Wykorzystanie wosku pszczelego w lecznictwie, cz. 3.

W poprzedniej części artykułu omówiono stosowanie wosku pszczelego w dermatologii podając przykłady stosowania mazideł, maści i in. zawierających w składzie właśnie ten produkt. Specyfiki z woskiem pszczelim sprawdziły się w leczeniu oparzeń, ran, grzybicy, zapaleń skóry, wrzodów, trądziku, łuszczycy, czyraków itd., które przyspieszały gojenie ran, działały znieczulająco i przeciwbakteryjnie, a także odnawiały uszkodzone tkanki.

fot.© Roman Dudzik

Stosowanie na błony śluzowe i do wewnątrz

Szemietkow i wsp. (1987) podają, że żucie zasklepu miodowego jest bardzo pomocne przy leczeniu stanów zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, nosa i gardła, zapaleniu języka oraz zapaleniu zatok szczękowych i migdałków podniebiennych.

Działanie lecznicze tego produktu ujawnia się przy bezpośrednim kontakcie substancji przeciwdrobnoustrojowych i przeciwzapalnych wosku pszczelego i miodu z chorymi tkankami. Zaleca się żucie zasklepu miodowego przez okres 15 min co godzinę, aż do poprawy stanu zdrowia, następnie rzadziej, do momentu całkowitego wyleczenia.

Jarvis (1975) z kolei opublikował dane dotyczące leczenia kataru siennego i astmy oskrzelowej atopowej (zewnątrzpochodnej, wywołanej w tym przypadku za pośrednictwem pyłku kwiatowego).

Opierając się na medycynie ludowej, zaleca on żucie plastra miodowego w celu zapobiegania wymienionym chorobom immunologicznym, co najmniej na miesiąc przed ich przewidywanym pojawieniem się.

Będąc obojętnym chemicznie nie wchodzi on w reakcje z innymi substancjami i nie drażni przewodu pokarmowego. Stąd w niektórych krajach (Bułgaria, Rumunia, Stany Zjednoczone) dostępne są witaminizowane cukierki zawierające wosk pszczeli i miód. Polecane są one do wzmacniania dziąseł, wzmagania wytwarzania śliny i soku żołądkowego, a także stymulowania odporności organizmu na zakażenia.

Jarvis (1975) podaje również, że żucie plastra miodowego pozwala na mechaniczne oczyszczanie zębów z nalotu nazębnego oraz wzmacnia dziąsła i zapobiega parodontozie. Poczinkowa (1986) w zakażeniach stomatologicznych poleca inhalacje parowe z wosku pszczelego.

W tym celu wosk ogrzewa się na łaźni wodnej i po jego upłynnieniu wdycha substancje lotne z parą wodną. Zabieg trwa 15-20 min. Najlepiej jest przeprowadzić go wieczorem, wówczas substancje lecznicze wosku przez długi czas mogą działać na błony śluzowe jamy ustnej i innych fragmentów górnych dróg oddechowych.

Jeszcze lepszy efekt osiąga się, jeśli do wosku dodać surowego propolisu w stosunku 1:10. Kaolinkin i wsp. (2008) donoszą o skutecznym zastosowaniu wosku pszczelego i miodu przy leczeniu oparzeń oczu silnymi zasadami. Tak szybko jak to jest możliwe, po oparzeniu oczy przemywa się 5% wodnym roztworem miodu.

Następnie pod dolną powiekę wprowadza się maść woskowo-miodową, zawierającą 5-10% wosku, 4 razy dziennie. Skuteczność takiego leczenia okazała się znacznie lepsza w porównaniu do terapii konwencjonalnej.

Według Khismatulliny (2005) do sporządzania maści oftalmologicznych najbardziej nadaje się wosk wydzielony z propolisu. Tichonow i wsp. (1985) dowiedli, że wosk propolisowy odznacza się prawie dwukrotnie wyższą liczbą kwasową, co wskazuje na wysoką zawartość wolnych kwasów tłuszczowych, a także wartością pH zbliżoną do odczynu obojętnego, w porównaniu do wosku pszczelego.

Właściwości te podwyższają jakość wosku, co ma zasadnicze znaczenie przy wytwarzaniu maści woskowych do celów oftalmologicznych.

Al-Waili i wsp. (2006) do leczenia guzków krwawniczych (hemoroidów) i szczelin odbytu zastosowali mazidło składające się z wosku pszczelego żółtego, miodu pszczelego i oliwy z oliwek (1:1:1). Leczeniem objęto 15 pacjentów w wieku 28-70 lat (2 kobiety i 13 mężczyzn), w tym 10 z hemoroidami i 5 ze szczelinami odbytu o różnym stopniu zaawansowania choroby. Objawy chorobowe, takie jak rumień skóry (zaczerwienienie, obrzęk, ból, krwawienie i świąd oceniano w skali od 0 do 4 punktów.

Mazidło nanoszono na zmiany chorobowe za pomocą strzykawki 2 razy dziennie przez 4 tyg. Następnie sumowano punkty i wyliczano średnie dla całej grupy.

Wyniki badań zebrane w tabeli 1. wskazują, że świąd spowodowany hemoroidami i szczelinami odbytu ustąpił u wszystkich pacjentów już po 1 tyg. terapii, ból po 2 tyg., a krwawienie z chorych miejsc u 13 pacjentów ustąpiło po 2 tyg., przy czym u pozostałych 2 pacjentów nieznaczne krwawienie utrzymywało się do 4 tyg. terapii.

Na tej podstawie autorzy wnioskują, że badany preparat woskowo-miodowo-olejowy odznacza się dużą skutecznością przy leczeniu hemoroidów i szczelin odbytu, ponieważ dolegliwości te u pacjentów występowały przewlekle i nie poddawały się działaniu dotychczas stosowanych środków konwencjonalnych.

Badania Wyszyńskiej i Staniszek (2013) na szczurach wskazują, że ekstrakt z zasklepu miodowego (wysokiej jakości wosk żółty), podany drogą pokarmową, odznacza się właściwościami osłaniającymi przebieg ciąży przed toksycznym działaniem kwasu acetylosalicylowego.

Wcześniejsze badania na zwierzętach doświadczalnych przeprowadzone przez Liu i San (1996) wykazały, że frakcja alkoholowa z wosku pszczelego żółtego obniżała po podaniu drogą pokarmową poziom lipidów w surowicy krwi tych zwierząt. Za działanie to były odpowiedzialne wyższe alkohole tłuszczowe, z których udało się zidentyfikować triakontanol, dotriakontanol i oktakosanol.

Również badanie wykonane na szczurach przez Carabajala i wsp. (2000) dowiodły, że frakcja wyższych alkoholi tłuszczowych, nazwana frakcją D-002, odznaczała się po podaniu drogą pokarmową działaniem osłaniającym błony śluzowe żołądka i dwunastnicy przed szkodliwym działaniem etanolu i indometacyny.

Następnie frakcję D-002 o składzie przedstawionym w tab. 2., podawano zdrowym ochotnikom Menēndez i wsp. 2001) i określano jej działanie zapobiegające peroksydacji lipidów w surowicy krwi. Frakcję alkoholową D-002 podawano 25 osobom (kobietom i mężczyznom) w wieku 60-75 lat w jednorazowej dawce dziennej wynoszącej 50 mg przez okres 12 tyg. Druga grupa 25 osób stanowiła grupę kontrolną.

Tabela 2. Skład chemiczny frakcji wyższych alkoholi tłuszczowych D-002 otrzymanej z wosku pszczelego żółtego (wg Carabajal i wsp. 2000).

Badania wykazały, że frakcja D-002 zabezpieczała peroksydację lipidów w surowicy pobranej od ochotników ponad 1,5 raza silniej w porównaniu do osób nie otrzymujących tego preparatu.

Ponadto obniżała ona wyraźnie poziom aldehydu dimalonowego w surowicy krwi osób badanych. W świetle tych wyników autorzy sugerują, że frakcja wyższych alkoholi tłuszczowych D-002 otrzymana z wosku pszczelego żółtego może być z powodzeniem użyta jako naturalny przeciwutleniający suplement diety.

Choroby narządu ruchu

Wosk pszczeli żółty od dawna wykorzystywany jest do leczenia rozmaitych chorób narządu ruchu. Poczinkova (1986) podaje, że gorące okłady z wosku pszczelego, o temp. w granicach 50-60°C, nałożone na chore miejsca, powodują przekrwienie oraz pobudzenie krążenia krwi w tkankach.

Poza tym uważa się, że w tych warunkach do organizmu przenikają składniki biologicznie aktywne wosku pszczelego, a wosk absorbuje jednocześnie toksyczne substancje przemiany materii. Stosuje się zarówno gorące plastry wosku pszczelego, jak i okłady, tj. materiał opatrunkowy (gaza) zanurzony w upłynnionym wosku.

Po nałożeniu okładu z wosku pszczelego na chore miejsca, pozostawia się go na skórze zwykle przez 15-20 min lub dłużej. Zabiegi te można wykonywać w warunkach szpitalnych lub w domu, co 12 lub 24 godz. Często do wosku pszczelego, dla polepszenia skuteczności terapii, dodaje się surowy propolis w proporcji 1:10.

Leczenie gorącymi okładami z wosku pszczelego oraz wosku z dodatkiem propolisu szeroko rozpowszechnione jest w Bułgarii. Często zabiegi te wykonuje się w przypadkach przewlekłych chorób narządu ruchu, szczególnie nie poddających się terapii konwencjonalej.

Dobrym przykładem jest opis przypadku opisany przez Poczinkovą (1986). Pacjentka w wieku 66 lat od dawna cierpiała z powodu deformacji stawów kolanowych, ograniczającej ruch zarówno bierny, jak i aktywny.

U chorej stwierdzono obrzęk okołostawowy obu stawów, zwężenie szczeliny stawowej, zagęszczoną chrząstkę stawową oraz narośla kostne. Była ona leczona przez wiele lat fizjoterapeutycznie, bez wyraźnego efektu. W wyniku choroby zmuszona była, przy poruszaniu się, do korzystania z laski.

Również Omarow (2009) donosi o korzystnym zastosowaniu gorących okładów z wosku pszczelego w zapaleniu korzeni nerwów rdzeniowych oraz gorących okładów z wosku pszczelego i propolisu w zapaleniu nerwów, mięśni i ścięgien, w tym przy zapaleniu nerwu lędźwiowego i kulszowego oraz w pourazowym zapaleniu nerwów i degeneracyjnych chorobach układu ruchu.

Inne choroby i terapie

Wosk pszczeli żółty stosowany jest także do wyrobu hysteroforów, tj. krążków woskowych zapobiegających wypadaniu macicy, świec do uszu oraz świec jonizujących. Źrubek i wsp. (1994) opublikowali dane na temat zachowawczego leczenia wypadania macicy za pomocą krążków wykonanych z wosku pszczelego podtrzymujących ten narząd we właściwej pozycji.

Jeśli stan zdrowia pacjentki nie pozwala na przeprowadzenie leczenia operacyjnego, możliwe jest leczenie zachowawcze polegające na zastosowaniu hysteroforów woskowych.

Badaniami objęto 55 pacjentek leczonych z powodu całkowitego wypadania macicy. Hysterofory wykonywano z wosku żółtego, formując go w odpowiednie krążki po ogrzaniu do temp. 55°C. Krążki formowano dla każdej pacjentki indywidualnie, stosownie do warunków anatomicznych leczonej pacjentki.

Hysterofory umieszczano w pochwie w taki sposób, aby były one ułożone na tylnym sklepieniu w pewnej odległości od ujścia zewnętrznego cewki moczowej. Zadowalający wynik leczenia stwierdzono podczas pierwszej kontroli u 46 pacjentek (83,7%). U 5 pacjentek (9,1%) konieczna była wymiana hysteroforów, ponieważ pierwotnie założone sprawiały dolegliwości. U pozostałych 4 pacjentek (7,2%) konieczne były kilkakrotne korekty.

W sumie zabieg udał się we wszystkich przypadkach. Autorzy podkreślają, że u żadnej z pacjentek objętych badaniami nie stwierdzono odleżyn, ani uporczywych stanów zapalnych pochwy, które dość często zdarzają się po zastosowaniu hysteroforów wykonanych z wosku bielonego z dodatkiem stearyny i innych tworzyw.

Na tej podstawie można przyjąć, że wosk pszczeli żółty jest tworzywem z wyboru i pozwala na wytwarzanie hysteroforów bardzo przydatnych do zachowawczego leczenia wypadania macicy.

Powodują one eliminację promieniowania elektromagnetycznego wytwarzanego przez urządzenia elektryczne, częściowo neutralizują dym papierosowy, odznaczają się przyjemnym woskowym aromatem i oddziałują na organizm człowieka relaksująco i adaptogennie.

Prof. dr hab. Bogdan Kędzia
mgr. Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"