Rolniczy handel detaliczny – nowa forma sprzedaży produktów rolnych

W grudniu 2016 zostało opublikowanych kilka ważnych aktów prawnych dotyczących sprzedaży produktów wytwarzanych przez rolników.

Ustawa i kilka rozporządzeń weszło w życie 1 stycznia 2017 r. dając rolnikom, w tym pszczelarzom, szansę na sprzedaż własnych produktów, w tym także przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy, ale wytworzonych z udziałem minimum 50% produktów nieprzetworzonych wyprodukowanych przez rolnika w jego własnym gospodarstwie rolnym oraz w ilościach nieprzekraczających limitów określonych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania oraz polegających na zbyciu klientowi finalnemu.

fot.© Krzysztof Kozerski

W zasadzie na wstępie można byłoby zakończyć ten artykuł, gdyby wprowadzana zmiana nie rodziła wielu nieporozumień i błędnych interpretacji, które wymagały wyjaśnienia w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zebrałem zgłaszane głosy dotyczące nowej formy prowadzenia sprzedaży i poprosiłem MRiRW o wyjaśnienie poruszanych kwestii.

Chciałem, by niniejszy artykuł był profesjonalnie przygotowany. Zawsze można we własnym zakresie wysłać zapytanie do ministerstwa, gdyby wymagała tego sytuacja, w szczególności, jeśli dotyczy ona kwestii, które nie zostały wyjaśnione w tekście.

Zdaję sobie sprawę, że nie zadałem wszystkich pytań, które mogą pojawić się także przy samej rejestracji nowej formy prowadzenia sprzedaży. Na swoje zapytania na początku lutego otrzymałem odpowiedź. Wnioski płynące z niej oraz z nowych regulacji postaram się przytoczyć w tym artykule.

Co oznacza produkt przetworzony w inny sposób niż przemysłowy? Należy rozumieć takie stwierdzenie jako przetwarzanie i/lub produkcję/pozyskiwanie produktów z własnego gospodarstwa na potrzeby klienta finalnego, czyli osoby fizycznej, która ten produkt nabywa w celu konsumpcji.

Nie można sprzedawać produktów w ramach rolniczego handlu detalicznego osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym nieposiadających osobowości prawnej czy na rzecz osób fizycznych, które prowadzą działalność gospodarczą. Przy przetwarzaniu produktów, czy to zwierzęcych czy roślinnych lub zwierzęco-roślinnych, oraz samej sprzedaży istnieje zakaz zatrudniania osób na podstawie wszelkich umów (z kilkoma wyjątkami, ale nie dotyczącymi produktów pszczelich, więc je pominę).

Jedynym ogólnym wyjątkiem jest wspólna sprzedaż kilku podmiotów prowadzących rolniczy handel detaliczny podczas targów, festynów czy wystaw. Pośrednikiem takiej sprzedaży może być wyłącznie podmiot, który również zbywa swoje produkty w ramach rolniczego handlu detalicznego lub wyroby innego podmiotu prowadzącego RHD z terenu powiatu, w którym pośrednik prowadzi rolniczy handel detaliczny lub z powiatu sąsiedniego.

Sprzedaż należy prowadzić w miejscach wytworzenia lub przeznaczonych do prowadzenia handlu. Podmiot musi prowadzić ewidencje, o których wspominam w dalszej części tekstu. Natomiast w produktach przetworzonych ilość produktów z własnej uprawy, hodowli lub chowu wykorzystanych do jego wytworzenia musi stanowić minimum 50% produktów własnych (nie wlicza się wody).

W miejscu, gdzie rolnik/pszczelarz prowadzi opisywaną działalność powinien być napis „rolniczy handel detaliczny” oraz informacje: imię i nazwisko (albo nazwę i siedzibę) podmiotu prowadzącego RHD, adres prowadzenia produkcji żywności zbywanej w tej formie, numer weterynaryjny (nadany dla rolniczego handlu detalicznego, w przypadku posiadania także numeru sprzedaży bezpośredniej, inspekcja weterynaryjna ma określić, którym numerem ma się posługiwać podmiot w obu formach prowadzenia działalności).

Czy rolniczy handel detaliczny (RHD) jest tylko dla rolników? W aktach prawa lub instytucjach można doszukać się co najmniej kilku różnych definicji rolnika. Pierwszą jest ta znajdująca się w Ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego, w której część pszczelarzy nie byłaby uważana za rolników, ponieważ konieczne jest posiadanie gruntów o określonej wielkości areału, wykształcenia rolniczego i/lub stażu pracy w rolnictwie.

Natomiast dla urzędów gmin właściciel już tylko 1 ha gruntów rolnych jest rolnikiem (do celów podatku rolnego). Także na stronie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego można doszukać się innej definicji, zdecydowanie szerszej niż ta z Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.

fot.© Krzysztof Kozerski

Można także spojrzeć na „rolnika” przez pryzmat prowadzenia działalności rolniczej, a przecież prowadzenie pasieki pszczelarskiej, posiadanie rodzin pszczelich była, jest i będzie działalnością rolniczą. Dlaczego jest to tak ważne?

Otóż wielu pszczelarzy obawiało się (nie posiadających lub nie dzierżawiących gruntów itd.), że nie będą mogli sprzedawać własnych produktów w ramach rolniczego handlu detalicznego. Z otrzymanej korespondencji z MRiRW oraz wniosku dotyczącego rejestracji rolniczego handlu detalicznego wynika, że każdy podmiot utrzymujący pszczoły może złożyć wniosek zgłaszający chęć prowadzenia sprzedaży w formie RHD.

Natomiast numer ewidencji producentów rolnych należy podać we wniosku o rejestrację rolniczego handlu detalicznego, gdy się taki posiada. Pszczelarze bowiem mogą takiego numeru nie posiadać. Nie ma także przeszkód prawnych, aby osoba mająca zarejestrowaną sprzedaż bezpośrednią nieprzetworzonych produktów pszczelich złożyła wniosek o rejestrację rolniczego handlu detalicznego.

Kolejną kwestią, którą należy wyjaśnić jest wprowadzenie limitów, które miały dotyczyć sprzedaży miodów i nie tylko. Pierwszą oraz zasadniczą kwestią jest fakt, że rolniczy handel detaliczny jest nowym pojęciem wprowadzonym Ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników, w której określony jest szereg nowych regulacji odnoszący się do różnych ustaw, aby umożliwić sprzedaż przetworzonych i nieprzetworzonych produktów, w tym pszczelich.

Nie jest to więc sprzedaż bezpośrednia, bo tej nie dotyczą nowe regulacje i nie została ona zmieniona. A co za tym idzie limity sprzedaży produktów pszczelich dotyczą wyłącznie osób prowadzących rolniczy handel detaliczny, a nie odnoszą się do sprzedaży bezpośredniej.

Za wprowadzenie produktów w sposób niezgodny z rodzajem działalności określonej dla danego rolnika/pszczelarza z rodzajem określonym w rejestrze powiatowego lekarza weterynarii dla tegoż rolnika/pszczelarza podlega on sankcji karnej w postaci grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku, w tym także przekraczając limity dopuszczone prawem w rolniczym handlu detalicznym.

Limity zbywania produktów pszczelich (więc nie tylko miodu) w ramach rolniczego handlu detalicznego wynoszą w zależności od wielkości pasieki odpowiednio:

• do 5 rodzin – 150 kg,
• do 10 rodzin – 300 kg,
• do 20 rodzin – 600 kg,
• do 30 rodzin ­– 900 kg,
• do 40 rodzin ­– 1200 kg,
• do 50 rodzin – 1500 kg,
• do 60 rodzin – 1800 kg,
• do 70 rodzin – 2100 kg,
• do 80 rodzin – 2400 kg.

W zależności od konkretnej liczby rodzin limit jest na poziomie wydajności 30 kg/ula lub wyższej (np. dla 11 rodzin limit wynosi 600 kg, a więc wydajność na jedną rodzinę jest ok. 54,5 kg). Oczywiście pod warunkiem, że tylko sprzedaje się w ramach rolniczego handlu detalicznego miód, gdyż sprzedając pozostałe produkty pszczele limit jest łączony.

Istotą rolniczego handlu detalicznego, a zarazem sensem jej wdrożenia, jest umożliwienie sprzedaży produktów wysokiej jakości, które sami rolnicy/pszczelarze są w stanie zaoferować klientom. Zawsze produkty dostępne u „gospodarza” były kojarzone z najwyższą jakością, tradycją, gwarancją świeżości i smaku.

Sprzedaży takiej w minimalnym zakresie do niedawna nie można było prowadzić, gdyż nie było przepisów regulujących prowadzenie takiej formy sprzedaży, a zbywanie produktów przetworzonych odbywało się w ramach tzw. „szarej strefy”, czyli bez spełnienia wymogów prawnych.

Wyjście z niej ma zapewnić klientowi dostęp do produktu wytwarzanego w miejscu spełniającym podstawowe wymagania sanitarne w gospodarstwie rolnym (np. w kuchni lub w pomieszczeniu przeznaczonym do produkcji żywności, jeśli takie posiada – o tym w dalszej części).

Ponadto rolnik dzięki takiemu rozwiązaniu nie jest zmuszony do zakładania działalności gospodarczej i wykonywania kosztownych prac, np. adaptacyjnych i tworzenia zakładu produkującego żywność. Przepisy w tym zakresie są łagodniejsze niż te dotyczące sprzedaży bezpośredniej.

Plusem, a zarazem minusem, jest również opodatkowanie tego typu sprzedaży, w odniesieniu do sprzedaży produktów przetworzonych. Plusem, gdyż jest ono uproszczone do minimum i tylko kwoty powyżej limitu 20 tys. zł. Konieczne jest złożenie w tym zakresie stosownego oświadczenia do urzędu skarbowego, aby nadwyżkę podatnik (rolnik) mógł opodatkować ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych w wysokości 2%.

Należy je złożyć do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały uzyskane przychody ponad zwolnienie, czyli ponad 20 tys. zł. Natomiast, jeśli w grudniu został przekroczony limit, zgłoszenie należy dokonać do końca roku.

Należy także pamiętać, że zwolnienie z opodatkowania do 20 tys. zł stanowi pomoc de minimis. Jest to istotne w sytuacji, gdy korzysta się z innego wsparcia, które także stanowi pomoc de minimis, gdyż nie można przekroczyć limitów wsparcia w określonym czasie.

Minusem jest samo opodatkowanie (któż z nas lubi płacić podatki?), ale także konieczność prowadzenia dokumentacji. Z samej Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników wynika, że konieczne do celów podatkowych jest prowadzenie ewidencji dotyczącej przychodów z prowadzonej sprzedaży produktów przetworzonych.

Powinna ona zawierać numer kolejnego wpisu, datę uzyskania przychodu, kwotę przychodu, przychód narastająco od początku roku oraz rodzaj i ilość przetworzonych produktów. Przychód powinien być ewidencjonowany w dniu sprzedaży, czyli na bieżąco.

Niezaewidencjonowane przychody lub brak ewidencji według wymagań może skutkować nałożeniem przez urząd skarbowy ryczałtu od tych przychodów na poziomie 10% (pięciokrotność stawki opodatkowania). Organ podatkowy może oszacować wielkość sprzedaży, która nie została zewidencjonowana, a więc i wielkość opodatkowania może zostać zawyżona, jak to bywa przy szacunkach.

Przepis ten nie dotyczy działów specjalnych, podobnie jak limity, gdyż są one opodatkowane na innych zasadach, a ta sama działalność nie może podlegać podwójnemu opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Dodatkowo w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania również jest mowa o kolejnej ewidencji, która dotyczy ilości sprzedanych produktów.

Powinna ona zawierać numer kolejnego wpisu, datę zbycia żywności oraz ilość i rodzaj zbytej żywności. Oba rejestry w ramach rolniczego handlu detalicznego są bardziej szczegółowe niż to prowadzone w ramach sprzedaży bezpośredniej.

Jedna ewidencja jest prowadzona ze względu na cele podatkowe, druga dotyczy kontroli służb sanitarnych (Inspekcji Weterynaryjnej lub Państwowej Inspekcji Sanitarnej). Pomimo różnych celów i różnych informacji prowadzenie ewidencji można ograniczyć do jednej, ale chyba w przypadku sprzedaży wyłącznie przetworzonych produktów ma to sens, gdyż dla nieprzetworzonych nie prowadzi się rejestru do celów podatkowych.

Która inspekcja sprawuje nadzór nad działalnością polegającą na zbywaniu produktów w ramach rolniczego handlu detalicznego? Zasada jest prosta, tam gdzie produkt nieprzetworzony lub przetworzony jest wyłącznie pochodzenia roślinnego, nadzór i wpis do rejestru dokonuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.

fot.© Krzysztof Kozerski

Natomiast przy produktach (nieprzetworzonych lub przetworzonych) a składających się w całości lub w części z produktów (lub surowców) pochodzenia zwierzęcego nadzór i wpis do rejestru rolniczego handlu detalicznego prowadzi właściwy Powiatowy Lekarz Weterynarii (Inspekcja Weterynaryjna).

W tym miejscu należy przypomnieć, szczególnie „młodym” adeptom pszczelarstwa, że miód w Polsce jest produktem pochodzenia zwierzęcego, a nie roślinnego, więc nadzór nad jego pozyskiwaniem (czy także przetwarzaniem na podstawie nowych przepisów) sprawuje Powiatowy Lekarz Weterynarii.

Jeśli pszczelarz posiada jakiś pomysł na wykorzystanie produktów pochodzenia roślinnego (posiada np. sad), to wystarczy, że doda do produktu miód i w ten sposób unika nadzoru kolejnej służby sanitarnej, ograniczając się wyłącznie do PLW.

Wymagania stawiane rolnikom/pszczelarzom odnośnie przetworzenia czy pozyskiwania produktów mają spełnić minimalne warunki bezpieczeństwa. Przepisy, według tego co można znaleźć na stronach internetowych ministerstwa, mają być stosowane elastycznie, w zależności od ilości żywności i wielkości zakładu.

Jeśli rolnik wykorzystuje własny dom mieszkalny (nie posiada specjalnych pomieszczeń do tego celu), to powinien spełnić minimalne wymagania określone w Rozporządzeniu (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319), a dokładniej w III rozdziale załącznika II do tego rozporządzenia.

Pomieszczenia, według wymagań tych przepisów, muszą być utrzymywane w czystości, dobrym stanie technicznym, a produkty spożywcze nie powinny ulegać zanieczyszczeniu, w tym także przez zwierzęta i różnego rodzaju szkodniki.

Powierzchnie wykorzystywane powinny być łatwe w czyszczeniu i dezynfekcji, zapewnione powinny być warunki do utrzymania właściwej higieny osób uczestniczących w produkcji (czyli domowników, gdyż jest zakaz zatrudniania przy rolniczym handlu detalicznym), w szczególności chodzi o mycie rąk.

W pomieszczeniu powinna być zapewniona ciepła i zimna woda. Jeśli to jest konieczne, to powinny również zostać zapewnione odpowiednie warunki termiczne. Jest to część wymagań, według mnie istotniejszych, które są wymienione w przepisach.

Biorąc pod uwagę fakt, że część pszczelarzy boryka się z problemem spełnienia wymagań bezpieczeństwa żywności przy sprzedaży bezpośredniej – odpowiednio przygotowane, osobne pomieszczenie spełniające bardziej restrykcyjne przepisy niż te – należy potraktować to jako szansę dla znacznej części pszczelarzy na zalegalizowanie sprzedaży miodu, nie w formie sprzedaży bezpośredniej, a właśnie w ramach rolniczego handlu detalicznego.

Minusem jest zapewne prowadzenie dokumentacji (bardziej szczegółowej) oraz limity, ale jest to krok w kierunku klienta, zapewnienia mu bezpiecznego produktu, którym przecież jest miód oraz wyjście z szarej strefy.

Jedną ze zmian wprowadzoną przy okazji rolniczego handlu detalicznego jest także poszerzenie kompetencji Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS), która dostała szerszą możliwość kontroli, w tym opisywanego rolniczego handlu detalicznego.

Więc już nie tylko inspekcja weterynaryjna czy sanitarna jest odpowiedzialna za jakość produktów oferowanych w ramach działalności rolniczej.

Podsumowując, rolniczy handel detaliczny jest nową formą prowadzenia sprzedaży produktów wytworzonych lub pozyskanych w ramach działalności rolniczej, w tym pszczelarskiej, zarówno nieprzetworzonych, jak i przetworzonych bez zatrudniania pracowników, więc we własnym zakresie, i adresowanych do osób fizycznych, którzy nabywają produkt w celu konsumpcji.

Jest więc to uproszczona forma, nie wymagająca od rolnika czy pszczelarza zakładania działalności gospodarczej w celu przetwarzania własnych produktów i oferowaniu go w handlu.

mgr Emil Mariusz Szymański
doktorant Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
oraz Prezes Górnołużyckiego Stowarzyszenia Pszczelarzy w Zgorzelcu
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"