Rośliny leśne dostarczające pożytku pszczole miodnej w okresie wiosennym

Zbiorowiska leśne, oprócz niewątpliwych korzyści, jakich dostarczają różnym gałęziom gospodarki, odgrywają niebagatelną rolę ochronną i ekologiczną, m.in. stanowią źródło pokarmu dla owadów zapylających.
Roślinność poszczególnych pięter lasu obfituje w gatunki dostarczające nektaru i pyłku. Warstwę drzew stanowią głównie taksony wiatropylne, które zakwitają przed rozwojem liści i produkują duże ilości pyłku. Pszczoły mogą korzystać z niego zwłaszcza na początku sezonu wegetacyjnego, gdy inne gatunki jeszcze nie kwitną i zaznacza się deficyt pyłkowy.
W warstwie podszytu dominują krzewy owadopylne, podobnie rośliny runa (krzewinki, gatunki zielne) są przystosowane do zapylania przez owady. Liczne, pożytkowe gatunki leśne opisałam już w poprzednich artykułach na łamach „Pasieki”, a w niniejszym artykule chciałabym przedstawić kolejne.

Byliny

Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum L.

Rodzina: Amaryllidaceae – amarylkowate

Rośnie w cienistych i wilgotnych lasach liściastych, zwłaszcza górskich, gdzie tworzy nieraz rozległe łany. Występowanie byliny świadczy o żyzności i dobrej wilgotności gleby. Na stanowiskach naturalnych czosnek niedźwiedzi objęty jest częściową ochroną, lecz bywa także uprawiany na plantacjach zielarskich.

Czosnek niedźwiedzi. Fot. Aneta Sulborska

Roślina wykształca białą, podłużną cebulę do 6 cm długości oraz rozetę jajowatolancetowatych liści z długimi ogonkami, przypominających liście konwalii. W IV–V wyrastają bezlistne pędy zakończone baldaszkowatym kwiatostanem.

Kwiaty o białej barwie cechuje charakterystyczny, czosnkowy zapach wyczuwany z dużej odległości, do czego nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa pochodząca od słowa olere = pachnieć. Z tego też względu mleko krów, które zjadły czosnek, nie nadaje się do konsumpcji.

Rośliny kwitną około 2 tygodni. Po przekwitnięciu powstają owoce typu torebki zawierające liczne, czarne nasiona. Cebule i liście mają zastosowanie w lecznictwie i w tym celu były już wykorzystywane w starożytności. Działają bakteriobójczo, obniżają ciśnienie krwi i ponoć są skutecznym lekiem w walce z rakiem.

Knieć błotna = kaczeniec, kaczyniec – Caltha palustris L.

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Kaczeńce to wieloletnie rośliny porastające wilgotne łąki, rowy, brzegi stawów i rzek, a także występujące w olsach i mokrych lasach łęgowych. Również sadzone są w celach dekoracyjnych, a tradycja ich wykorzystywania jako roślin ozdobnych sięga starożytności.

Knieć błotna. Fot. Aneta Sulborska

Złoć żółta – Gagea lutea (L.) Ker Gawl.

Rodzina: Liliaceae – liliowate

Rośnie najczęściej w wilgotnych miejscach, lasach liściastych, na łąkach i w parkach. Wykształca podziemną cebulę, z której wyrasta jeden równowąski liść oraz łodyga nazywana głąbikiem o wysokości 10–30 cm z dwoma lancetowatymi liśćmi tuż pod kwiatostanem.

Złoć żółta. Fot. Aneta Sulborska

W IV–V pojawiają się żółtozielonkawe kwiaty (3–11) zebrane w luźne baldachogrona. Kwiaty zamykają się na noc oraz podczas pochmurnej pogody. Kwitnienie trwa około 2–3 tygodni. Po przekwitnięciu powstają owoce – podłużne torebki. Nasiona rozsiewane są przez mrówki.

Pyłek i nektar złoci jest łatwo dostępny dla owadów i przy sprzyjających warunkach pogodowych pszczoły zbierają pożytek z jej kwiatów. Niemniej wartość pszczelarska rośliny nie została jeszcze określona.

Złoć najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, zasobnych w składniki pokarmowe oraz dostatecznie wilgotnych. Lubi stanowiska słoneczne, jak i półcieniste. Rośliny można rozmnażać przez oddzielanie cebul potomnych lub przez wysiew nasion. Również często daje samosiewy.

Złoć żółta. Fot. Aneta Sulborska

Krzewy

Śliwa tarnina – Prunus spinosa L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Jest dużym krzewem lub niewielkim drzewem (3–6 m wysokości) o gęstej koronie. Żyje do 40 lat. Występuje pospolicie na niżu (miedze, skraje lasów, przydroża) oraz w niższych partiach górskich (np. na słonecznych stokach), stosowana jest także na żywopłoty.

Śliwa tarnina. Fot. Aneta Sulborska

Tworzy liczne odrosty korzeniowe, co powoduje powstawanie trudnych do przebycia zakrzaczeń. Pędy początkowo okryte są ciemnofioletową, biało omszoną korą, później brązowoczarną. Liście są niewielkie (2–4 cm długości), podłużnie eliptyczne, brzegiem piłkowane – z wierzchu ciemne i błyszczące, spodem omszone.

Drzewa

Buk pospolity = buk zwyczajny – Fagus sylvatica L.

Rodzina: Fagaceae – bukowate

Stanowi ważny składnik lasów liściastych i mieszanych (m.in. tworzy zbiorowiska zwane buczyną), jest też sadzony w parkach. Osiąga wysokość do 30 m, żyje około 350 lat. Charakterystyczną cechą buka jest gładka, popielatoszara kora.

Buk pospolity. Fot. Aneta Sulborska

Rośliny wytwarzają regularną, kopulastą koronę. Liście o jajowatym kształcie są zaostrzone na szczycie i mają jedwabiste włoski. Niepozorne, rozdzielnopłciowe kwiaty pojawiają się w IV–V i kwitną około 2 tygodni.

Męskie zebrane są w zwisające, niemal kuliste główki w kolorze żółtoczerwonym. Żeńskie otoczone są miseczką (która później drewnieje). Owoce to kanciaste orzeszki bogate w tłuszcz, nazywane bukwią. Mogą służyć jako pożywienie ludzi lub pasza dla trzody chlewnej.

Dąb – Quercus L.

Rodzina: Fagaceae – bukowate

Dęby występują w lasach mieszanych lub liściastych, gdzie tworzą zbiorowiska nazywane dąbrowami. Od zawsze były otoczone szacunkiem (m.in. przez Słowian) i związane z kultem różnych bóstw. W Polsce, do najczęściej występujących gatunków z tego rodzaju należy dąb szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus petrea).

Dąb bezszypułkowy. Fot. Aneta Sulborska

Oba dorastają do 40 m wysokości. Wykształcają szerokie korony i prosty pień, który u dębu szypułkowego często jest podzielony w górze na kilka grubych konarów. Liście o pojedynczej, klapowanej blaszce są z wierzchu błyszczące i ciemnozielone, od spodu zaś jaśniejsze i matowe.

Liście dębu szypułkowego osadzone są na bardzo krótkich ogonkach, dębu bezszypułkowego posiadają wyraźny ogonek. Kwiaty rozdzielnopłciowe, zebrane są na tym samym drzewie. Męskie tworzą zielone, zwisające kotki, żeńskie osadzone są na wierzchołkach tegorocznych pędów.

Wiąz – Ulmus L.

Rodzina: Ulmaceae – wiązowate

W Polsce na stanowiskach naturalnych rosną trzy gatunki z tego rodzaju: wiąz górski = brzost (Ulmus glabra), wiąz zwyczajny = w. polny (Ulmus minor) i wiąz szypułkowy = limak (Ulmus laevis). Pierwszy z nich występuje w niżej położonych lasach górskich, dwa kolejne najczęściej są składnikiem lasów łęgowych porastających doliny rzeczne.

Wiąz szypułkowy. Fot. Aneta Sulborska

Wiązy to wysokie (30–40 m wysokości) drzewa wytwarzające charakterystyczne, asymetryczne u nasady liście. Blaszka liściowa wiązu górskiego jest szorstka, wiązu polnego z wierzchu naga i błyszcząca, spodem szorstka, natomiast u wiązu szypułkowego miękko owłosiona.

Zanim rozwiną się liście (w III–IV) na roślinach pojawiają się obupłciowe, zebrane w zwisające pęczki kwiaty, zapylane przez wiatr. Pręciki cechują się pięknym fioletowoczerwonym kolorem. Kwitnienie trwa około 2 tygodni. Owocem jest spłaszczony orzeszek otoczony szerokim skrzydełkiem, który ułatwia rozsiewanie.

Brzoza brodawkowata = brzoza zwisła – Betula pendula Roth (=Betula verrucosa Ehrh.)

Rodzina: Betulaceae – brzozowate

Jest jednopiennym drzewem leśnym i parkowym pospolicie występującym na terenie naszego kraju, zwłaszcza na terenach suchych i piaszczystych. Dorasta do 30 m, żyje do 120 lat. Jest gatunkiem pionierskim, który rośnie na gruzowiskach, wydmach, zwałach węglowych czy wyrobiskach piaskarni.

Wykształca jajowato-piramidalną koronę oraz charakterystyczną, białą korę. Młode gałązki są cienkie,

wiotkie, zwieszają się - do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa pendula (łac. pendo = jestem ciężki, ważę). Pokryte są białawymi brodawkami, o czym informuje nazwa verrucosa = brodawkowata (łac. verruca = brodawka, wzgórek).

Liście mają romboidalny kształt. Kwiaty są niepozorne, wiatropylne zebrane w kotkowate kwiatostany męskie i żeńskie osadzone na jednym osobniku. Kwitną w IV–V przez 2–3 tygodnie. Owoce to liczne, oskrzydlone, drobne orzeszki.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"