Tytaniczna praca murarki

Zbiorowiska roślin trwałych i krótkotrwałych uprawnych i dziko rosnących są ważnym rezerwuarem pożytku dla motyli, chrząszczy, pluskwiaków i błonkoskrzydłych. Również dla dzikich pszczołowatych, w tym także dla murarki ogrodowej. Systematyka miesierkowatych Megachilidae jest niezwykle obszerna. Według Prabuckiego 1998 miesierkowate to jedna z siedmiu rodzin tworzących nadrodzinę pszczołowatych Apidea.

fot.© Zofia Kaczmarek

Do tej nadrodziny klasyfikujemy następujące rodziny:

• lepiarkowate (Colletidae),
• pszczolinkowate (Andrenidae),
• smuklikowate (Halictidae),
• spójnicowate (Melittide),
• miesierkowate (Megachilidae),
• porobnicowate (Anthophoridae),
• pszczołowate (Apidae).

W rodzinie miesierkowate wyróżnia się m.in:

• makatkę Anthidium, Anthidiellum
• nożycówkę Chelostoma
• wałczaktę Heriades
• miesierkę Megachile
• smółkę Trachusa
• murarkę Osmia a tu
  ► murarkę rzepakową Osmia atrocoerulea
  ► murarkę lucernową Osmia coerulescens
  ► murarkę ogrodową Osmia rufa

Prowadząc obserwacje nad oblatywaniem kwiatów (kwiatostanów) poszczególnych gatunków roślin przez owady pszczołowatych zwraca się również uwagę na ich tożsamość. Wówczas stwierdzamy, że prócz pszczoły miodnej i trzmieli (niekoniecznie znając ich gatunek) występują inne owady - tak zwane pszczoły samotnice.

Murarka ogrodowa, bo jej chcę poświęcić mój artykuł, jest samotnie żyjącą błonkówką z rodziny Megachilidae miesierkowatych. Swym zasięgiem terytorialnym obejmuje całą Polskę. Nazwa „murarka” jest związana z czynnościami związanymi z zakładaniem gniazd. Jednym ze składników, prócz śliny, wykorzystywanym do budowy jest piasek lub glina.

Cechą wyróżniającą murarkę ogrodową jest silnie owłosione ciało, w kolorze rdzawym lub rdzawoczerwonym - stąd zawdzięcza swoją łacińską nazwę gatunkową rufa. Brzuszna strona odwłoka samicy zaopatrzona jest w szczoteczkę brzuszną, która służy do zbioru i przenoszenia pyłku.

Tworzą ją żółtobrązowe, szczeciniaste włoski ułożone w cztery lub pięć rzędów i są skierowane ku tyłowi. Samica różni się od samca, a podstawowe różnice przedstawia tabela 1.

Samce z gniazd wylatują kilka dni wcześniej niż samice. Samica kopuluje z kilkoma samcami, a unasienniona przystępuje do budowy gniazda, zbioru nektaru i pyłku oraz składania jaj. Rola samca ogranicza się do konkurowania z innymi samcami i do reprodukcji, a jeśli odwiedza kwiaty to tylko w poszukiwaniu nektaru potrzebnego im do przeżycia.

Osmia rufa jest gatunkiem polifagicznym – lista roślin pokarmowych obejmuje blisko 150 gatunków. Odwiedza między innymi: wszystkie gatunki drzew owocowych, porzeczki, maliny, truskawki, poziomki, jeżyny, rzepak, wyki, mniszek.

Po około 7 dniach od zamknięcia komórki z jaja wylęga się larwa i intensywnie odżywia się zmagazynowanym pyłkiem, co trwa około miesiąca. Następnie przędzie kokon, wewnątrz którego zachodzą przemiany prowadzące do wytworzenia w drugiej połowie lata postaci dorosłej owada (imago). Nie wychodzi jednak na zewnątrz, lecz pozostaje w odrętwieniu aż do wiosny następnego roku.

Jeśli samica w komórce złożyła jajo zapłodnione, to wówczas wylegają się samice. Z jaj niezapłodnionych, składanych bliżej otworu wyjściowego, wylęgają się samce.

Warto podkreślić, że kolejność wygryzania i „wyjścia” jest następująca: owady, które rozwinęły się z jaj złożonych jako ostatnie, czyli najmłodsze wygryzają się i opuszczają gniazdo jako pierwsze.

Jeśli któryś owad spóźni się z wyjściem jest zjadany przez kolejnego, któremu utrudnione byłoby wyjście.

Opisywany gatunek posiada jedną generację w roku. Loty rozpoczyna już w pierwszej połowie kwietnia, gdy zakwitają pierwsze rośliny ozdobne w naszych ogrodach, a kończy je w drugiej dekadzie czerwca.

Dzięki dobrze poznanej znajomości biologii murarki oraz jej wymagań i preferencji środowiskowych można łatwo ją hodować. W sztucznym chowie do przygotowania gniazd dla murarki ogrodowej wykorzystuje się źdźbła trzciny pospolitej, przygotowuje się tzw. pakiety z rurek trzcinowych o długości 18-20 cm i średnicy 8 mm.

W źdźbłach o średnicy 5-6 mm rozwija się większa ilość samców. Natomiast w rurkach o średnicy 6-7 mm utrzymuje się równowaga płci, a przy równej 7-8 mm – przeważają samice.

Po kopulacji z samcami samice zapełniają przygotowane pakiety. Dynamikę zapełniania poszczególnych pakietów przez murarkę przedstawia rycina 1. Dane, które wykorzystałam do jej przygotowania to średnie z 2010-2012 roku i poczynionych obserwacji - liczeniu zapełnionych rurek w trzech okresach.

Mimo samotnego trybu życia samice chętnie zakładają gniazda blisko siebie i jeśli jest pod dostatkiem atrakcyjnego materiału gniazdowego tworzą duże kolonie.

Murarki a pszczoły

Murarki wylatują z gniazd dopiero przy temperaturze 15°C, podczas gdy pszczoły miodne w dni słoneczne i bezwietrzne wylatują z ula już przy 12°C, przez co pszczoły są sprzymierzeńcami upraw wcześnie kwitnących. Poza tym, loty murarek trwają tylko do czerwca.

Murarka ogrodowa nie jest dużą konkurencją dla pszczoły (odżywia się głównie pyłkiem) i niektórzy pszczelarze doceniający rolę zapylaczy nawet udostępniają im miejsce na gniazda w pobliżu swoich pasiek.

dr Zofia Kaczmarek

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"