Pyłkowy pożytek incydentalny

O pożytkach incydentalnych często mówi się w kontekście miodu, gdy pszczoły przynoszą do ula np. sok z fabryki wiśni, przerobią go jak nektar i składają w komórkach plastra. Tymczasem wiosną poprzedniego roku (24.3–2.4.2018) w czeskim Kaznějově (powiat Plzen) zaobserwowano pszczoły zbierające glony do koszyczków. Owady transportowały je do ula, by zmagazynować jak pyłek.

Fot. 1. Komórki P. vulgaris.. Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta

Gatunkiem, na który skusiły się zbieraczki, był pierwotek (Pleurococcus vulgaris). Ten glon można znaleźć niemal wszędzie i o każdej porze roku. Tworzy zieloną powłoczkę na kamieniach czy korze drzew. Natkniemy się na niego w lesie, ogrodzie, ale też w środowiskach miejskich, bo jest bardzo odporny na zanieczyszczenia.

Fot. 2. Zielone obnóża utworzone przez pszczołę miodną. Fot. Petr Buchtelík

To organizm jednokomórkowy, którego oczywiście nie jesteśmy w stanie zobaczyć nieuzbrojonym okiem. Pod mikroskopem widzimy typową strukturę składającą się z jądra, zielonego chloroplastu, cytoplazmy, membrany plazmatycznej i ściany komórkowej.

Pierwotek odżywia się jak rośliny wyższe, za pomocą fotosyntezy. Ze środowiska pobiera wodę i dwutlenek węgla, z których syntezuje cukier i wydala tlen.

Pobieranie plechy przez pszczoły

W ogrodzie domu rodzinnego w Kaznějově zimowało 17 rodzin pszczelich. Bliskie rozmieszczenie uli umożliwiało codzienną obserwację pszczół. W sobotę 24 marca ścięliśmy gruszę ogrodową i przycięliśmy gałęzie śliw pokrytych plechą pierwotka.

Fot. 3. Pszczoła miodna tworząca obnóża z plechy. Fot. Petr Buchtelík

Gałęzie pocięliśmy na mniejsze kawałki i złożyliśmy w stos. Kolejnego dnia warunki pogodowe były sprzyjające lotom. Rano temperatura wahała się w okolicach zera, a w ciągu dnia podniosła do 10°C, również przy stosie drewna i gałęzi. W cieniu było stale chłodno.

Tamtej wiosny w Czechach zbieraczki nie latały intensywnie po pyłek. Przemieszczały się na krótki dystans, chwilowo i tylko gdy świeciło słońce. Zaobserwowaliśmy pszczoły na oświetlonych gałęziach, pobierające P. vulgaris.

Nietypowe zbiory powtarzały się trzy dni później i przez kolejne cztery dni między 15:00 a 16:00, metr nad ziemią, dzięki sprzyjającej pogodzie, słońcu i temperaturze utrzymującej się w granicach 8,5–12°C. Podczas obserwacji zauważyliśmy również pszczołę samotnicę także pobierającą plechę.

Fot. 4a. Obnóże z komórkami P. vulgaris (powiększenie 30×) Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta

Oznaczanie gatunku glonu

By potwierdzić, że w odnóżach znajdują się komórki pierwotka, odebraliśmy pszczołom świeżo przyniesione obnóża i przeprowadzono obserwacje za pomocą mikroskopu elektronowego (SEM, Mikroskop JEOL-JSM 7401F). Na zdjęciach nr 4a i 4b widać kuliste kształty komórek P. vulgaris i niewyraźne cząsteczki ziaren pyłku, włoski pszczele i inne włókna.

Wielkość i kształt komórek glonu odpowiadała danym literaturowym. Znalezienie ciemnozielonej warstwy komórek pierwotka w plastrach pierzgi potwierdziło, że pszczoły traktowały glon jako potencjalny składnik pokarmu białkowego dla wyżywienia larw.

Porównanie z chlorellą

W czasopiśmie „Moderní Včelař” 5/2016 na stronach 23–24 opublikowano artykuł dotyczący podobnych, unikatowych obserwacji tworzenia obnóży pyłkowych przez pszczoły z zielonej algi Chlorella, którą robotnice również składały do komórek z pyłkiem jako źródło pokarmu białkowego.

Dało to początek pracom nad stworzeniem nowego, naturalnego pokarmu dla pszczół, Apialgaprotein.

Fot. 4b. Komórki P. vulgaris. (powiększenie 450×) Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta

W obu przypadkach wspólnym mianownikiem dla pobierania pokarmu z glonów przez pszczoły było długie, chłodne przedwiośnie, ze słabym kwitnieniem roślin (brak pyłku w środowisku). Były to zastępcze źródła dla pokarmu białkowego.

Fot. 5. Komórki P. vulgaris. są wielkości ok. 10 μm (powiększnie 6000×). Fot. Vaclav Kristufek, Marek Calta

Gdyby nasz zespół od razu posprzątał drewno i gałęzie z ogrodu, znajdującego się w dodatku tuż przy pasiecie, nigdy nie zaobserwowalibyśmy tego zjawiska. Mieliśmy szczęście.

Inż. Vaclav Krištufek
Centrum Biologiczne Akademii Nauk Republiki Czeskiej
Českiě  Budějovice

Petr Buchtelik, Marek Calta
Studenci Gimnazjum i Szkoły Wyższej w Plasach

Tłumaczenie: Milan Motyka
Praca była wspierana programem naukowym „Rozmaitość życia i zdrowia ekosystemów w ramach projektu aAV21.
Zdjęcia z mikroskopu elektronowego wykonano przy współpracy z laboratorium mikroskopii Centum Biologicznego Akademii Nauk Czeskiej Republiki Českiě  Budějovice.
Zdjęcia i artykuł pochodzą z czasopisma „Moderní Včelař” nr 10/2018 i został przedrukowany za zgodą redakcji i autorów.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"