Lokalizacja pasiek

Pszczelarze rzadko mają do czynienia z konkretnymi problemami prawnymi. Zdarzają się jednak sytuacje, które pszczelarstwu nadają wymiar prawny. Są one na tyle różnorodne, iż rozpatrzenie wszystkich na gruncie przepisów prawa krajowego wydaje się być praktycznie niemożliwe. Dodatkowym utrudnieniem jest brak ustawy kodyfikującej przepisy dotyczące pszczelarstwa. Dlatego też, artykuły autorstwa Ziemowita Witkowskiego, które ukażą się na łamach „Pasieki” poruszać będą wybrane zagadnienia prawne dotyczące prowadzenia gospodarki pasiecznej. Serię owych artykułów należy rozpocząć od przedstawienia przepisów poruszających problem lokalizacji pasiek. To właśnie złe umiejscowienie pasieki w większości jest przyczyną procesów sądowych prowadzonych w sprawie pożądlenia ludzi i zwierząt przez pszczoły, sporów o własność roju itp.

fot.© Milan Motyka

Zarówno polskie, jak i unijne przepisy nie regulują jednoznacznie lokalizacji pasiek. Często więc to zagadnienie jest treścią procesów sądowych. W tego typu sprawach strony zazwyczaj powołują się na prawo zwyczajowe. Wywodzi się one z nieobowiązującej już ustawy wydanej w zaborze austriackim dla Gorycji i Gradyszcza w 1897 roku.

Przepis w niej zawarty stanowił, iż pnie pszczele powinny być ustawione w odległości nie mniejszej niż 10 metrów od drogi publicznej, domów mieszkalnych, ogrodów itp. Pasieka mogła znajdować się bliżej, gdy była otoczona ogrodzeniem (mur, krzewy) wysokim na 3 metry.

W szczególnych przypadkach przełożony gminy mógł zezwolić na bliższą lokalizację pasieki przy jednoczesnym obwieszczeniu tego gminie. Podobnie sprawę lokalizacji pasiek normowało prawo zwyczajowe w Królestwie Polskim. Odległość pasieki od granicy sąsiada mogła wynosić minimum 10 kroków, natomiast od dróg i domów 30.

W przypadku, gdy pszczelarz nie mógł umiejscowić pasieki w takiej odległości musiał ją odgrodzić, aby uchronić przechodniów od pszczół. Można stwierdzić, że lokalizacja pasiek według przedstawionego prawa zwyczajowego w dużym stopniu zmniejszała możliwość pożądlenia sąsiadów przez pszczoły, dlatego też tak często jest powoływane w sądzie.

Prawo sąsiedzkie

Istotne dla zagadnienia lokalizacji pasiek są przepisy „prawa sąsiedzkiego”, czyli te dotyczące własności zawarte w kodeksie cywilnym. I tak treść własności przedstawia art. 140 k.c. Wynika z niego, iż każdy właściciel nieruchomości ma prawo użytkować przedmiot swojej własności, czyli też może umiejscowić na posiadanym terenie pasiekę.

Jednakże właściciel nie posiada całkowitej władzy nad rzeczą, gdyż granice jego prawa własności określają zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie owego prawa. Art. 144 kodeksu cywilnego ogranicza możliwości wykonywania prawa własności przez właściciela nieruchomości. Właściciel nie może przeprowadzać działań, które ponad przeciętną miarę wpływałyby niekorzystnie na użytkowanie sąsiednich nieruchomości.

Na podstawie tego samego artykułu posiadający sąsiednią nieruchomość ma prawo żądać zaniechania takiego działania oraz przywrócenia stanu nieprzekraczającego przeciętnej miary. W przypadkach ewidentnego przeszkadzania pszczół w użytkowaniu nieruchomości sąsiednich, ich właściciele mogą wystąpić na drogę sądową powołując się na art. 222 § 2 k.c. Zgodnie z tym artykułem właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o zaprzestanie naruszeń, na przykład poprzez zmienienie lokalizacji pasieki lub przywrócenie stanu niekolidującego z obowiązującymi przepisami.

Kluczowe dla prawidłowego zrozumienia art. 144 k.c. jest wyjaśnienie pojęcia „przeciętnej miary”. Użycie tego sformułowania przez ustawodawcę miało na celu zwiększenie swobody sądu w orzekaniu, czy dane działanie mieści się w granicach przeciętnej miary czy też ją przekracza.

Wykładnie owego pojęcia odnaleźć można w orzeczeniach Sądu Najwyższego. Tak też w orzeczeniu z 22 listopada 1985 r. II CR 149/85 sąd wskazał, że ocena „przeciętnej mary” w ujęciu art. 144, powinna być dokonywana na podstawie obiektywnych warunków panujących w otoczeniu osób żyjących na danym terenie, a nie subiektywnych odczuć osób, których konkretna działalność mogłaby ograniczać.

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 28 grudnia 1979 r. III CRN 249/79 wskazał, iż jest możliwe zakłócanie przez pasiekę użytkowania sąsiednich nieruchomości. Oceniając przekroczenie „przeciętnej miary” zakłócenia trzeba uwzględnić sposoby korzystania z obydwu sąsiadujących ze sobą nieruchomości.

Sposoby te rozpatruje się według kryterium społeczno-ekonomicznego przeznaczenia nieruchomości. Nieracjonalne byłoby takie użytkowanie, które zakłóca korzystanie z sąsiedniej nieruchomości, gdy nie jest to uzasadnione istotnymi względami społecznymi. Nie można także pomijać specyfiki źródła zakłóceń. Ważny może być w szczególności aspekt środowiska naturalnego człowieka.

Reasumując, art. 144 kodeksu cywilnego nie wymienia szczegółowo czynności, których właściciel powinien się wystrzegać na swojej nieruchomości. Generalnie wskazuje jednak, iż chodzi o działania zakłócające ponad przeciętną miarę użytkowanie sąsiednich nieruchomości. Owa przeciętna miara wynika natomiast ze stosunków miejscowych (wieś, miasto, domki jednorodzinne itp.), a także ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia każdej z nieruchomości.

Pasieki wędrowne

Wskazane przepisy kodeksu cywilnego odnoszą się także do pasiek wędrownych. Jednakże dla tego typu pasiek istnieją dodatkowe obostrzenia dotyczące ich lokalizacji. Stanowi je między innymi ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Przepisy tego aktu prawnego dopuszczają nakazanie, lub zakazanie przewożenia pasieki z i na obszary zapowietrzone, zagrożone oraz buforowe.

Pasiekę wędrowną można umieścić na obszarze leśnym. Taka lokalizacja jest ograniczona normami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych.

Tak też zgodnie z art. 6 rozporządzenia pasieka może zostać umiejscowiona na obszarze leśnym nieobjętym zakazem wstępu, ani niebędącym miejscem masowego wypoczynku i rekreacji ludzi. Nie wolno usytuować pasieki w lesie, na terenie którego przeprowadzane mają być prace, czy też zabiegi gospodarcze i ochronne. Ponadto rozmieszczenie pasieki na obszarze leśnym, nie może wiązać się ze stwarzaniem i utrzymywaniem do niej specjalnych dróg dojazdowych.

Finalizując omawianie zagadnienia lokalizacji pasiek warto poruszyć jeszcze kilka kwestii. I tak trzeba pamiętać, iż rozmieszczenie pasieki na nie swoim gruncie każdorazowo wymaga zgody właściciela. Nie jest istotne czy dany teren jest własnością prywatną, spółdzielczą, czy też państwową.

Szukając odpowiedniego miejsca na ustawienie pasieki należy również mieć na uwadze lokalne zarządzenia, które często w inny sposób normują kwestie lokalizacji pasiek. Dodatkowym ważnym elementem są dobre relacje z sąsiadami. Często rozmowa o pszczołach, czy też podarunek w postaci dopiero co zebranego miodu pozwala przełamać niechęć sąsiadów do prowadzonej przez pszczelarza pasieki.

Niezałagodzony konflikt z sąsiadami odbiera przyjemność zajmowania się pszczołami. Ponadto, co gorsze w skutkach, nierozsądne usytuowanie pasieki może skończyć się nie tylko konfliktami sąsiedzkimi, ale także poważnymi pożądleniami i związaną z nimi odpowiedzialnością materialną i karną właściciela.

Ziemowit Witkowski

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"