Mniej znane miododajne i pyłkodajne byliny

Każdy pszczelarz, zarówno wielkotowarowy, jak też posiadacz kilku przydomowych uli, co roku zadaje sobie pytanie, ile miodu będzie mógł uzyskać. Wiadomym jest, że o sukcesie w tym zakresie decyduje siła rodzin pszczelich, ilość i jakość roślin miododajnych oraz warunki pogodowe. Naturalne areały pożytkowe pszczoły miodnej sukcesywnie ubożeją, zatem niezbędne jest szukanie nowych alternatyw. Jedną z nich jest tworzenie ogródków pszczelarskich z cennymi gatunkami roślin nektaro- i pyłkodajnych.

W niniejszym artykule chciałabym przedstawić mniej znane byliny, które mogą być uzupełnieniem bazy pożytkowej pszczoły miodnej.

Chaber górski (fot. Aneta Sulborska)

Chaber górski
(Centaurea montana)

Ozdobna bylina rabatowa o podziemnych rozłogach i wzniesionym pokroju. Jej łodyga dorasta do 60 cm wysokości i jest gęsto ulistniona. Liście chabra górskiego są jajowatolancetowate, gęsto owłosione, dzięki czemu uzyskują szaroniebieską barwę. Kwitnienie tego gatunku trwa od maja do końca czerwca, a po przycięciu – ponownie w sierpniu.

Kwiaty zabrane są w duże koszyczkowate kwiatostany o średnicy 6 cm. Brzeżne, niebieskofioletowe (znane są też odmiany o białych kwiatach), lejkowate kwiaty nie produkują nektaru ani pyłku, pożytku zaś dostarczają purpurowe kwiaty rurkowate usytuowane w centralnej części koszyczka.

Dyptam jesionolistny (fot. Aneta Sulborska)

Dyptam jesionolistny
(Dictamnus albus)

Nazywany także gorejącym krzewem, ognistym krzewem lub krzewem Mojżesza. Przypuszcza się, że to właśnie ten gatunek zapłonął na górze Horeb, gdy Mojżesz otrzymał misję wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Wydaje się to uzasadnione, gdyż cała roślina pokryta jest przez liczne włoski gruczołowe produkujące dużą ilość olejków eterycznych.

Przy upalnej pogodzie stężenie olejków wokół rośliny może być tak duże, że dochodzi do ich samoistnego zapalenia. Dzięki wspomnianym olejkom dyptam charakteryzuje się silnym, przyjemnym zapachem. Roślina dorasta do 60-120 cm wysokości, wytwarza liczne, prosto wzniesione pędy oraz grube, walcowate korzenie. Liście są ciemnozielone, błyszczące, przypominają liście jesionu, stąd polska nazwa gatunkowa – jesionolistny.

Dyptam kwitnie od maja do czerwca. Kwiaty zebrane są w okazałe, groniaste kwiatostany osiągające 60-80 cm długości. Dość duże (3-5 cm średnicy) pachnące kwiaty mają pięć białych (odmiana Albiflorus) lub jasnoróżowych (odmiana Rosa Purple) płatków z ciemniejszymi żyłkami na górnej stronie. Owocem jest torebka zawierająca czarne lśniące nasiona.

Kwiaty dyptamu są chętnie odwiedzane przez pszczołę miodną. W pełni kwitnienia na jednej roślinie obserwowano 10-17 pracujących pszczół w ciągu 1 minuty. 10 kwiatów dyptamu produkuje 23-29 mg pyłku, zaś wydajność miodową tego gatunku szacuje się na 150-200 kg z 1 ha.

Jeżówka purpurowa (fot. Aneta Sulborska)

Jeżówka purpurowa
(Echinacea purpurea)

Inaczej rotacznica purpurowa, czesłota purpurowa jest byliną pochodzącą z Ameryki Północnej, uprawianą w celach ozdobnych i leczniczych. Wyciągi z ziela i korzeni zwiększają ogólną odporność organizmu, natomiast północnoamerykańscy Indianie używali korzeni roślin na trudno gojące się rany, w stanach zapalnych oraz przy ukąszeniach przez węże i żmije.

Łodygi jeżówki są wzniesione, do 1 m wysokie, słabo rozgałęzione, z rzadka ulistnione. Rośliny tworzą kępy. Liście są sztywne, jajowatolancetowate, ząbkowane lub piłkowane, szorstko owłosione. Kwiaty zebrane są w atrakcyjne, koszyczkowate kwiatostany o średnicy 8 cm wyrastające pojedynczo na szczycie pędu.

Składają się one z zewnętrznych, różowo-purpurowych 10-20 kwiatów języczkowatych, często odchylonych do dołu. Środek koszyczka wypełniają żółtobrązowe kwiaty rurkowate tworzące pomarańczowobrązową kolczastą główkę (stąd nazwa jeżówka).

Kocimiętka Faassena (fot. Aneta Sulborska)

Kocimiętka Faassena
(Nepeta x faassenii)

Roślina o mocno rozgałęzionych, płożących się pędach do 30 cm wysokości. Drobne, sercowatojajowate liście o karbowanopiłkownym brzegu wyrastają po dwa naprzeciwko siebie. Cała roślina pokryta jest srebrnoszarymi, gęstymi włoskami oraz odznacza się silnym, charakterystycznym zapachem, szczególnie lubianym przez koty – do czego nawiązuje polska nazwa rodzajowa rośliny.

Zwabione specyficznym aromatem koty układają się na roślinach a następnie zaczynają się tarzać. Kwiaty kocimiętki zebrane są w gęste nibyokółki, kwitną w maju-czerwcu a po jedno- lub dwukrotnym przycięciu kwitnienie przedłuża się do września. Kwiaty są drobne, lawendowoniebieskie o wargowej budowie.

Melisa lekarska (fot. Aneta Sulborska)

Melisa lekarska
(Melissa officinalis)

Charakteryzuje się wzniesionym, krzaczastym pokrojem, dorasta do 1 m wysokości. Cała roślina odznacza się przyjemnym, cytrynowym zapachem oraz jest szaro owłosiona. Podaje się, że jest to stara roślina miododajna wprowadzona do uprawy przez starożytnych Rzymian.

Melisa znalazła także zastosowanie jako roślina przyprawowa i lecznicza. Jej liście można dodawać do napojów, grzanego wina, likierów i nalewek, a herbata skutecznie uspokoi i zrelaksuje.

Świeżymi liśćmi można też przyprawiać sałaty i sałatki owocowe, dodawać je do galaretek, dżemów, zup owocowych, potraw z drobiu, ryb i warzyw, jak również do marynat i sosów z ziół. Olejek melisowy stosowany jest w perfumerii.

Częścią podziemną rośliny jest poziome, rozgałęzione kłącze. Łodygi melisy są czterokanciaste, ulistnione nakrzyżlegle. Liście mają sercowatojajowaty kształt, brzegiem są ząbkowanokarbowane. Kwiaty charakteryzują się białą lub różowawą, dwuwargową koroną o długości 15 mm.

Zebrane są w nibyokółki skupione w kątach liści, pojawiają się w drugiej dekadzie czerwca i kwitną do września. Owocem melisy jest rozłupnia rozpadająca się na cztery części.

Piwonia obca (fot. Aneta Sulborska)

Piwonie = peonie
(Paeonia sp.)

To długowieczne byliny (np. piwonia chińska, lekarska, Młokosiewicza, obca) o zgrubiałych korzeniach i silnych, nierozgałęzionych pędach. Ich urodę porównuje się z różami, gdyż mają dwukrotnie większe kwiaty a przy tym są pozbawione kolców. Łacińska nazwa piwonii pochodzi od Paeona – studenta greckiego boga medycyny i uzdrawiania – Asklepiosa, który stał się zazdrosny o swego ucznia.

Wówczas Zeus chcąc ustrzec młodzieńca przed gniewem mistrza, zamienił go w kwiat piwonii. Duże, skórzaste i ciemnozielone liście o złożonej blaszce liściowej są rozmieszczone na łodydze skrętolegle. W maju-czerwcu rośliny wytwarzają okazałe (7-14 cm średnicy), pojedynczo osadzone, pachnące kwiaty.

Barwa korony najczęściej jest różowa (w różnych odcieniach), czerwona lub biała. Piwonie dostarczają owadom jedynie pożytku pyłkowego i zaliczane są do tzw. kwiatów pyłkowych. Z pszczelarskiego punktu widzenia znaczenie mają jedynie pojedyncze i półpełne gatunki i odmiany piwonii, w których kwiatach występują liczne (od 50 do 370) pręciki o dużych, żółtych pylnikach.

Aneta Sulborska

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"