Czym, kiedy i jak karmić pszczoły, aby nie ginęły w czasie zimowli

Pszczoła to superorganizm, który radził sobie z przeciwnościami losu na miliony lat przed tym, jak ewolucja postanowiła stworzyć człowieka na Ziemi. To jednak człowiek rokrocznie „okrada” rodziny pszczele z ich zapasów miodu i pyłku, a w zamian dokarmia je syropami. Ostatnio na rynku światowym oraz naszym rodzimym pojawiło się wiele różnych gotowych pokarmów dla pszczół. Według ich producentów są to najlepsze specyfiki, które nigdy nie krystalizują w ramkach, a pszczoły wiosną są bardzo aktywne i zdrowe. Jeśli jest tak dobrze, to dlaczego słyszymy o upadkach całych dużych pasiek liczących nawet po kilkaset uli?

(fot. Dariusz Karwan)

Jeśli można się pokusić o gradację ważności zabiegów wykonywanych podczas całego sezonu pszczelarskiego w naszych rodzinach, to według mnie można je przedstawić następująco: 65% ogółu przedsięwzięć powinno być skupionych na terminowym i skutecznym zwalczaniu Varroa destructor, 25% zabiegów powinno dotyczyć wszystkich czynności związanych z przygotowaniem i podaniem syropu na zimę rodzinom pszczelim, a te pozostałe 10% to nic innego jak wymiana matek i pozostałe drobne, aczkolwiek istotne, czynności związane z pszczelarzeniem.

Ostatnie badania włoskich naukowców dowodzą, że...

Zagadnieniami skutecznego zwalczania Varroa destructor zajmę się w następnych artykułach, teraz chciałbym naświetlić problem właściwego karmienia pszczół.

Czym karmić pszczoły?

Obecnie pszczelarze mają do dyspozycji cały wachlarz gotowych syropów na bazie hydrolizy sacharozy lub wielostopniowej hydrolizy skrobi pochodzącej z ziemniaków, kukurydzy lub pszenicy. Produkty te pod różnymi nazwami handlowymi stosowane są w pasiekach na całym świcie i w naszym kraju. Z roku na rok powiększa się rzesza entuzjastów tego rodzaju gotowych pokarmów.

Pszczoły pobierają wówczas ogromne ilości tego związku chemicznego bezpośrednio z pokarmu, który przecież zaserwowaliśmy im my – ludzie. Dlatego tak ważne jest, abyśmy w sposób właściwy przygotowali syrop do karmienia.

Prawdą jest, że HMF występuje w większości artykułów spożywczych, także i w miodzie, ale rzadko w świeżym miodzie jest go więcej niż 20 mg/kg. Wydaje się zatem, że najwłaściwszym procesem technologicznym sporządzenia syropu jest przygotowanie czystej (najlepiej nie chlorowanej) wody o temperaturze ok. 50-60ºC i rozpuszczeniu w niej cukru spożywczego. Tak przygotowany syrop po ostudzeniu możemy podawać pszczołom bez obaw, że zwiększymy ilość HMF w pokarmie na zimę.

Dodać należy, że niebagatelne znaczenia ma tutaj jakość cukru, który użyjemy do karmienia pszczół. Problem polega na tym, iż cukier spożywczy dostępny w handlu spełnia normy żywieniowe dla ludzi i nie jest przewidziany do karmienia zwierząt, dlatego zawsze zaopatruję się w cukier bezpośrednio w polskiej cukrowni.

Kiedy karmić?

Wydaje się, że jest to banalne pytanie, na które może odpowiedzieć nawet niedoświadczony pszczelarz – nic bardziej mylnego. Z ostatnich doniesień naukowych wynika np. że pokarm podany pszczołom na zimę we wrześniu jest przez nie poszyty dopiero po upływie ok. 10-14 dni.

Pod warunkiem, że średnia temperatura dobowa nie spadnie poniżej 10°C. Jeśli temperatura zewnętrza jest niższa od podanej, to czas, kiedy pokarm zostanie zabezpieczony przez pszczoły znacznie się wydłuża. Z drugiej strony, sam zapas pokarmu podczas całego roku kalendarzowego nie jest bez znaczenia.

Okazało się bowiem, że bezpieczny zapas pokarmu w rodzinie, to 5-7 kg, a nie jak podają wcześniejsze opracowania fachowe 3-5 kg. Kiedy zapasy pokarmu spadają poniżej 5 kg, w rodzinie pszczelej może dojść do bardzo negatywnych zjawisk, m.in. robotnice mogą przestać karmić czerw, a wręcz przestać się nim zajmować w wyniku stresu powstałego z braku odpowiedniego zapasu pokarmu.

Pamiętać należy bowiem, iż pszczoły potrafią ocenić zapasy pokarmu w ulu i w zależności od ich wielkości kierują rozwojem całej rodziny pszczelej. Wracając jednak do sedna sprawy należy stwierdzić, iż im wcześniej zakarmimy pszczoły, tym lepiej one przezimują. W mojej strukturze pożytkowej ostatni miód towarowy odbieram ok. 20 lipca i po tym zabiegu od razu przystępuję do karmienia rodzin na zimę.

Nie stosuję żadnego podkarmiania pobudzającego małymi dawkami syropu, ponieważ nie stwierdzono różnic w częstotliwości i ilości czerwienia przez matkę w zależności czy karmimy małymi czy średnimi dawkami pokarmu. Dodam jednak, że kiedy rozpoczynam karmienie w ulu jest ok. osiemnastu ramek wielkopolskich. Jest to podyktowane potrzebą pozostawienia matce miejsca do czerwienia.

W miarę upływu czasu i przybywania pokarmu w ulu zabieram stopniowo ramki, aż pozostanie dziesięć dobrze odbudowanych, na których pszczoły jeszcze nie zimowały. Czasami zamieniam miejscami ramki z rodni i górnego korpusu. Po wygryzieniu się czerwiu zostają one wycofane z ula. W pasiece stosuję zwykłe podkarmiaczki powałkowe lub ramkowe o pojemności ok. 3 litrów.

(fot. Dariusz Karwan)

Po powrocie z wrzosu część ramek z zapasami jest przekładana do uli z wrzosowiska i tak w efekcie mamy uzupełnione zapasy we wszystkich rodzinach. Drugim rozwiązaniem jest połączenie rodzin niepracujących na wrzosie z tymi, które zbierały miód z wrzosu.

W ten sposób otrzymujemy bardzo silne zakarmione rodziny, które mimo pracy na wrzosowisku następnego roku wiosną przyniosą nam miód towarowy z pożytków wczesnych. Najmniej właściwym sposobem uzupełnienia zapasów pokarmu na zimę jest późne dokarmianie rodzin po zbiorze miodu wrzosowego.

Jednak czasami jest to konieczność i pszczelarz jest do tego zmuszony – wówczas dobry gotowy pokarm jest nieoceniony. Można i należy podać go w jednej dużej dawce, aby pszczoły zdążyły go przenieść i ułożyć w plastrach zanim przyjdzie mroźna aura.

Dlatego tak ważne jest, aby gotowe syropy były pozyskiwane na drodze enzymatycznej, ponieważ są bezpieczniejsze dla pszczół, w porównaniu z syropami otrzymywanymi metodami obróbki kwasowej. Dodatkowo należy pamiętać, aby podczas karmienia rodzin pszczelich nie zwalczać Varroa destructor akarycydami.

Dariusz Karwan
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Tel. 607 361 850

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"