Pszczoła starsza od dinozaurów?
Na temat pszczół napisano już wiele książek i artykułów, a ostatnio pojawiają się coraz częściej filmy dokumentalno-naukowe. Jedne traktują o współczesnych metodach hodowlanych, inne zaś o morfologii, czy też tajemniczych chorobach dziesiątkujących nasze pasieki. Jednak bardzo mało informacji jest na temat pochodzenia pszczoły – kiedy i gdzie pojawiła się pierwsza pszczoła na Ziemi, czym się żywiła i czy była tak pracowita jak współczesne Apis mellifera?
Tym trudniej jest znaleźć rzetelne informacje na temat prapszczoły, ponieważ jest to owad o małych rozmiarach i w porównaniu np. z wielkim Amficeliasem (od 40 do 60 m, waga ok. 120 ton), wydaje się, że pszczoła była niczym pyłek na wietrze.
Na początku były kwiaty
Moim zdaniem, aby spróbować choć zbliżyć się do prawdy mówiącej o konkretnej dacie, a raczej o konkretnym okresie z dziejów Ziemi, kiedy pojawiła się prapszczoła, należy wyjść od odpowiedzi na pytanie – kiedy pojawiły się pierwsze kwiaty na Ziemi? Ponieważ to kwiaty ukształtowały ewolucję owadów, a nie odwrotnie, choć obie te formy życia miały i mają ogromny wpływ na siebie nawzajem.
Znaczek pocztowy przedstawiający kobietę
wybierającą miód dzikim pszczołom (paleolit
schyłkowy, ok. 9 000 p.n.e.); malowidło
z jaskini Araňa (prow. Walencja), odkryte
w 1922 roku przez archeologa Hernándeza
Pacheco. (źródło: www.archeofil.pl)
Pierwsze ślady kwiatów odnaleziono na obszarze współczesnych Chin, na północny wschód od Pekinu. Znaleziono tam skamieniałości rośliny przypominającej współczesne kwiaty wodne. Roślina miała ok. 50 cm wysokości, kwitła pod wodą, a nasiona były rozsiewane przez ruchy wody. Rosła najprawdopodobniej w płytkich i ciepłych wodach jezior słodkowodnych. Jest to, jak dotąd, najstarsza skamielina rośliny na Ziemi, zaliczona do kwiatów.
Pojawienie się tych roślin datuje się na ok. 125 mln lat temu. Znalezisko to rzuca więcej światła na problem związany z brakiem jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jakim środowisku pojawiły się prakwiaty – wodnym czy lądowym? Współcześni naukowcy badający tę zagadkę przychylają się raczej do stwierdzeń, iż jednak wszelkie życie „wyszło” z wody, a dopiero potem opanowało ono suchy ląd.
Idąc dalej tym tropem natrafiamy na kolejną wskazówkę dotyczącą pokarmu pierwszych pszczół. Skoro pierwsze kwiaty i to w dodatku rosnące i kwitnące były pod wodą, to prapszczoły nie mogły pojawić się np. 200 czy 250 mln lat wcześniej. Poza tym, kwiaty musiały mieć czas na „wyjście z wody” i „zadomowienie się” (ewolucję) na lądzie.
Tu pojawia się pewna myśl, a w zasadzie teoria – głoszona przez niektórych paleobotaników i biologów, że pierwsze latające stworzenia, które mogły być protoplastami prapszczoły były drapieżnikami. I takie stwierdzenie może zawierać duży ładunek prawdy, ale czy można nazwać taką istotę, żywiącą się jak drapieżnik, prapszczołą? Raczej nie, choć wiele cech morfologicznych takiego małego drapieżnika mogło ukształtować późniejsze prapszczoły. Z najnowszych symulacji komputerowych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że taki scenariusz jest wielce prawdopodobny.
Wróćmy jednak do sedna sprawy – ustalono ponad wszelką wątpliwość, że prapszczoły żyły na Ziemi wraz z dinozaurami i że zdołały przetrwać kataklizm, który doprowadził do zagłady tych gadów przed ok. 65 mln lat. Najnowsze badania i wspomniane przeze mnie symulacje komputerowe przemawiają za tym, iż kwiaty lądowe zdolne do wytwarzania pyłku i nektaru pojawiły się na Ziemi ok. 110 mln. lat temu.
Zatem pojawienie się prapszczół należałoby datować na ok. 100 mln. lat temu, ponieważ pojawienie się kwiatów doprowadziło do wykształcenia takich narządów przez prapszczołę, które mogły wykorzystać pokarm wytwarzany przez te rośliny. Taki właśnie proces wykorzystania owadów przez rośliny do rozmnażania się z jednej strony, a dostarczaniem pokarmu przez kwiaty prapszczołom z drugiej strony nazywamy koewolucją.
Najstarsza pszczoła
Owad zatopiony w bursztynie, odkryty w południowej
Birmie, w Dolinie Hukawng, w 2006 r.
(źródło: national-geografic.com)
Taki scenariusz zdaje się potwierdzać odkrycie naukowców amerykańskich, którego dokonali w południowej Birmie, w Dolinie Hukawng, w 2006 r. Znaleźli oni owada zatopionego w bursztynie, samca przypominającego malutką pszczołę. Owad ten mierzy zaledwie 2,95 mm długości i potwierdza to przypuszczenie, że pierwsze rośliny wytwarzające kwiaty były również niewielkich rozmiarów. Bursztyn ten pochodzi z okresu dolnej kredy, a więc ok. 100 mln lat temu. Skamieniałego samca pszczoły zaliczono do nowego gatunku Melittosphex burmensis. Obecnie jest to najstarsze znalezisko na Ziemi, jeśli chodzi o pszczoły.
Reasumując powyższe fakty, można dojść do wniosku, iż twierdzenie mówiące o tym, że prapszczoła powstała ok. 200-250 mln lat, tak jak to w niektórych publikacjach jest podane, jest raczej mocno przesadzone. Naukowcy badający ten przedmiot dochodzą do wniosku, że raczej pojawienie się pierwszych pszczół na Ziemi można datować na okres kredy, a więc ok. 100 mln lat temu.
Ludzie i pszczoły
Pisząc o prapszczole, warto wspomnieć choć dwa słowa na temat praojca pszczelarstwa na Ziemi. Historia pszczelarstwa nie jest tak stara jak pojawienie się samej pszczoły, ale jest równie imponująca. Najstarszy odkryty przekaz pokazujący pracę przy odbieraniu miodu, to rysunek naskalny w Arana koło Walencji w Hiszpanii.
Rysunek ten został odkryty w 1922 roku i według badaczy pochodzi on z okresu od 10 do 15 tysięcy lat p.n.e. To i tak, jak na wiek pojawienia się ludzi na Ziemi, bardzo długi okres. Jednak w porównaniu z pojawieniem się pszczoły na Ziemi – zaledwie chwila w dziejach globu. Rysunek ten przedstawia postać, która odbiera miód z gniazda dziko żyjących pszczół w szczelinie skalnej na pewnej wysokości.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Dariusz Karwan
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
