MONITORING STRAT RODZIN PSZCZELICH W POLSCE

Doktor n. wet. Anna Gajda i dr hab. Grażyna Topolska, prof. nadzw. SGGW

Pracownia Chorób Owadów Użytkowych, Katedra Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Członkowie projektu Monitoring strat rodzin pszczelich. W dolnym rzędzie pierwsza od lewej dr Anna Gajda, przedstawiciel polski w COLOSS, projekcie monitoringowym oraz członek Komisji Wykonawczej COLOSS.

COLOSS (Prevention of honey bee COlony LOSSes = Zapobieganie Stratom Rodzin Pszczoły Miodnej) to międzynarodowe stowarzyszenie non-profit z siedzibą w Bernie w Szwajcarii, które skupia się na poprawianiu dobrostanu pszczół na globalną skalę.

W skład COLOSSu wchodzą profesjonaliści włącznie z naukowcami, lekarzami weterynarii, specjalistami doradztwa rolniczego oraz studentami. Obecnie COLOSS to około 1200 osób z 95 krajów.

Rozumiemy, że współpraca i otwarty dialog są kluczem do lepszego zrozumienia zagrożeń, z jakimi borykają się populacje pszczele w dzisiejszym świecie. Misją COLOSSu jest poprawienie dobrostanu pszczół (w szczególności pszczoły miodnej Apis mellifera) na poziomie globalnym.

Nasze cele to przede wszystkim:

• dbanie o interesy pszczół i ich dobrostan szczególnie poprzez przedstawianie rzetelnej nauki decydentom, administratorom i instytucjom rządowym
• koordynacja międzynarodowych badań naukowych włącznie z opracowywaniem standardowych metod badawczych
• rozpowszechnianie wiedzy i szkolenia mające na celu poprawianie dobrostanu pszczół
• promowanie rozwoju młodej kadry specjalistów i specjalistek wśród tych studiujących oraz tych już aktywnie zaangażowanych w promowanie dobrostanu rodzin pszczelich.

Nasza praca to nasza misja i osiągamy jej cele poprzez realizację tematów przewodnich:

• Szkodniki i patogeny (np. Varroa destructor  i wirusy pszczele)
• Środowisko (np. pestycydy i żywienie)
• Hodowla i ochrona (np. różnorodność i odporność na choroby)

Ponadto w ramach COLOSS działają projekty ramowe zajmujące się konkretnymi zagadnieniami, które członkowie stowarzyszenia uważają za wymagające szczególnej uwagi.

Projekty ramowe to:

• Monitoring strat rodzin pszczelich
• BEEBOOK (zbiór standardowych metod badawczych w szeroko pojętej dziedzinie apidologii)
• Rozpowszechnianie wiedzy i pszczelarstwo

Projekt ramowy Monitoring strat rodzin pszczelich działa od początku powstania COLOSS (2008) badając rozmiar i przyczyny strat rodzin pszczelich. Kraje biorące udział w projekcie corocznie prowadzą ankietowe badanie wśród pszczelarzy, które ma na celu zebranie informacji od reprezentatywnej dla danego kraju liczby pszczelarzy.

Dzięki temu możliwe jest porównywanie wysokości strat rodzin pszczelich między krajami i użycie danych międzynarodowych dla lepszego zrozumienia czynników ryzyka mających wpływ na te straty. Aby porównywanie danych było możliwe, opracowano standaryzowany kwestionariusz ankiety, który co roku jest uaktualniany przez członków projektu.

W Monitoringu bierze obecnie udział około 30 krajów (w tym Polska od początku powstania projektu) głównie, ale nie wyłącznie, z półkuli północnej, przy czym stopniowo dołączają się kraje z całego świata. Wiele tysięcy pszczelarzy bierze udział w ankiecie co rok.

Jest to przykład obywatelskiej nauki z dobrowolnym udziałem wielu osób, co umożliwia zbieranie danych na ogromną skalę i nie byłoby możliwe w innym układzie. Monitorowane kraje przekazują liderom projektu dane do analizy co rok w uzgodnionym wcześniej terminie, zwykle do pierwszego lipca, a wyniki analiz publikowane są w notatkach prasowych, artykułach w czasopismach pszczelarskich oraz artykułach naukowych.

Nasze publikacje naukowe jako pierwsze przedstawiły kompleksowo międzynarodowe straty rodzin pszczelich, ale też używane są do modelowania statystycznego potrzebnego w badaniu czynników ryzyka tych strat. Czynniki zidentyfikowane do tej pory to praktyki pszczelarskie (takie jak strategie leczenia warrozy czy wymiana matek), wielkość pasiek oraz czynniki środowiskowe (na przykład pogoda czy dostępne pożytki).

W Pracowni Chorób Owadów Użytkowych SGGW badanie zimowych strat rodzin pszczelich prowadzimy od wiosny, 2008 r. (w pierwszym roku obejmował informacje dotyczące dwóch zimowli 2006/2007 oraz 2007/2008). Od 2009 roku do tego celu używamy kwestionariusza ankiety COLOSS, który rozprowadzany był wszystkimi możliwymi drogami, głównie poprzez: publikowanie w czasopismach pszczelarskich, rozprowadzanie podczas spotkań i konferencji pszczelarskich, wysyłanie wiadomości e-mail oraz listów do pszczelarzy.

Skutkiem tego była dysproporcja w udziale pszczelarzy z różnych rejonów kraju. W latach 2014-2016 w badaniu zastosowano losowo warstwowy dobór próby badanej. Sposób ten okazał się drogi i czasochłonny. W 2017 roku wprowadziliśmy ankietę internetową z użyciem platformy LimeSurvey (w ramach współpracy uczestników sieci COLOSS).

Link do ankiety (wraz z kwestionariuszem w wersji papierowej) opublikowano w „Pszczelarstwie” oraz wysłano na adresy e-mail udostępnione przez pszczelarzy w poprzednich latach. Aktywne w szerzeniu informacji były też związki pszczelarskie.

Łącznie w 2018 roku otrzymaliśmy 307 wypełnionych kwestionariuszy ankiety z poprawnymi danymi dotyczącymi strat rodzin pszczelich. Najmniej ankiet nadesłanych do końca czerwca otrzymaliśmy z woj. pomorskiego a najwięcej z województwa mazowieckiego (42) (ryc. 1).

Ryc. 1. Liczba ankiet otrzymanych z poszczególnych województw w badaniu zimowych strat rodzin pszczelich przeprowadzonym wiosną 2018 r.

Wśród pszczelarzy, którzy dostarczyli nam swe adresy kontaktowe, rozlosowaliśmy 15 egzemplarzy „Atlasu chorób pszczół najbardziej istotnych dla polskich pszczelarzy” (wydawnictwo PWRiL, rok 2018). Pochodzą oni z następujących miejscowości: Bestwina, Choczewo, Dąbrowa Górnicza, Nowa Wieś, Oporówko, Poznań, Raba Wyżna, Radoszyce, Rawa Mazowiecka, Rosochata, Rymanów Zdrój, Sokółka-Podlaskie, Strzelce Krajeńskie, Toruń, Wrocław.

Wszystkim, którzy dostarczyli nam swoje dane lub pomagali w szerzeniu informacji o monitoringu (w tym redakcjom czasopism, związkom pszczelarskim), wyrażamy swoją wdzięczność.

Straty ogólne rodzin pszczelich poniesione przez pszczelarzy zimą 2017/18, choć były podwyższone w stosunku do akceptowalnych, to w porównaniu ze stratami obserwowanymi od zimowli 2006/2007 były poniżej średniej i wynosiły 14,2% (ryc. 2).

Ryc. 2. Wysokość zimowych ogólnych strat rodzin pszczelich w Polsce w latach 2006 -2018

Były przy tym niższe niż obliczone dla wszystkich 36 krajów (w tym 33 Europejskich) biorących udział w monitoringu COLOSS, gdzie wyniosły 16,4%. Jednak różnice pomiędzy poszczególnymi województwami były bardzo znaczne.

Najmniej rodzin utracili pszczelarze w województwie małopolskim i mazowieckim (5,2% i 8,3%). O najwyższych stratach donosili pszczelarze z woj. pomorskiego i warmińsko-mazurskiego (36,4% i 28,1%) (ryc. 3). Jednakże liczba respondentów (otrzymanych ankiet) z tych ostatnich dwóch województw była mała i nie można wykluczyć, że odpowiedzieli przede wszystkim ci, którzy utracili wiele rodzin.

Ryc. 3. Wysokość ogólnych strat rodzin pszczelich w poszczególnych województwach zimą 2017/2018

Średnie straty poniesione w pasiekach wyniosły 17,5%, przy czym jednak ponad połowa pszczelarzy nie odnotowała strat wyższych niż 10% (ryc 4.). Pszczelarze, których pszczoły korzystały z pożytków kukurydzy, utracili prawie dwukrotnie więcej rodzin, niż pszczelarze, którzy twierdzili, że ich pszczoły nie miały dostępu do takich plantacji.

Ryc. 4. Procent pszczelarzy ze stratami rodzin wynoszącymi do 10%, powyżej 10% i do 20%, powyżej 20%

W przypadku pożytków z rzepaku różnice te były słabo wyrażone (ryc 5.).

Ryc. 5. Wysokość strat poniesionych przez pszczelarzy zimą 2017/2018 w zależności od korzystania z pożytków z rzepaku i kukurydzy.

W tym roku monitoring strat będziemy prowadzić w ten sam sposób, co w roku ubiegłym. Adres internetowego monitoringu na platformie LimeSurvey to https://www.bee-survey.com/index.php/816265?lang=pl. Udostępnienie nam danych tą drogą jest dla nas najwygodniejsze, ponieważ zostaną one wprowadzone automatycznie do bazy danych.

Administratorem Państwa danych osobowych jest Pracownia Chorób Owadów Użytkowych i dane te nie będą udostępniane żadnym osobom trzecim, a w celu analiz międzynarodowych, przed wysłaniem będą kodowane. Kwestionariusz ankiety COLOSS w formie papierowej zamieszczony jest w tym numerze „Pasieki”.

Można go po wypełnieniu przesłać pocztą na podany (na formularzu ankiety) adres Pracowni Chorób Owadów Użytkowych lub po zeskanowaniu, czy sfotografowaniu przesłać na adres e-mailowy.

Liczymy na liczny udział Państwa w badaniu i z góry dziękujemy.

Pobierz formularz

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"