Ziołomiody, cz. 1.

Historia, wytwarzanie, skład chemiczny

Za pioniera w tej dziedzinie należy uznać rosyjskiego pszczelarza i naukowca Iojrisza. W swojej książce pt. „Produkty pczełowodstwa i ich ispolzowanie“ (Iojrisz 1976) podaje on, że już w 1939 r. poczynił próby podania pszczołom sztucznego nektaru. Zawierał on nasycony roztwór cukru buraczanego oraz dodatek różnych składników spożywczych, takich jak sok z marchwi, rzodkwi, mleko krowie i jaja kurze.

Sztuczny nektar rozlewał on do korytek umieszczonych w ulu, codziennie przez okres 2-3 tyg., a następnie pozyskiwał wytworzony przez pszczoły produkt składany w komórkach plastra.

Po pierwszych udanych próbach autor zaczął wprowadzać do sztucznego nektaru substancje roślinne, antybiotyczne, witaminy, krew zwierzęcą, wywar z korzenia żeń-szenia, sok z buraka jadalnego, napar z dzikiej róży, liści wiśni, czy igliwia sosnowego oraz preparaty hormonalne.

Iojrisz za pomocą tej metody, którą nazwał ekspresową metodą otrzymywania miodów witaminowo-leczniczych, otrzymał w sumie 85 tego rodzaju produktów.

W latach 60. ubiegłego wieku miodami ekspresowymi zainteresował się pszczelarz niemiecki Kruml oraz nasi rodzimi pszczelarze – Grabowski, Kalinowski, Tombacher. Ponieważ jako pożywkę dla pszczół stosowano soki otrzymane z jagód, warzyw, owoców oraz zielonych części rozmaitych roślin i drzew, w tym roślin leczniczych, otrzymane produkty określano różnymi nazwami, takimi jak miody sokowe, miody pożywkowe i syropy pszczele sokowe oraz miody pszczele sokowe.

Później produkty te próbowano nazywać herbamiodami, fruktomiodami i simil-miodami. Jednak dopiero na początku lat 80. ubiegłego stulecia Zrzeszenie Pszczelarzy Apipol z Krakowa we współpracy z firmą polonijną Marbet z Bielska-Białej zaczęło wytwarzać ziołomiody.

Były to miody otrzymane z syropu cukrowego wzbogaconego w wyciągi z surowców roślinnych, w większości zaliczanych do roślin leczniczych. Nazwa ta, mimo wielu kontrowersji, przetrwała do naszych czasów.

Przy opracowywaniu powyższego materiału korzystano z publikacji Madleva (1967), Kołodziejczaka i Curyło (1974), Gumowskiej (1987), Krzyszkowskiej (1995) i Czaplickiego (2003).

Wytwarzanie

Ziołomiody powstają przez przetworzenie przez pszczoły pożywki cukrowej, wzbogaconej w odpowiednio przygotowany materiał roślinny. Istnieje kilka sposobów przygotowywania pożywki dla pszczół. Iojrisz (1976) sporządzał sztuczny nektar zawierający 50-55% sacharozy (cukru buraczanego).

Kalinowski (1961) w opisie patentowym, dotyczącym wytwarzania pożywki dla pszczół, podaje, że płyn ziołowy po przecedzeniu lub przefiltrowaniu nasyca się cukrem w proporcji od jednej do trzech części wagowych cukru na jedną część wagową płynu, co w praktyce prowadzi do uzyskania pożywki zawierającej od 50 do 75% sacharozy.

Stężenie wyciągów etanolowych, a także naparów i odwarów z ziół w pożywce dla pszczół waha się od 5 do 10%, natomiast zawartość soku ze świeżych roślin wynosi zwykle 12-25%. Dokładne dane stanowią jednak tajemnice technologiczne producentów. Ze 100 kg pożywki otrzymuje się przeciętnie 40 kg ziołomiodu.

Na 1 kg pszczół podaje się od 1,5 do 2,0 l pożywki ziołowej, co zabezpiecza wypełnienie ziołomiodem od 50 do 70% powierzchni plastrów. Po pobraniu pożywki ziołowej z podkarmiaczki, pszczoły traktują ją podobnie jak nektar lub spadź.

Skład chemiczny

Skład chemiczny ziołomiodów, na poziomie ich substancji podstawowych jest w miarę dobrze poznany za sprawą najnowszych publikacji Sochy i wsp. (2009) i Juszczaka i wsp. (2009). Co do substancji przechodzących do ziołomiodów z pożywek cukrowych, zawierających różne wyciągi roślinne, zagadnienie to nie jest jeszcze dobrze poznane i wymaga osobnych badań.

Woda

Zawartość wody w ziołomiodach oznaczana była przez wielu autorów (Szemietkow i wsp. 1983, Bańkowska-Pennar i wsp. 1980, Śmigiel i wsp. 1991, Sterkowicz i wsp. 2004, Juszczak i wsp. 2009). Wyniki badań zebrane w tabeli 1. wskazują, że jej zawartość mieści się w granicach 12,9-20,0%. Średnio w ziołomiodach znajduje się 17,1% wody.

Cukry

Dane na temat ogólnej zawartości cukrów, cukrów redukujących (głównie glukozy i fruktozy) oraz sacharozy w ziołomiodach obrazuje tabela 1. Na podstawie badań Szemietkowa i wsp. (1983) oraz Juszczaka i wsp. (2009) można stwierdzić, że ogólna zawartość cukrów mieści się w granicach 75,9-81,4%, średnio 78,7%.

Zawartość cukrów redukujących, według Bańkowskiej-Pennar i wsp. (1980), Śmigla i wsp. (1991), Sterkowicza i wsp. (2004) oraz Juszczaka i wsp.(2009), waha się w granicach 42,4-75,5%, średnio 67,1%. Natomiast zawartość sacharozy, na podstawie oznaczeń wszystkich autorów wymienionych w tabeli 1. wynosi od 0,4 do 24,8%, średnio 6,4%. Z kolei zawartość cukrów redukujących w ziołomiodach, takich jak glukoza, fruktoza, turanoza, maltoza i izomaltoza została przedstawiona w tabeli 2.

Związki fenolowe

Związki fenolowe stanowią dużą grupę substancji pochodzenia roślinnego. W skład tej grupy można zaliczyć: flawonoidy, kwasy fenolowe, antocyjany, leukoantocyjanidyny i katechiny.

Substancje te nazywane są często związkami polifenolowymi lub polifenolami. Badania Szemietkowa i wsp. (1983) wykazały, że w ziołomiodach związki fenolowe są reprezentowane w dość dużych ilościach.

Z tabeli 3. wynika, że w ziołomiodzie aroniowym znajdowało się łącznie 540,1 mg/100 g tych związków. W ziołomiodach: głogowym i rokitnikowym znajdowało się odpowiednio 289,7 i 210,1 mg/100 g wymienionych związków fenolowych.

Występowanie flawonoidów w ziołomiodach stwierdzili niedawno Socha i wsp. (2009). W 10 badanych ziołomiodach (tab. 4.) oznaczyli oni ogólną zawartość tych związków w zakresie od 6,8 do 28,4 mg/100 g, średnio w ilości 15,1 mg/100 g.

Najwięcej tych związków zawierały ziołomiody: tymiankowy (21,6 mg/100 g), głogowy (24,5 mg/100 g) i malinowy (28,4 mg/100 g). Wśród wyizolowanych związków w największej ilości występowała kwercetyna (160,1 µg/100 g). W mniejszych ilościach stwierdzono obecność hesperetyny, naryngeniny i kemferolu: odpowiednio w ilości 120,5; 94,7 i 84,1 µg/100 g. Chryzyna i galangina występowały w ilości 28,4 i 14,4 µg/100 g badanych ziołomiodów (ryc. 1.).

W największej ilości w ziołomiodach występował kwas p-kumarowy (815,8 µg/100 g), w mniejszej ilości kwas gentyzynowy (460,0 µg/100 g). Pozostałe kwasy fenolowe (galusowy, chlorogenowy, kawowy, synapinowy, ferulowy i syryngowy) występowały w ziołomiodach w granicach stężeń 35,2-170,9 µg/100 g. Cdn.

Bogdan Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Zygmunt Kostrzewski
Firma Bartpol s.c. w Brzozie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"