UWAGA! Artykuł pochodzi ze starych wydań Pasieki. Część wiedzy może być już nieaktualna. 

Pamiętaj by zawsze sprawdzić informacje w nowszych numerach "Pasieki". Wiele informacji z zakresu leczenia pszczół lub gospodarki pasiecznej uległo zmianie. Informacje zawarte w tym artykule utrzymujemy na stronie w ramach archiwizacji wiedzy pszczelarskiej. 

Zwalczanie Varroa destructor metodą izolowania matki,  cz. 3.

Metoda izolacji matki jest interesującą biotechniczną metodą zwalczania roztoczy w rodzinach pszczelich. Metoda ta dostosowana jest do przebiegu życia pszczół w klimacie umiarkowanym oraz naturalnych przerw w czerwieniu spowodowanych niską temperaturą. W tych warunkach matki rodzime wcześnie przestają i późno rozpoczynają czerwienie. Na terenach o zasięgu klimatu tropikalnego takich naturalnych przerw nie ma, a pszczoły bardziej cierpią z powodu roztocza.

Jesienna izolacja matki na plastrze trutowym przy pomocy
jednoramkowego izolatora zapewnia matce swobodę
poruszania się oraz stabilizuje kłąb pszczół. Wykonanie
izolatora na jedna ramkę jest bardzo łatwe.
fot.© Artur Kania

Spowodowane jest to nieprzerwanym wychowem czerwiu, a przez to nieprzerwane jest również rozmnażanie roztocza.

Ograniczenie czerwienia może mieć miejsce po napełnieniu plastrów miodem oraz przy niskiej temperaturze. Metoda izolacji polega na zatrzymaniu rozmnażania roztoczy przez zatrzymanie czerwienia matki pszczelej, szczególnie w krytycznych okresach rozwoju rodziny.

Brak czerwiu w rodzinie uniemożliwia rozmnażanie roztocza, odmładzanie populacji (brak kolejnych pokoleń), wskutek czego roztocza po osiągnięciu pewnego wieku giną. Brak czerwiu w rodzinie eksponuje roztocza na substancje aktywne akarycydów, którymi zwalczamy roztocza. Ponadto roztocz znajdujący się na pszczołach ma gorsze warunki bytowe niż w komórkach z czerwiem.

Czasowe ograniczenie czerwienia matki jest także ważną metodą ograniczania występowania innych chorób czerwiu, np. grzybicy, zgnilca i innych niż Varroa destructor pasożytów pszczół dorosłych. Roztocza nie uodparniają się, niepotrzebne są także szczególne warunki do ich zwalczania.

Izolacja matki w okresie jesiennym, zimowym ma wpływ na zdrowie pszczół. Racjonalna regulacja wychowem czerwiu (brak czerwiu) przyczynia się do zwiększenia długowieczności pszczół oraz przyczynia się do zlikwidowania populacji roztoczy „noszonych”.

Matkę izoluje się...

Można wyróżnić dwa etapy zwalczania roztoczy:

1. Niedopuszczenie do reprodukcji samic roztoczy na czerwiu (brak czerwiu), roztocza nie mają odpowiednich warunków. Izolacja matek, dla zahamowania rozmnażania się roztoczy, skutkuje wygryzieniem z komórek wszystkich pszczół i wraz z nimi wszystkich roztoczy.

Wszystkie roztocza przechodzą na dorosłe pszczoły i powierzchnię plastrów. Warto podkreślić, że wszystkie roztocza są eksponowane na stosowane zabiegi przeciwwarrozowe. Zwalczanie V. destructor przy obecności czerwiu jest postępowaniem nieprawidłowym, który niewiele wnosi, gdyż większość samic przebywa wewnątrz komórek a substancja aktywna nie działa na nie. Starsze samice, matki roztoczy po wyjściu z komórek prawie natychmiast wchodzą do następnych komórek tuż przed zasklepieniem.

2. Zwalczanie roztocza na pszczołach dorosłych. Przed zdjęciem izolatora wiosną, można zastosować cukier puder. Stymulujemy pszczoły do samooczyszczania, pozostałe przy życiu roztocza spadają na dennice ula. W okresie letnio-jesiennym przez takie postępowanie nie dopuszczamy do osiągnięcia szczytu liczebności roztoczy, osłabienia wychowywanego późnego jesiennego czerwiu, osłabienia karmicielek i zużycia zapasów.

Zasady metody

1. Brak czerwiu – brak rozmnażania roztoczy. Brak roztoczy to zdrowe rodziny.

2. Skrócić życie roztoczy, wydłużyć długowieczność pszczół. Pszczoła, która nie karmiła, żyje dłużej (porównywalnie do pszczoły zimowej). Zdrowa pszczoła zimowa może żyć nawet 10-11 m-cy. [Podana długość życia pszczół może zaskakiwać, jednak wg obserwacji autora zdrowa lipcowa pszczoła żyła do czerwca, początku lipca roku następnego, około 10-11 miesięcy. Powiela się to z informacjami zawartymi w wybranej literaturze pszczelarskiej].

Ciepłe jesienie sprzyjają czerwieniu matek pszczelich, dzięki czemu roztocz ma szansę wydawać następne pokolenia, które mogą przezimować do wiosny.

3. Rodziny nie wychowujące czerwiu zużywają mniej zapasów (pierzgi, miodu), rezerw ciała tłuszczowego poszczególnych pszczół.

4. Okresowy brak czerwiu - to brak chorób czerwiu związanych z niższą temperaturą wczesną wiosną (zaziębienie czerwiu, pszczoły nie wychowujące czerwiu nie muszą przynosić wody, która podczas zmiennej pogody przy niższych temperaturach przyczynia się do wychładzania ciała i upadków pszczół i rodzin pszczelich).

5. Matkę wypuszczamy przy względnie stałej temperaturze, kiedy jest dostatecznie dużo pyłku w przyrodzie. Pszczelarze korzystający z pożytków bardzo wczesnych wypuszczają matki wcześniej i zapewniają rodzinom optymalne warunki do wychowu czerwiu.

W jakim okresie można zastosować metodę?

Najlepiej stosować metodę w okresach naturalnego braku czerwiu w rodzinach, w których czerwienie jest zbędne lub nawet niekorzystne, np. okres jesienny, zimowy, wiosenny, zależnie od pogody i potrzeb często przyśpieszając i wydłużając ten okres.

Trzeba pamiętać, że im więcej pokoleń larw trutowych przeszło przez plaster tym większe nagromadzenie substancji przywabiających roztocza i skuteczniejsza pułapka feromonalna. Im starsze plastry tym lepsze pułapki, mniejsze komórki, mniejsze zużycie pokarmu na wychów czerwiu trutowego.

Po zabraniu plastra trutowego możemy zastosować cukier puder. Skuteczność wyłapywania roztoczy na czerw trutowy w rodzinach bezczerwiowych wg wielu badań wynosi około 90%. Wg Boot i innych 1995 przy braku czerwiu pszczelego 95% samic roztoczy wchodzi do komórek trutowych.

Jeśli nie można ze względu na siłę rodzin ograniczać matki w czerwieniu warto wstawiać jeden plaster trutowy (susz) – konkurencyjny dla roztoczy między plastry pszczele i zabrać go po zasklepieniu.

Głębokie mrożenie plastra z czerwiem i roztoczami, ścięcie zasklepów, oczyszczenie przez pszczoły robotnice, pozwoli na powtórne wykorzystanie plastra trutowego jako wabika na pasożyty. Ze względu na dużą skuteczność reprodukcji roztoczy (duża liczba samic wchodzących i duża liczba potomstwa od każdej samicy) w komórkach trutowych, należy zwracać szczególną uwagę na obecność tych komórek w rodzinie.

Zalety metody

Metoda ograniczenia czerwienia matki pszczelej jest najbardziej ekologiczną metodą zwalczania roztoczy.

► zabiegi ograniczają do minimum zużycie środków varroabójczych, retencję (kumulację) ich w plastrach i produktach pszczelich. Zanieczyszczony akarycydami wosk (również propolis) nie może być stosowany do produkcji farmaceutyków, substancji leczniczych.

► brak w komórkach substancji uczulających pochodzących od roztoczy, brak związków chemicznych w plastrach pomoże zachować przekonanie, że miód jest zdrowym produktem.

► płodność samic roztoczy po długim okresie nie wydawania potomstwa jest obniżona.

► metoda ograniczania czerwienia matki jest prawie bezkosztowa, potrzebny jest izolator, puder, dobre nastawienie, trochę czasu. Po kilku latach powszechnego stosowania można by było zlikwidować populację roztoczy w rodzinach pszczelich.

Wady metody, kwestia pracochłonności

Obawy dotyczące osłabienia rodzin mogą być nieuzasadnione w okresie wychowu czerwiu trutowego, który nie jest potrzebny. Plastry trutowe z czerwiem możemy wykorzystać jako wabik na roztocza i stymulator przynoszenia nektaru i pyłku. Pszczoły, które nie wychowywały czerwiu żyją dłużej.

Nie wiadomo jak wpływa samo zbieranie i przynoszenie nektaru, odbudowa plastrów pszczelich bez wychowu czerwiu na długowieczność pszczół.

Metody nie można stosować w rodzinach słabych i silnie porażonych roztoczami. Ograniczenie czerwienia w takich rodzinach przy dużych ubytkach pszczół ulowych z niedorozwiniętymi skrzydełkami, które wychodzą z ula i już nie wracają mogłoby przyczynić się do zagłady rodzin.

Po wyleczeniu rodzin samice Varroa mogą przenosić się do naszej pasieki z pszczołami rabującymi lub błądzącymi, jeśli obce ule stoją blisko. Trzeba także wspomnieć, że pszczoły porażone błądzą częściej, dlatego dbajmy również o sąsiadów i doradzajmy im jak mogą zredukować liczebność pasożyta. Cdn.

Artur Kania

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"