Występowanie w produktach pszczelich witamin lipofilnych

W produktach pszczelich obok witamin rozpuszczalnych w wodzie (hydrofilnych) występują także witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (lipofilne). Zalicza się do nich witaminy: A, D, E i K. Produktami, w których witaminy te występują w największych ilościach, jest pyłek kwiatowy (obnóże pszczele) i pierzga.
W mniejszych ilościach spotykane są one w miodzie, propolisie, mleczku pszczelim , wosku pszczelim i czerwiu trutowym. Natomiast brak jest danych odnośnie jadu pszczelego i osypu pszczół. Poniżej opisane zostały właściwości biologiczne witamin lipofilnych, stosowanych zarówno do wewnątrz, jak i miejscowo.
Poza tym na podstawie dostępnego piśmiennictwa przeanalizowano ich zawartość w poszczególnych produktach pszczelich.

Fot. Pixabay

Właściwości biologiczne

Witamina A

Witamina A (retinol) powstaje ze związków karotenoidowych, głównie z β-karotenu (prowitamina A) i innych barwników o podobnej budowie. Po przekształceniu w organizmie człowieka pod wpływem enzymu dioksygenazy karotenowej, z jednej cząsteczki karotenu powstają dwie cząsteczki witaminy A.

Witamina D

Prekursorem witaminy D w świecie roślinnym jest ergosterol (prowitamina D2), który pod wpływem promieni UV w skórze przekształca się w witaminę D3 (cholekalcyferol). Rola witaminy D związana jest głównie z gospodarką wapniowo-fosforanową.

Zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów w jelitach oraz hamuje ich wydalanie z moczem, a także ułatwia mineralizację kości.

Fot. Pixabay

Witamina E

Witamina K

Z kolei witamina K pochodzenia roślinnego nazywana jest witaminą K1 – fitomenadionem. Bierze udział w tworzeniu protrombiny i innych czynników niezbędnych w procesie krzepnięcia krwi. Wpływa na stan kości i wzmacnia ściany naczyń włosowatych.

Zawartość w produktach pszczelich

Miód pszczeli

Badania Curyło [1983] wskazują, że zawartość karotenoidów w krajowych miodach odmianowych jest dość niska i wynosi średnio 0,016 mg/100 g produktu. Najwięcej tych związków występowało w miodzie lipowym (średnio 0,067 mg/100 g).

Zaobserwowano ponadto, że w produkcie uzyskanym od pszczół dokarmianych syropem cukrowym, także występowały karotenoidy (średnio 0,004 mg/100 g), co wskazuje, że w trakcie wytwarzania miodu pszczoły wprowadzają do niego tę substancję ze swojego organizmu (tab. 1).

Tichonow i in. [2017] podają, że w miodzie nektarowym stwierdzono obecność witaminy E w ilości 1,00 mg/100 g, a Crane wykrył w miodzie witaminę K w stężeniu 0,03 mg/100 g badanego produktu. Poza tym Szemietkow i in. [1987] oraz Omarow i in. [2016] donoszą o występowaniu w miodach śladowych ilości witamin A, E i K.

Propolis

Według Tichonowa i in. [2006] oraz Omarowa i in. [2016] w surowym propolisie występują witaminy A i E. Ich obecność jest wynikiem występowania pyłku kwiatowego w tym produkcie. Zawartość Witaminy A, w przeliczeniu na β-karoten, mieści się w granicach 0,36–0,49 mg/100 g produktu (średnio 0,44 mg/100 g).

Pyłek kwiatowy

Dane piśmiennictwa wskazują, że w pyłku kwiatowym występują następujące witaminy lipofilne: A, D i E. Warto dodać, że prowitamina A w postaci karotenoidów oraz witamina E występują w pyłku kwiatowym w stosunkowo dużych ilościach, natomiast witamina D obecna jest w tym produkcie w ilościach śladowych.

Pierzga

Pierzga jest produktem, który pszczoły wytwarzają z pyłku kwiatowego i miodu. Ponieważ produkty te zawierają w swym składzie witaminy lipofilne A, D i E, ich ilość w pierzdze powinna być większa niż w tych produktach analizowanych osobno.

Mleczko pszczele

Według Iojrisza [1976] oraz Szemietkowa i in. [1985] w mleczku pszczelim witaminy A, D i E występują w śladowych ilościach. Natomiast Budnikowa i in. [2017] podają, że witamina A, w przeliczeniu na β-karoten, została oznaczona w mleczku pszczelim w ilości 40,9–47,6 mg/100 g (średnio 44,6 mg/100 g).

Wosk pszczeli

Dane piśmiennictwa wskazują, że w wosku pszczelim (niebielonym) znajduje się z witamin lipofilnych tylko prowitamina A w postaci β-karotenu w ilości 2,46 mg/100 g [Złotin 1990] lub sumy karotenoidów w ilości 8,0–12,0 mg/100 g [Szemietkow i in. 1987] lub 12,8 mg/100g [Omarow 2009].

Czerw trutowy

Czerw trutowy okazał się bogatym źródłem witamin lipofilnych A, D i E. Wyniki badań zebrane w tabeli 5 wskazują, że prowitamina A, w przeliczeniu na β-karoten, występuje w tym produkcie w granicach 0,16–0,94 mg/100 g (średnio 0,57 mg/100 g), witamina D w ilości 0,45 mg/100 g, a witamina E w granicach stężeń 1,59–4,47 mg/100 g (średnio 3,03 mg/100 g) omawianego produktu.

Podsumowanie

Z przeglądu zawartości witamin lipofilnych w produktach pszczelich można wnioskować, że witaminy A, D i E znajdują się w pyłku kwiatowym, pierzdze i czerwiu trutowym, przy czym w największej ilości występują one w pierzdze (tab. 6). Witaminę K wykryto tylko w miodzie i to w śladowych ilościach.

Warto podkreślić, że witamina A obecna jest we wszystkich uwzględnionych w opracowaniu produktach pszczelich, jednak w największych ilościach jest ona reprezentowana przez pierzgę, mleczko pszczele i pyłek kwiatowy. Zwraca także uwagę fakt dużej zawartości witaminy E w pierzdze i pyłku kwiatowym.

Prof. dr hab. Bogdan Kędzia, mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"