwisające kwiatostany o długości do 6 cm.

Kwiaty cechują się ostrym zapachem, przez niektórych określanym jako nieprzyjemny. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od arabskiego słowa barberi lub berbari oznaczających muszlę, prawdopodobnie związana jest z charakterystycznym kształtem płatków korony przypominających wyglądem muszelkę.

Dereń jadalny (=dereń właściwy) – Cornus mas L.

To wysoki i szeroki krzew dorastający do 10 m wysokości, który w starszym wieku przypomina pokrojem drzewko. Roślina kwitnie przed rozwojem liści w końcu III-IV. Kwiaty są drobne, żółte, o nieprzyjemnym zapachu, zebrane w kuliste kwiatostany.

fot.© Dereń (fot. Aneta Sulborska)

Owoce to owalne czerwone pestkowce, które w pełnej dojrzałości (IX-X) są bardzo smaczne i wykorzystywane na przetwory, m.in. konfitury, soki i nalewki. W starożytności owoce solono jak oliwki. Z pestek wyrabiano różańce a po uprażeniu wykorzystywano je jako kawę.

Drewno derenia jest bardzo twarde i ciężkie, porównywane z twardością rogu, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa cornu = róg.

Drewno nadaje się do politurowania oraz jest cenione w tokarstwie i kołodziejstwie. Można wyrabiać z niego koła zębate i instrumenty, a starożytni Grecy używali go na drzewce oszczepów. Z kory i drewna uzyskuje się także żółty barwnik.

Irga – Cotoneaster Medi K.

Rodzaj ten obejmuje około 60 gatunków krzewów płożących, o pokroju wzniesionym, a nawet małych drzew. Rośliny wytwarzają pojedyncze i całobrzegie liście, opadające na zimę lub zimozielone.

Wiele gatunków można stosować na żywopłoty, do obsadzania murów i skarp. Drobne, białe lub różowe kwiaty na ogół wyrastają w skupionych kwiatostanach. Kwiaty najczęściej pojawiają się w V i kwitną około 3 tygodni wypełniając lukę w majowych pożytkach. Owocem jest niewielki czerwony lub czarny pestkowiec z 2-5 twardymi nasionami.

fot.© Irga (Aneta Sulborska)

Wszystkie gatunki irg są dobrymi roślinami pożytkowymi chętnie odwiedzanymi przez pszczoły. Kwiaty obficie wydzielają nektar, np. jeden kwiat irgi miseczkowatej produkuje 9 mg słodkiej wydzieliny o koncentracji cukrów 15-39%.

Mahonia pospolita (=złocigroń, ościał) – Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.

Jest zimozielonym krzewem dorastającym do 1 m wysokości o dość sztywnych, słabo rozgałęzionych i wyprostowanych pędach. Jego liście są skórzaste i błyszczące, pierzasto złożone, o kolczastym brzegu.

fot.© Mahonia pospolita (fot. Aneta Sulborska)

Żółte kwiaty pojawiają się w IV-V na szczytach zeszłorocznych pędów, tworząc gęste grona długości 5-8 cm. Pręciki wrażliwe są na dotknięcie. Po przekwitnieniu powstają ciemnogranatowe owoce z sinawym nalotem, którymi chętnie żywią się bażanty. Owoce są jadalne, choć niezbyt smaczne, używane do barwienia wina, a także do wyrobu wódki i wina.

Kwiaty mahonii wydzielają aromatyczny zapach i dostarczają owadom pyłku oraz nektaru. Jeden kwiat produkuje 2,3 mg nektaru o koncentracji cukrów 46-50%. Ilość cukrów produkowana przez 1 kwiat wynosi 1 mg.

Pigwowiec japoński – Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. ex Spach

Jest niskim (do 1 m wysokości) i szerokim krzewem o ciernistych pędach, pokrytych błyszczącymi, okrągławo jajowatymi liśćmi. W trzeciej dekadzie IV lub na początku V pojawiają się ceglastoczerwone, zebrane w pęczki kwiaty o średnicy do 3 cm. Kwitnienie trwa około 2 tygodni.

fot.© Pigwowiec japoński (fot. Aneta Sulborska)

Z racji koloru kwiatów roślina nazywana jest także ognistym krzakiem. Po przekwitnięciu kwiatów zawiązują się kuliste, najpierw zielone, a po dojrzeniu żółte owoce przypominające małe jabłuszka.

Do budowy wnętrza owocu odnosi się łacińska nazwa rodzajowa pigwowca wywodząca się od słowa chainein = dzielić, otwierać się, ziewać oraz od greckiego mélon = jabłko.

Owoce charakteryzują się przyjemnym zapachem i wykorzystywane są na przetwory m.in. dżemy i nalewki. Sok z owoców może być używany do herbaty zamiast cytryny, a kawałki owoców jako dodatek do ciast.

Kwiaty pigwowca dostarczają nektaru i pyłku stanowiąc cenny pożytek rozwojowy, choć nie zawsze w pełni wykorzystany przez pszczoły z uwagi na warunki pogodowe. Odwiedziny robotnic w 1-2 kwiatach pigwowca pozwalają im wypełnić nektarem całe wole zważywszy, że jeden kwiat produkuje 20-38 mg nektaru a średnia pojemność wola to 20-40 mg.

Róża pomarszczona (=róża japońska, róża fałdzistolistna) – Rosa rugosa Thunb.

Jest silnie rozrastającym się kolczastym krzewem o wzniesionych pędach dorastających do 1-2 m wysokości. Wytwarza złożone, 5-9-listkowe błyszczące oraz silnie pofałdowane liście, od których pochodzi nazwa gatunkowa „pomarszczona”.

fot.© Róża pomarszczona (for. Aneta Sulborska)

Rośliny kwitną od drugiej dekady V przez 3-4 tygodnie, a często kwitnienie przeciąga się do jesieni. Silnie pachnące, różowoczerwone kwiaty wyrastają pojedynczo lub po 2-3 osiągając średnicę 6-12 cm. Płatki oraz bogate w wit. C owoce można wykorzystać do produkcji domowych konfitur i kisieli.

Różanecznik – Rhododendron L.

Łacińska nazwa rodzaju wywodząca się od greckich słów rhódon = róża i déndron = drzewo odnosi się do barwy i kształtu kwiatów, jak również pokroju roślin. Rodzaj różanecznik jest jednym z najbogatszych w gatunki (1200) rodzajem na świecie.

fot.© Różanecznik (fot. Aneta Sulborska)

Należą tutaj krzewinki, krzewy, a nawet drzewa, na ogół o całobrzegich, zimozielonych lub opadających na zimę liściach. Białe, żółte, czerwone lub fioletowe kwiaty najczęściej posiadają plamki w odmiennym kolorze. Są one zlokalizowane wewnątrz korony na górnym płatku i wskazują owadom drogę do nektaru.

Kwiaty na ogół zebrane są w szczytowe kwiatostany, a ich średnica, w zależności od gatunku, waha się od 1 do 15 cm. W Polsce różaneczniki kwitną w IV-VI.

Pszczoły korzystają zarówno z nektaru, jak i pyłku roślin. Krzewy rosnące w górskich rejonach Włoch, Australii, Szwajcarii i Niemiec dostarczają miodu odmianowego.

Cechuje się on białą barwą, delikatnym aromatem i smakiem oraz dużą zawartością fruktozy, dzięki czemu słabo krystalizuje. W warunkach Polski 10 kwiatów różanecznika katawbijskiego dostarcza 104 mg nektaru o koncentracji cukrów 63%, natomiast kwiaty różanecznika japońskiego produkują 24 mg nektaru o koncentracji cukrów 37%. Pyłek różaneczników jest biały i takiego koloru są również obnóża. Jeden kwiat dostarcza 2-3 mg pyłku.

fot.© Różanecznik (fot. Aneta Sulborska)

Wawrzynek wilczełyko – Daphne mezereum L.

Łacińska nazwa rodzajowa wywodzi się od nimfy Dafne, która została przemieniona w przypominający tę roślinę laur. Wawrzynek jest niskim krzewem (30-100 cm wysokości) o wzniesionym pokroju i wolnym wzroście.

fot.© Wawrzynek wielczełyko (fot. Aneta Sulborska)

Wytwarza odwrotnie jajowate liście długości do 8 cm skupione w górnej części pędów. Swoim wyglądem przypominają laur, czyli wawrzyn – stąd polska nazwa rodzajowa wawrzynek.

Roślina zakwita w II-IV przed rozwojem liści. Różowe, przyjemnie pachnące kwiaty (przez niektórych zapach określany jest jako hiacyntowy) są gęsto osadzone wzdłuż pędów. Ciekawostką jest, że atrakcyjną cześć kwiatu stanowią nie płatki korony a działki kielicha. Cała roślina jest trująca, a zwłaszcza czerwone owoce.

Wawrzynek jest jednym z najwcześniejszych pożytków. Pszczoły zbierają z jego kwiatów zarówno nektar, jak i pyłek. Podczas ciepłych dni nektar jest wydzielany bardzo obficie. Wydajność miodowa wynosi do 15 kg/ha.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

„Pasieka” nr 3/2015 - pobierz bezpłatny ebook (cały numer) na czytniki, smartfony i komputery. Dowiedz się więcej.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"