Azja rodzimą krainą wielu gatunków pszczół

W Polsce znany i utrzymywany jest tylko jeden gatunek pszczół – pszczoła miodna (Apis mellifera), zwana też czasem pszczołą zachodnią. Istnieje wiele jej ras, na przykład włoska, kaukaska, kraińska, egipska, afrykańska, kapsztadzka i inne. Są one znane i chowane w wielu krajach Europy, Ameryki
i Afryki.

Wiemy, że w południowo-wschodniej Azji chowa się jeszcze inny gatunek, a mianowicie pszczołę wschodnią (Apis cerana), która też ma wiele ras, na przykład indica, japonica i inne.

Czasem pojawiają się także informacje o tym, że w Azji występują pszczoła olbrzymia (Apis dorsata) i pszczoła karłowa (Apis florea). Właśnie na tych czterech gatunkach pszczół kończy się najczęściej nasza wiedza.

Tymczasem okazało się w ostatnich kilkunastu latach, że w Azji występuje znacznie więcej rozmaitych gatunków pszczół. Zainteresowani nimi naukowcy z Europy i Ameryki prowadzili wiele badań nad biologią i życiem tych do tej pory mało poznanych gatunków.

Wśród nich byli także uczeni polscy, jak na przykład profesor Woyke z Warszawy czy profesor Wilde z Olsztyna wraz z żoną. Wyjeżdżali oni kilkakrotnie do Indii, Nepalu, Tajlandii, na Borneo, do Filipin czy Chin i tam prowadzili badania nad rodzimymi gatunkami pszczół.

W 2006 roku ukazała się książka zatytułowana Asian Honey Bees (Pszczoły azjatyckie). Jej autorami są Australijczyk B. P. Oldroyd i Tajlandczyk S. Wongsiri. Uwzględnia ona wyniki wszystkich wyżej wymienionych badań. Wśród 889 publikacji rozmaitych autorów z całego świata wymienionych w bibliografii znajdują się 22 prace autorów polskich.

Książka jest opracowaniem syntetycznym. Nie podaje się tu szczegółowych opisów kolejnych gatunków pszczół. Przeciwnie, autorzy podzielili ją na rozdziały opisujące różne zagadnienia z życia pszczół, jak na przykład porozumiewanie się, rójka, biologia gniazdowania, choroby i szkodniki czy wzajemne oddziaływanie na siebie pszczół i człowieka. Dopiero wśród tych zagadnień pojawia się porównawczy opis poszczególnych gatunków pszczół w ramach trzech wymienionych niżej grup.

Trzy grupy pszczół

W rodzaju Apis autorzy rozróżniają trzy odrębne grupy traktowane przez niektórych badaczy jako podrodzaje. Są to:

1. Wolno żyjące pszczoły karłowate...

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Rozprzestrzenienie

Poszczególne z wymienionych wyżej gatunków pszczół zasiedlają różne części Azji południowo-wschodniej na mniejszych lub większych przestrzeniach (ryc. 1, 2, 3). Jak widać z mapek, najbardziej rozpowszechnione są Apis florea i Apis dorasta.

ryc. 1. Rozmieszczenie wolno żyjących pszczół karliczek

Apis florea (ryc. 1) spotyka się wszędzie na wybrzeżach Pacyfiku, w Indiach i na półwyspie Malajskim, a Apis dorasta (ryc. 2) w Indiach, na Półwyspie Malajskim i na prawie całym Archipelagu Malajskim.

Pozostałe gatunki mają znacznie mniejszy zasięg, niejednokrotnie ograniczony do tylko jednej wyspy.

ryc. 2. Rozmieszczenie wolno żyjących pszczół olbrzymich

I tak Apis andreniformis (ryc. 1) występuje na Półwyspie Malajskim oraz Sumatrze, Borneo i na Jawie, Apis laboriosa (ryc. 2) zasiedla rejony górskie Nepalu, Butanu, Indii i Chin, Apis dorsata breviligula (ryc. 2) to rodzima pszczoła tylko Filipin, a Apis dorasta binghami (ryc. 2) tylko Sulawesi (dawny Celebes).

ryc. 3. Rozmieszczenie pszczół żyjących w pomieszczeniach

Spośród pszczół żyjących w pomieszczeniach Apis cerana (ryc. 3) występuje w całej lądowej części południowo-wschodniej Azji, Apis koschevnikovi (ryc. 3) jest rodzimą pszczołą południowego krańca Półwyspu Malajskiego oraz Borneo, Sumatry i Jawy, Apis nigrocinta (ryc. 3) występuje tylko na Sulawesi, a Apis nuluensis (ryc. 3) tylko
w środkowej części Borneo.

Pozyskiwanie miodu

Wybieranie miodu u pszczoły olbrzymiej i pszczoły skalnej, których gniazda umieszczone są z reguły bardzo wysoko na drzewach czy gmachach, jest bardzo trudne i niebezpieczne. Mimo to spragnieni miodu tubylcy robią to powszechnie.

Tak zwani łowcy miodu...

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Pozyskiwanie miodu bez niszczenia gniazda

Ryzyko związane z pozyskiwaniem miodu, jak również fakt niszczenia całych gniazd spowodowały podjęcie prób udomowienia pszczoły olbrzymiej. Pszczoły wolno żyjące nie znoszą jednak zamknięcia w jakimkolwiek pomieszczeniu.

Dlatego...

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Apis cerana czy Apis mellifera?

Powszechnie chowana w Azji pszczoła wschodnia Apis cerana produkuje znacznie mniej miodu aniżeli pszczoła miodna, zachodnia Apis mellifera. Dlatego w ostatnich dziesiątkach lat w wielu azjatyckich krajach podjęto próby zastąpienia pszczoły wschodniej naszą, zachodnią.

Początkowo...

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Produkty pszczele

Z produktów pszczelich w wielu krajach Azji spożywa się nie tylko miód, ale i czerw. W niektórych z nich, gdzie w pożywieniu znajduje się wiele owoców, a brakuje białka, czerw jest nawet ważniejszym produktem z pasieki aniżeli miód. Bywa on spożywany albo bezpośrednio, albo jest specjalnie przyrządzany w postaci czegoś w rodzaju pasty czy pasztetu.

Prof. dr hab. Halina Woyke

Literatura

B. P. Oldroyd, S. Wongsiri, Asian Honey Bees, Harvard University Press 2006, pp. 340

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"